عامل خشکسالی ایران کشف شد

به گزارش مجله خبری نگار، مهدی رهنما رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، درباره تفاوت بارش‌ها در ایران با برخی کشور‌های همسایه و هم مرز اظهار کرد: مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل تفاوت ملموس بارش در دو سوی مرز ایران و ترکیه تطابق مرز سیاسی دو کشور با مرز طبیعی (جغرافیایی) است. حوضه‌های آبریز دو سوی مرز سیاسی قرار دارد.

وی ادامه داد: حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه و رود ارس دقیقاً در مرز سیاسی ایران و ترکیه بسته شده بنابراین ما با حوضه‌های آبریز متفاوت در دو طرف مرز مواجه هستیم. بر اساس تعاریف موجود نیز، حوضه آبریز محدوده یا منطقه‌ای محصور بین خط الراس کوه‌ها و مناطق مرتفع است. آب سطحی ناشی از بارش باران و برف و یا روان‌آب ناشی از ذوب برف به سمت یک نقطه واحد در آن محدوده محصور که نقطه خروجی حوضه است، جاری می‌شود.

رهنما افزود: مرز حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه ارس، هر دو بر روی مرز سیاسی ایران و ترکیه منطبق هستند. به عبارتی بارش درون حوضه‌ای آن‌ها، چه به صورت باران یا برف با حوضه‌های مجاور واقع در کشور ترکیه متفاوت است.

رهنما تاکید کرد: همینطور باید در نظر داشت که ارتفاعات سمت ترکیه بلندتر از ارتفاعات سمت ایران است. این ارتفاعات مانع عبور بارش و جریان‌های آب و هوایی کوچک مقیاس و محلی می‌شود. نمونه بارز داخلی آن رشته کوه‌های البرز است که مانع نفوذ رطوبت به دامنه‌های جنوبی البرز شده و تفاوت میزان بارش و نوع پوشش گیاهی در دو سوی البرز را باعث شده است.

رهنما اظهار کرد: تفاوت بارش در دو سوی مرز ایران و ترکیه تنها به دلیل شرایط متفاوت توپوگرافی و تطبیق مرز سیاسی بر مرز طبیعی است.

به گفته رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور این مساله در سال‌های گذشته هم وجود داشته و بررسی نقشه‌های پوشش برف ایران و ترکیه در ۲۰ سال گذشته هم همین شرایط را نشان می‌دهد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در ادامه به مساله بارورسازی ابر‌ها اشاره کرد. او گفت: این روش در دنیا در حد تحقیقات مطرح است. بارورسازی ابر‌ها در مقیاس بزرگ در هیچ کشوری گزارش نشده است.

رهنما توضیح داد: بارورسازی ابر‌ها روشی است که به عنوان تکنیک اصلاح آب و هوا شناخته می‌شود. این تکنیک به طور مصنوعی آب و هوا را با افزایش توانایی ابر‌ها برای تولید به اصطلاح «باران مصنوعی» یا برف، تغییر می‌دهد. این می‌تواند به برآورده کردن نیاز‌های بارشی یک منطقه خاص کمک کند. با این حال، بارورسازی ابر‌ها سابقه‌ای تا حدودی بحث برانگیز دارد. نگرانی‌هایی در مورد اثربخشی و پتانسیل ایجاد آسیب وجود دارد. با مطرح شدن بحث مبارزه با تغییرات اقلیمی، این تکنیک بیش از قبل مورد بررسی قرار گرفته. این سوال ایجاد می‌شود که آیا بارورسازی ابر‌ها سلاحی مؤثر در برابر گرمایش جهانی است یا در واقع ضرر بیشتری نسبت به فایده دارد؟

وی افزود: در بارورسازی ابر‌ها با تزریق موادی مانند پدیده نقره، پدیده پتاسیم، یخ خشک (دی اکسید کربن جامد)، پروپان مایع یا نمک به ابر‌ها به منظور ایجاد بارش، با پراکندگی این مواد، فرآیند‌های میکرو فیزیکی درون ابر تغییر می‌کنند و بارش بهبود می‌یابد. ابر‌ها از قطرات کوچک آب یا بلور‌های یخ تشکیل شده‌اند که وقتی بخار آب در جو سرد می‌شود و در اطراف ذره‌ای از غبار یا نمک شناور در هوا متراکم می‌شود، تشکیل می‌شوند. بارورسازی ابر‌ها این فرآیند را با معرفی ذراتی تحریک می‌کند که به عنوان هسته یخ عمل می‌کنند و به کریستال‌های یخ اجازه تشکیل می‌دهند که وقتی به اندازه کافی سنگین باشد به صورت باران یا برف به زمین می‌ریزند.

رهنما ادامه داد: برای شروع یا ادامه عملیات بارورسازی ابر‌ها در هر منطقه‌ای شرایط آب و هوایی و همچنین خصوصیات فیزیکی ابر مناسب باید وجود داشته باشد. بر اساس منابع موجود اولین و مهمترین مرحله در بارورسازی ابر‌ها پیش بینی از شرایط موجود است. همچنین وجود پوشش ابر به وسعت حداقل ۵۰ درصد منطقه مورد نظر ضروری است.

وی گفت: همچنین وجود ابر‌های با ضخامت کافی ضروری است. به طوری که کف ابر‌ها حداقل به اندازه بلندترین قله‌های کوهستانی منطقه ضخامت داشته باشد. این شرایط پتانسیل بارش را در مناطق مورد نظر فراهم می‌کنند؛ لذا وجود ابر‌های با ضخامت زیاد نیز از ضروریات پروژه‌های بارورسازی ابر است.

رهنما گفت: اطلاع از سمت و سرعت باد که برای انتقال ذرات بارورکننده به سمت مناطق هدف نیز نقش عمده‌ای در موفقیت بارورسازی ابر دارد. وی افزود: علاوه بر پارامتر‌های ذکر شده در بالا وجود آب مایع فوق سرد در ابر‌ها شرط لازم برای باروری موفق ابر‌ها است. این پارامتر به طور معمول در تمام مناطق مورد نظر اندازه گیری نمی‌شود. اما جهت اخذ تصمیم برای شروع عملیات بارورسازی در هر منطقه باید مورد توجه جدی قرار می‌گیرد.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در ادامه به تجربه کشور‌ها در به‌کارگیری روش بارورسازی ابر‌ها اشاره کرد. او گفت: بارورسازی ابر‌ها در کشور‌هایی نظیر آمریکا، چین، استرالیا، فرانسه، اسپانیا، امارات متحده عربی و عربستان در مقیاس‌های مطالعاتی و محلی انجام می‌شود.

وی افزود: نمونه بارز آن آمریکاست که از بارورسازی ابر‌ها در کالیفرنیا که از ایالت‌های خشک است، استفاده می‌کند. هدف آن افزایش عرضه آب در مخازن پشت سدهاست و در مقیاس کوچک این کار را انجام می‌دهد.

رهنما یادآور شد: یکی دیگر از جنبه‌های مهم بحث، اثرات هواشناسی بارورسازی ابر‌ها است. نگرانی‌هایی وجود دارد که تغییر الگو‌های بارش در یک منطقه می‌تواند به طور ناخواسته بر سیستم‌های آب و هوایی در منطقه دیگر تأثیر بگذارد و منجر به تغییرات پیش بینی نشده در آب و هوای محلی شود. این پیامد‌های ناخواسته به طور بالقوه می‌تواند چرخه‌های آب و هوای طبیعی را مختل کند و بر کشاورزی و اکوسیستم در مناطق فراتر از منطقه مورد نظر تأثیر بگذارد.

وی افزود: همچنین باید به این نکته توجه کرد که ملاحظات اخلاقی و قانونی در پروژه‌های بارورسازی ابر خیلی تاکنون موردتوجه قرار نگرفته است. ایده دستکاری آب و هوا سوالاتی را در مورد مالکیت و کنترل منابع طبیعی ایجاد می‌کند. تضاد‌های بالقوه بر سر حقوق آب و نگرانی‌هایی در مورد عدالت توزیع آب وجود دارد، به ویژه در مناطقی که کمبود آب یک موضوع اساسی است. علاوه بر این، پتانسیل تأثیرات فرامرزی عملیات بارورسازی ابر‌ها چالش‌هایی را در حقوق بین‌الملل و دیپلماسی ایجاد می‌کند.

رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور نکته آخر را میزان اثربخشی و کارایی این تکنیک دانست. وی اظهار کرد: گفته می‌شود با این روش ۱۰ تا ۱۵ درصد بارش‌ها افزایش می‌یابد. اما سوالاتی در مورد اثربخشی و کارایی بارورسازی ابر‌ها وجود دارد که پاسخ دادن به آن‌ها نیازمند تحقیقات جامع و همه جانبه است.

وی افزود: در حالی که موارد موفقیت‌آمیزی از افزایش بارندگی وجود داشته است، قابلیت اطمینان و پیش بینی کلی این نتایج نامشخص است. تنوع در شرایط ابر و پیچیدگی فرآیند‌های جوی، استانداردسازی و تکرار مداوم عملیات بارورسازی ابر‌ها را دشوار می‌کند.