تأثیر کتاب و کتابخوانی بر فرهنگ عمومی

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: کتاب ابزار ارتباطی قدرتمندی است و اثر توانمندی ارتباطی‌اش را بیش از همه بر فرهنگ عمومی می‌بینیم. در عناصر مختلفی از فرهنگ، کتاب با قدرت پیش آمده و می‌آید و نقش خودش را مدام و محکم ایفا می‌کند و تاریخ و هویت را سرپا نگه داشته است. هر فعالیتی که حول کتاب بچرخد، بر قدرت‌بخشی و اثربخشی این عنصر فرهنگی می‌افزاید. فعالیت‌های ترویجی همچون نمایشگاه کتاب از همین توان‌بخشی است. نمایشگاه کتاب رویدادی است که هم توان فرهنگی کتاب را یادآوری می‌کند و هم نشان می‌دهد عموم مردم چقدر به کتاب علاقه دارند. از سوی دیگر به آثار فرهنگی چندجانبه کتاب ضریب می‌دهد و در گسترده‌ای عمومی‌تر به فواید کتابخوانی دامن می‌زند و بیشتر روشن می‌کند فرهنگ جامعه چقدر بر پایه کتاب استوار است و به آن نیاز دارد.

اما این فواید و آثار کتاب و کتابخوانی بر فرهنگ عمومی جامعه کدام‌اند؟

افزایش دانش و آگاهی

هر چقدر هم خیال کنیم در عصر داده و ارتباطاتش غرق شده‌ایم، همچنان کتاب منبع مهمی از دانش و آگاهی است. گویی در فضای مجازی فقط لقمه‌ای از هر چیزی به خورد ما می‌دهند و این کتاب‌ها هستند که گرسنگی را برطرف می‌کنند و پاسخ پرسش‌های عمیق را می‌دهند. عموم جامعه با خواندن کتاب‌های مختلف، به دنبال یادگیری و فهم بهتر از مسائل مختلف هستند و راه‌حل رفع نیازشان را در کتاب می‌بینند. فرهنگ، تاریخ، علم، هنر و ادبیات را جز با کتاب نمی‌توان مستدل و مانا و عمیق یاد گرفت. مدرسه و آموزش تخصصی را بدون کتاب می‌شود تصور کرد؟

تقویت هویت فرهنگی

هویت فرهنگی هر فرد و جامعه‌ای در کتاب‌های آن فرهنگ خودنمایی می‌کند. خواندن کتاب‌هایی که از فرهنگ، تاریخ و رسوم و آداب مردمان گفته هر جامعه‌ای را به هویت خودش بازمی‌گرداند و تلنگری برای حفظ و ادامه هویت است. هویت فرهنگی هر جامعه‌ای برای جامعه‌ای دیگر تفاوت فرهنگی به حساب می‌آید و این جذابیت و کاربرد کتاب برای فهمیدن دیگر فرهنگ‌هاست. برای یافتن ویژگی فرهنگ‌ها و مبانی هویتی‌شان یا باید آن را زیست یا باید عمیق مطالعه‌شان کرد. کتاب‌ها محصول مستقیم فرهنگ هر جامعه‌ای هستند و گاهی زیستن در جامعه به بهانه شناخت، جاده‌خاکی دارد، ولی کتاب نه! کتاب تدوینی اصولی از فرهنگ عمومی است.

شکل‌دهی به ارزش‌های فرهنگی و تقویت آن

کتاب ابزار مؤثری برای انتقال ارزش‌های فرهنگی به جامعه است. می‌شود ادعا کرد اثرگذاری کتاب در ترویج و تقویت ارزش‌ها بیش از سایر ابزار‌ها و رسانه‌هاست؛ چه اینکه باقی ابزار‌ها نیز از کتاب مایه می‌گیرند. همان‌طور که کتابخوانی خود یک ارزش فرهنگی به حساب می‌آید، مرجع و محل شناخت ارزش‌های فرهنگی یک جامعه است. کتاب‌هایی که درباره تاریخ و فرهنگ یک ملت هستند، به درک ارزش‌های آن ملت و همدلی با آن کمک می‌کنند.

کتاب‌ها الهام‌بخش هستند و افراد را به اجرا، الزام، ادامه و تقویت ارزش‌های فرهنگی مایل می‌کنند. کتاب از طریق روایت‌های متنوع شخصیت‌های مختلف، ارزش‌های اخلاقی، اجتماعی و انسانی را به مخاطبان خود نشان می‌دهد و به‌نحوی درونی ارزش‌ها را بسط می‌دهد.

تأثیر بر نگرش و رفتار

نگرش و رفتار افراد از فرهنگ و هوایی می‌آید که در آن زندگی می‌کنند و نفس می‌کشند. کتاب‌ها چه علمی و چه روایی، نگرش‌ها و رفتار‌های گوناگونی را ثبت و روایت کرده‌اند. از مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی گفته‌اند و همین گفته‌ها مبنا و مرجع بسیاری از مخاطبان در بهبود یا تغییر نگرش و رفتار می‌شود. این تأثیر کتاب بر رفتار آدمی ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. با مطالعه کتاب‌های علمی در موضوعات تاریخی، فلسفی و دینی درک افراد از دنیای پیرامونی عمیق‌تر می‌شود و معانی بزرگ‌تر و جهان‌های معنایی تازه‌ای را می‌یابند. این مطالعات مستقیماً بر بینش و منش افراد اثر می‌گذارد.

خواندن روایت تجربه‌های واقعی یا داستان‌هایی الهام‌بخش بر هویت فرد نقش می‌زند و بر مهارت‌های ارتباطی، کاهش تنش‌ها و افزایش خلاقیت او اثر می‌گذارد و به‌مرور از او فردی صبورتر، روادارتر و عمیق‌تر می‌سازد.

تأثیر بر تصمیم‌های فردی و جمعی

روایت تصمیم‌هایی که آدم‌ها و ملت‌ها برای تغییر سرنوشتشان گرفته‌اند، در کتاب‌ها به وفور آمده است.

آشنایی با دیدگاه‌های مختلف در برخورد با مسائل، راه‌حل‌های بهینه را در دسترس قرار می‌دهد، مسیر تصمیم‌گیری را هموار می‌کند و نتایج تصمیم‌ها را بر اساس تجربه‌ها پیشاپیش به نمایش می‌گذارد. درک بهتر از مسائل خاص و تازه جز از مسیر مطالعه و مشورت به دست نمی‌آید.

آگاهی حاصل از مطالعه کتاب‌های علمی نیز توسعه دانش و مهارت‌های فردی را به دنبال خواهد داشت و این مهارت‌ها هستند که انگیزه‌بخش‌اند و اجرای هر تصمیم را ممکن می‌سازند. تمرکزی که برای مطالعه هدفمند و مستمر نیاز است، به‌مرور به تقویت قدرت تمرکز، تحلیل و خلاقیت می‌انجامد و فهم عمیق و مواجهه بهتر با رویداد‌های زندگی را ممکن می‌سازد. تصمیم‌های نوآورانه و خلاقانه از دل همین مهارت‌ها حاصل می‌شود.
جامعه‌ای که کتابخوانی در آن به فرهنگ تبدیل شده، تحت تأثیر هیجان و تنش‌های زودگذر قرار نمی‌گیرد و بهترین تصمیم‌ها را می‌گیرد و خود به مدد کتاب‌ها الگویی برای دیگر جوامع می‌شود.

تأثیر بر پژوهش‌های علمی

چه کتاب را منبعی برای پژوهش بدانیم، چه ابزاری برای انتقال دانش و دستاورد‌های علمی، باز بر سهم مهم کتاب در فرایند پژوهش تأکید کرده‌ایم. با انتشار کتاب، تحقیقات و پژوهش‌های جدید در حوزه‌های مختلف به‌سادگی در دسترس عموم قرار می‌گیرند. البته به این شرط که خواندنی و فهمیدنی تدوین شده باشند!
کتاب‌های علمی- پژوهشی با ارائه مبانی نظری و کاربردی جدید و همچنین روش‌های پژوهشی بهتر و کارآمد در مسیر پیشرفت علم نقش دارند. کتاب معیاری مهم در ارزیابی علمی محققان و افزایش اعتبار آنان در پژوهش است. همین‌گونه است که علمی و فرهنگی بودن یک جامعه بر اساس کتاب‌های آن جامعه است. هر چند این دستاورد کتاب آفت دورشدن از کیفیت و کتاب‌سازی را هم به دنبال دارد؛ آفتی که توأم با سخت‌نویسی و علمی‌نمایی است و دلزدگی و دلسردی مخاطب را نتیجه می‌دهد.

تأثیر بر زبان و ادبیات

مطالعه روی زبان و بیان افراد کار می‌کند. خواندن کتاب‌هایی که از زبان، ادبیات و شعر می‌گویند، ذهن را به زبان آن‌ها نزدیک می‌کند و به یادگیری اصولی زبان و بهبود بیان می‌انجامد. کتاب‌های ادبی محصول آدم‌هایی هستند که عمری با زبان و ادبیات آمیختگی داشته‌اند و ذهن و زبانی ورزیده دارند. این ورزیدگی و زیبایی خودش را نشان می‌دهد و برای فهم آن به تخصص ویژه‌ای نیاز نیست و هر کسی، با اندک دانش زبانی، درمی‌یابد که فلان کتاب شیرین و زیباست. متن ادیبانه ذهن و زبان مخاطبش را گرم می‌کند. چه اینکه نگهبانی و پاسداشت از زبان و ادبیات یک جامعه نیز از مسیر کتاب می‌گذرد.

تأثیر بر هنر

کتاب‌ها محصول هنر و هنرمندان‌اند و بر هنر و هنرمندان و هنرآموزان اثر می‌گذارند. هنرمندان کتاب می‌خوانند، چون در جست‌وجوی کشف‌های تازه، اطلاع از دیگر زوایای هنر و درک و تجربه زندگی پردامنه‌تری هستند. هنرجویان کتاب می‌خوانند، چون به دنبال آموختن هنر و درک مسیر‌های رفته هنرمندان صاحب سبک‌اند. هنردوستان هم که شعله هنر را روشن و زنده نگه می‌دارند، می‌خوانند، چون می‌خواهند زندگی‌شان با هنر زیباتر و پذیرفته‌تر باشد. هنر این‌گونه به کتاب زندگی می‌دهد و از کتاب اثر می‌گیرد. کتاب هنر و هنرمند را ماندگار می‌کند.

همه این آثار فرهنگی کتاب در فرهنگ عمومی نمود پیدا می‌کند. جامعه‌ای که آگاهانه‌تر از کتاب قوت بگیرد، فرهنگی غنی‌تر و پویاتر خواهد داشت و توان تعامل با دیگر فرهنگ‌ها و اثرگذاری بر آن‌ها را پیدا می‌کند.