سرعت کند دانش بنیان شدن کشاورزی ایران؛ امنیت غذایی در خطر است

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: «مسئله امنیت غذایی مسئله درجه یک است، نباید از آن غفلت کرد»؛ این تاکید رهبر معظم انقلاب بر مسئله امنیت غذایی، بار دیگر ثابت کرد که اهمیت آن برای کشور بسیار بالاست و هیچ‌گونه کم‌کاری و غفلتی در این عرصه پذیرفتنی نیست.

توصیه مهم رهبر انقلاب به دولت سیزدهم

یکی از توصیه‌های مهم رهبر معظم انقلاب، در دیدار هشتم شهریور با اعضای هیئت دولت، مربوط به امنیت غذایی بود: «در مسئله کشاورزی، مسئله امنیّت غذایی خیلی اهمّیّت دارد. حالا اوضاع امروز دنیا را نگاه کنید؛ یک گوشه دنیا یک جنگی اتّفاق افتاده و مسئله امنیّت غذایی برای همه دنیا مطرح شده؛ یعنی مسئله امنیّت غذایی این قدر مهم است. ما که راجع به خودکفایی گندم، خودکفایی ذرّت، خودکفایی نهاده‌های دامی همیشه تأکید می‌کردیم، بعضی‌ها بودند به عنوان متخصّص، به عنوان کارشناس که می‌گفتند باید رفت دنبال صنعت؛ خب بله، ما که با صنعت مخالف نیستیم، ما بیشتر از بعضی‌های دیگر دنبال این بودیم که صنعت کشور پیش برود، منتها مسئله امنیّت غذایی مسئله درجه یک است؛ نباید از آن غفلت کرد؛ و ببینید امروز در دنیا دیگر کاملاً واضح است که چقدر مهم است». این بیانات ایشان در ادامه صحبت‌های مهم ابتدای سال و تعیین شعار «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین»، اتمام حجتی بود برای مسئولان که بدانند باید این ماموریت کلیدی را با جدیت بیشتری دنبال کنند.

امنیت غذایی؛ دانش بنیان و نوآوری

در همین راستا، وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم نیز، دیروز سال جدید زراعی را با شعار «امنیت غذایی؛ دانش بنیان و نوآوری» آغاز کرد و رئیس جمهور هم در این مراسم تاکید کرد: «امنیت غذایی پایدار، تامین از داخل و ارتقای کیفیت محصولات، از برنامه‌های دولت است، همه بخش‌ها باید برای رسیدن به این اهداف به دولت کمک کنند و در این زمینه حرکت جهادی لازم است».

منظورمان از امنیت غذایی چیست؟

در معنای لغوی، امنیت غذایی به معنای دسترسی فیزیکی اقتصادی همه مردم یک کشور در همه زمان ها، به غذای سالم و کافی است؛ اما همین تعریف به‌ظاهر ساده نشان می‌دهد که با چه موضوع گسترده‌ای مواجه ایم و چه ابعاد مختلفی را دربرمی‌گیرد: کشاورزی قدرتمند، تامین آب مورد نیاز کشت، فراهم بودن مواد غذایی کافی، مناسب بودن قیمت تهیه اقلام غذایی، توزیع مناسب مواد غذایی در نقاط مختلف و.... این مشخصه‌هاست که ثابت می‌کند چرا امنیت غذایی در جهان تا این حد اهمیت دارد و حتی اتفاقات سیاسی و جنگ‌های منطقه‌ای هم بر آن تاثیرگذار است.

رئیس جمهور: وضعیت قرمز کالا‌های اساسی، سبز شده است

آن طور که وزارت جهاد کشاورزی و دیگر مسئولان دولتی گزارش می‌کنند، اقدامات دولت سیزدهم باعث شده است که هم‌اکنون همه انبار‌ها مملو از کالا‌های اساسی باشد و نگرانی خاصی از این نظر وجود ندارد. همین هفته قبل بود که رئیس کل گمرک هم این خبر را اعلام کرد که پنج میلیون تن کالای اساسی در بنادر، لنگرگاه‌ها و انبار‌های گمرک وجود دارد که ذخایر خوبی برای کشور به شمار می‌رود. این صحبت رئیس جمهور در نشست خبری هفته دولت هم که گفت «در زمینه کالا‌های اساسی هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد و در حد سبز است، در حالی که در گذشته در تامین برخی کالا‌های اساسی در وضعیت قرمز قرار داشتیم»، خیالمان را راحت کرد که در کوتاه مدت نگرانی خاصی در تامین این کالا‌ها وجود ندارد؛ هرچند که دو موضوع نگران‌کننده وجود دارد، یکی از بعد اقتصادی و توان دسترسی مردم به نیاز‌های غذایی و دیگر پیش‌بینی‌های بلندمدت جهانی که نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود.

پیش بینی نگران کننده اقتصاددانان جهان

مصداق این نگرانی، پیمایش اخیر مجله World Economic و دریافت نظرات اقتصاددانان جهان درباره برخی موضوعات کلان از جمله امنیت غذایی است. تحلیل پاسخ‌های آن‌ها حاوی این نگرانی است که بیش از ۵۰ درصد آن‌ها وضعیت امنیت غذایی ایالات متحده آمریکا، اروپا، چین، آمریکای لاتین و حتی شرق آسیا و اقیانوسیه را امن پیش‌بینی کرده‌اند، اما به اعتقاد حدود ۸۰ درصد آن‌ها، وضعیت امنیت غذایی در آفریقا و خاورمیانه، ناامن و بسیارناامن خواهد بود.

نقش ۸۰ درصدی بهره وری در رشد کشاورزی

اما یک پیش بینی مهم را هم سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) داشته و چشم‌انداز کشاورزی دنیا تا سال ۲۰۳۱ را توصیف کرده است؛ چشم‌اندازی که اگرچه در آن از تداوم برخی مشکلات مانند تامین نشدن امنیت غذایی در جهان صحبت شده است، اما خبر‌های امیدوارکننده‌ای هم درباره رشد تولیدات کشاورزی دارد. نکته مهم این که، ۸۰ درصد این رشد به دلیل افزایش عملکرد و بهره‌وری است و فقط ۲۰ درصد آن به دلیل افزایش سطح و تراکم کشت خواهد بود. این یعنی، کشور‌هایی که رویکرد علمی و دانش بنیان به توسعه کشاورزی داشته باشند، نه تنها آینده روشن‌تر و ایمن‌تری در حوزه غذا دارند بلکه احتمالا در حوزه‌های اقتصادی و حتی سیاسی امنیت غذایی نیز دست برتر را خواهند داشت.

دانش بنیان‌های کشاورزی و صنایع غذایی، فقط ۴ درصد!

با وجود تمرکز جهان بر افزایش بهره‌وری در کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی، هنوز در کشور این مهم به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است. مصداقش هم این‌که از ۷۲۴۵ شرکت دانش بنیان تاییدشده در کشور، فقط ۳۱۰ شرکت یعنی ۴ درصد آن‌ها در دسته «کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی» فعال هستند. هرچند که نمی‌توان فعالیت‌های دانش بنیان برای تقویت امنیت غذایی را تنها به این گروه از دانش بنیان‌ها محدود کرد، اما به هر حال پایین بودن شرکت‌های فعال در این دسته هم قابل چشم‌پوشی نیست. این در حالی است که به گفته دکتر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری «کشور ما در حوزه امنیت غذایی از بیشترین وابستگی برخوردار است و با توجه به محدودیت‌های آب و محیط زیست، تنها راه نجات از این

حجم ۳ برابری صادرات کشاورزی دانش بنیان هلند در مقایسه با صادرات غیرنفتی ما

دکتر «علیرضا خاکدامن»، معاون ستاد زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری، صحبتش را درباره اهمیت دانش بنیان شدن کشاورزی، با یک مقایسه آغاز می‌کند و می‌گوید: کشوری مانند هلند با این که هم مساحتش و هم میزان بارندگی‌اش کمتر از مساحت سه استان شمالی ماست، اما به دلیل استفاده از فناوری‌های دانش بنیان در حوزه کشاورزی، میزان صادرات محصولاتش سه برابر کل صادرات غیرنفتی ماست.

کند بودن دانش بنیان شدن کشاورزی

خاکدامن می‌افزاید: در کشور ما تاکنون گام‌های خوبی برای دانش بنیان شدن کشاورزی برداشته شده، اما به دلیل مشکلاتی مانند دولتی و حاکمیتی بودن کشاورزی، تعدد و پراکندگی کشاورزان خُرد و نداشتن دانش کافی و قدرت ریسک این ذی‌نفعان، حرکت دانش بنیان شدن کشاورزی نسبتا کند بوده است. البته او این خبر خوب را هم می‌دهد که طرح‌های بسیاری برای افزایش سرعت در این حوزه آغاز شده و مورد حمایت قرار گرفته است، از جمله: احیای باغ‌ها، پرورش ماهی در قفس، جایگزینی سموم شیمیایی با کود‌های زیستی، احیای نژاد بومی مرغ لاین، افزایش تولید ماشین‌آلات کشاورزی و پهپادها، توسعه کشت دیم، اصلاح نژاد دام و ....