به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: میشود در روز جهانی صنایعدستی، از گل و بلبلهای نقش بسته روی سفال و گلیم ثبت جهانی شده ایران گفت و لبخند زد؛ اما این همان بهبه و چهچه کردنهای همیشگی است، در حالی که هم دل هنرمندان این صنعت خون است، هم دست اقتصاد ملی از مزیتهای این صنعت جهانی کوتاه. پس تلنگری به خود بزنیم و ببینیم واقعیت ماجرا چیست. معیار سنجشمان را برای این گزارش، ارزیابی جهانی و میزان کسب درآمد و پول قرار میدهیم که خوشبختانه یا متاسفانه، نه تنها چرک کف دست نیست بلکه درمان همه دردهاست و در کف داشتنش، هم هنرمندان صنایعدستی را دلگرم میکند، هم اقتصاد ملی را.
گزارش را با استناد به دادههای شورای جهانی صنایعدستی (World Crafts Council) آغاز میکنیم که از ثبت ۵۹ شهر و منطقه جهانی صنایعدستی در جهان حکایت دارد: ۴۳ شهر در قاره آسیا و اقیانوسیه، ۵ شهر در اروپا (کیلکنی ایرلند، فارنهام انگلستان، لا بیسبال د امپردا اسپانیا، برنهلم دانمارک، اوتر هیبرید اسکاتلند) و ۱۱ شهر در آمریکای شمالی (شیلی ۶ شهر، اکوادور ۲ شهر، برزیل، کوبا و اروگوئه هر کدام یک شهر).
اینجای ماجرا واقعا بهبه و چهچه کردن دارد؛ چرا که در بین ۴۳ شهر و منطقه جهانی صنایعدستی در آسیا، ۱۴ شهر متعلق به ایران است، یعنی سهم ۳۲ درصدی ما در آسیا و سهم ۲۴ درصدی ما در جهان. این هم فهرست خوشایند شهرهای جهانی صنایعدستی ما (به ترتیب فهرست شورای جهانی):
۱. لالجین همدان؛ شهر جهانی سفال
۲. تبریز؛ شهر جهانی فرش
۳. مشهد؛ شهر جهانی سنگهای قیمتی
۴. سیرجان؛ شهر جهانی گلیم
۵. مریوان؛ شهر جهانی کلاش (گیوه) کردی
۶. روستای کلپورگان سراوان؛ پایتخت جهانی سفال دستساز
۷. اصفهان؛ شهر جهانی صنایع دستی
۸. آباده؛ شهر جهانی منبتکاری
۹. روستای خراشاد خراسان جنوبی؛ پایتخت جهانی توبافی (پارچه بافی سنتی)
۱۰. میبد؛ شهر جهانی زیلو
۱۱. ملایر؛ شهر جهانی مبلمان منبت کاری شده
۱۲. روستای قاسمآباد چابکسر؛ پایتخت جهانی چادرشب بافی
۱۳. شیراز؛ شهر جهانی صنایع دستی
۱۴. زنجان؛ شهر جهانی ملیله دوزی
این هم پاسخ به سوالی که حتما در ذهن شما شکل گرفته است و میخواهید بدانید ۲۹ شهر دیگر آسیایی، متعلق به کدام کشورهاست: چین (۷ شهر)، فلسطین، هند، تایلند و ازبکستان (هر کدام ۳ شهر)، مالزی و قرقیزستان (هر کدام ۲ شهر)، لبنان، اردن، اندونزی، نپال، بنگلادش و قزاقستان (هر کدام یک شهر).
و، اما میرسیم به بخش تلخ این قصه که «مریم جلالی» معاون صنایعدستی کشور به آن اشاره کرده و گفته: «سهم ایران از بازار جهانی ۸۰۰ میلیارد دلاری صنایعدستی در سال ۲۰۲۲، فقط ۰.۰۰۵ درصد (۵ هزارم) بوده است»؛ عددی که در واقع معنایش همان بیکلاه ماندن سر ما از این صنعت است. از نظر دلاری هم، صادرات ما از ۲۳۷ میلیون دلار در سال ۹۵ به ۳۲۲ میلیون دلار در سال ۹۹ رسیده و با روند کاهشی، در سال ۱۴۰۱ میزان ۲۲۴ میلیون دلار را تجربه کرده است (به استناد سالنامه وزارتخانه و اظهارات معاون صنایعدستی)؛ البته بدون احتساب صادرات چمدانی که حساب و کتاب مشخصی هم ندارد.
حالا نگاهی بیندازیم به فهرست کشورهایی که جیبهایشان را با صادرات کالاهای خلاق مانند صنایعدستی پر پول میکنند؛ گاهی با تولیدات خودشان و گاهی هم با تولیدات کپی یا بازصادرات صنایع دستی کشورهایی مانند ما!
*در فهرست ۱۰ صادرکننده پیشرو کالاهای خلاق در سال ۲۰۲۰، پنج اقتصاد از آسیا، چهار اقتصاد از اروپا و یکی از آمریکایشمالی حضور داشتند و این ۱۰ کشور، در مجموع، ۲/۶۸ درصد از صادرات جهانی کالاهای خلاق را به خود اختصاص دادند.
*در این سال، چین بزرگترین صادرکننده کالاهای خلاق (۱۶۹ میلیارد دلار) بود و پس از آن آمریکا (۳۲ میلیارد دلار) و ایتالیا (۲۷ میلیارد دلار) قرار گرفتند.
به صدها دلیل روشن، ما قدرت رقابت اقتصادی در این صنعت با کشورهایی مانند چین، آمریکا و ایتالیا را نداریم، اما میتوانیم مسیر حرکت کشورهای همسایه خودمان را مدنظر قرار دهیم. از جمله هند که در سالهای اخیر رکورد ۷۱۱ میلیون دلاری صادرات صنایعدستی را هم برای خود ثبت کرده است (به استناد گزارش شورای عالی مناطق آزاد). شاید یک دلیل واضح این رشد، هدفگذاری دقیق برای توسعه بازارهای صادراتی صنایعدستی هند باشد که پا را فراتر از محدوده جغرافیایی گذاشته و بازارهای مناسب در آن سوی کره خاکی را پیدا کرده است: آمریکا، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، آلمان، کانادا و.... در حالی که پنج مقصد اول صادرات صنایعدستی ما، عراق، افغانستان، ترکیه، عمان و آذربایجان هستند (به استناد سالنامه وزارتخانه). البته این را میدانیم که تحریمها، پاشنه آشیل همه حوزههای اقتصادی ماست؛ از جمله صادرات صنایعدستی.
فارغ از موضوعات اقتصادی، فراموش نکنیم که صنایعدستی، با فرهنگهای بومی و منطقهای ما عجین شده و خاطرات و تجربیات را نسل به نسل منتقل کرده است. اینکه از ۵۹ شهر جهانی صنایعدستی، ۱۴ شهر به نام ایران است، بهترین گواه برای اثبات قدمت تاریخی و فرهنگی ماست که با دستان هنرمندان اقوام مختلف کشور حفظ شده؛ اقوامی که حاملان خردهفرهنگهای ما هستند و این فرهنگهای زیبا و رنگارنگ، باید تا همیشه زنده بماند. این که وزیر میراث فرهنگی، «توسعه صادرات صنایعدستی» را «شاهکلید تمامی مسائل مربوط به اینحوزه» دانسته است، ما را امیدوار میکند که خود او و همکارانش، پیگیر تحقق این هدف باشند تا هم اقتصاد ملی و هنرمندان صنایعدستی از آن بهره ببرند، هم خردهفرهنگهای بومی و منطقهای ما حفظ و به نسلهای آینده منتقل شود.
سرپرست دفتر بازاریابی و تجاریسازی معاونت صنایعدستی کشور میگوید: برای توسعه بازار صادراتی صنایعدستی، نقش دولت تسهیلگری و سرعت بخشیدن است و نقش اصلی برعهده بخش خصوصی و فعالان اقتصادی است؛ همان طور که در سایر کشورهای موفق، همین روند طی شده است.
«فرزاد اوجانی» میافزاید: هزینههای لازم برای بازاریابی و حضور در بازارهای جهانی بالاست و ما هم تاکنون بخش خصوصی توانمند و قوی در این حوزه نداشتهایم، اما هماکنون در نقش تسهیلگر و حامی، به دنبال تاسیس یک هلدینگ متمرکز با حضور فعالان اقتصادی و خود هنرمندان هستیم تا تحولی در بازرگانی داخلی و خارجی صنایعدستی ایجاد شود. او ادامه میدهد: جلسات اولیه برای راه اندازی هلدینگ صنایع دستی برگزار شده است و امیدواریم با شکلگیری آن، بتوانیم در سال ۱۴۰۴ به چشمانداز صادرات سالانه دو تا سه میلیارد دلاری صنایعدستی دست یابیم.