مجله خبری-سبک زندگی نگار: «حدیث منزلت»، از احادیث معروف نبوى و مورد قبولِ علماء تشیع و سنی میباشد. حدیث منزلت به معرفى جایگاه و منزلت امام على (ع)، نسبت وى با نبى مکرم دین اسلام و برترى جایگاه آن حضرت بر دیگر صحابه پرداخته و از نظر علماء شیعى از احادیث متواتر و از جمله دلایل شایستگی امام على (ع) براى جانشینى رسولالله اکرم به شمار آمده است.
حدیث منزلت حدیثی مشهور پیش علمای دین اسلام است که حضرت محمد (ص) در این حدیث مقام و منزلت علی را نسبت به خود شبیه مقام و منزلت هارون نسبت به موسی عرضه میکند جز آنکه بعد از او پیامبری نیست. حدیث منزلت در مناسبتهای گوناگون از رسولالله (صلی الله علیه و آله) شنیده شده که مهمترین آنها در ستیزه تبوک است.
أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّاأنـّه لانَبیّ بَعدی.
تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى هستی جز این که بعد از من پیامبری نخواهد بود.
هنگامی که رسولالله از سفر حجه الوداع برمیگردد آگاه میشود که دشمنان مسلمانان تصمیم دارند تا به شهر مدینه حمله کنند. حضرت محمد (ص) سپاهی را در فصل گرما آماده میکند و به آنها میگوید که عازم کجا هستند این خلاف رویه معمول رسولالله بوده است به دلیل آن که معمولاً مقصد جنگ را اعلام نمیکرده است. رسولالله مقصد جنگ را تبوک اعلام میکند و علی را بجای خود در مدینه منصوب میکند.
برخی مانند عبدالله ابن ابی از این ماجرا آگاه میشوند و این شایعه را ترویج میدهند که یا پیامبر اسلام نخواسته که علی به زحمت بیافتد یا اینکه صحنه جنگ برای علی دشوار و سخت است. بعضی شایعهها هم مبتنی بر این بود که روابط رسولالله و علی دچار تاریکی شده است. علی با شنیدن این اخبار به سرعت خویش را به رسولالله میرساند و حضرت محمد (ص) در جواب به او حدیث منزلت را نقل میکند با این تیتر که" آنها دروغ میگویند، برگرد و در مدینه بمان، مگر تو دوست نداری که برای من چنان باشی که هارون برای موسی بود جزء اینکه پس از من پیغمبری نیست و دیگر اینکه مدینه صلاحیت جز من و تو را ندارد.
همان گونه که گفته شد، یکی از موارد صدور حدیث منزلت زمانی بود که رسولالله (صلی الله علیه و آله) جهت رفتن به جنگ تبوک، امیرالمومنین (علیه السلام) را در مدینه جانشین خویش قرار داد و زمانی که ناراحتی وی را مشاهده نمود، همین حدیث منزلت را بیان فرمود.
یکی دیگر از موارد صدور حدیث منزلت در جایی است که رسولالله (صلی الله علیه و آله) موقع بازگشتن از آخرین مراسم حج خویش، از سوی خداوند بلندمرتبه مأمور به ابلاغ ولایت و رهبری علی بن ابیطالب (علیه السلام) بعد از خویش گردید و آن حضرت بعد از بیان این مطلب، در امتداد صحبتهای خویش، حدیث منزلت را بیان فرمود.
یکی از موارد صدور حدیث منزلت در غدیر خم میباشد
شیخ صدوق (۳۰۵ ـ ۳۸۱ ق) در کتاب خویش از زید بن علی نقل میکند که هنگام ولادت امام حسن مجتبی و هم هنگام ولادت امام حسین (علیه السلام)، رسولالله (صلی الله علیه و آله) همراه امیرالمومنین (علیه السلام) قصد نام گذاری آنها را داشتند که جبرئیل بر آن حضرت نازل گردید و بعد از تبریک، این سخن الهی را به آگاهی رسولالله (صلی الله علیه و آله) رساند: «و قل له:ان علیاً منک بمنزلة هارون من موسی؛ به رسولالله بگو که: همانا مثل علی نسبت به تو مثل هارون نسبت به موسی است...» و بعد نام آنها را گفت:امام حسن (علیه السلام) را با اسم پسر هارون [ یعنی شبیر]که همان حسن باشد و امام حسین (علیه السلام) را به اسم پسر دیگر هارون [ یعنی شبر]که همان حسین است، نام گذاری فرمود.
شیخ طوسی از عبدالله بن عباس نقل میکند که رسولالله (صلی الله علیه و آله) خطاب به ام سلمه چنین فرمود: «یا ام سلمة! علی منی و انا من علی لحمه لحمی و دمه]من [ دمی و هو منی بمنزلة هارون من موسی یا ام سلمة! اسمعی و اشهدی هذا علی سید المسلمین؛ ای ام سلمه! علی از من است و من از علی هستم، گوشت وی گوشت من، خون وی [ از]خون من است. مانند وی نسبت به من، مانند هارون نسبت به موسی است.ای ام سلمه! بشنو! و شاهد باش که این علی سرور مسلمانان است.» همان گونه که ملاحظه میکنید، این روایت اصلاً ربطی به مسئله جنگ تبوک و جانشینی آن حضرت در مدینه ندارد.
عمادالدین طبری (م ۵۵۳ ق) در کتاب خویش از عبدالله بن عباس نقل میکند که رسولالله (صلی الله علیه و آله) در منا در جمع مسلمانان فرمود: «معاشر الناس! هذا علی بن ابی طالب سید العرب و الوصی الاکبر، منزلته منی منزلة هارون من موسی به جز انه لانبی بعدی...؛ ای مسلمانان! این علی بن ابیطالب (علیه السلام) سرور عرب و جانشین بزرگتر است. مثل او نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است جز این که پس از من پیامبری نیست.»
شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق) در کتاب خویش از عمر بن سلمه و سلمة بن سلمه نقل میکند که رسولالله (صلی الله علیه و آله) در حج [ وداع]چنین فرمود: «علی یعسوب المؤمنین و المال یعسوب الظالمین علی اخی و مولی المؤمنین من بعدی و هو منی بمنزلة هارون من موسی به جز ان الله برتری ختم النبوة بی فلا پیامبر بعدی و هو الخلیفة فی الاهل و المؤمنین بعدی؛ علی رهبر و پیشوای مؤمنان است و مال [ دنیا]پیشوای ستمگران است. علی برادر من و مولای مؤمنان بعد از من است. مثل او نسبت به من، مثل هارون نسبت به موسی است. جزء این که همانا خداوند بلندمرتبه پیامبری را به وسیله من ختم کرده است و بعد از من هیچ پیامبری نیست. وی [ علی بن ابی طالب]پس از من در مورد خانواده [ من]و مؤمنان، جانشین [ خلیفه]است.»
پیامبر بزرگ اسلام (صلی الله علیه و آله) بعد از مهاجرت به مدینه، بین مهاجرین و انصار عقد اخوت بست و آنها را برادر دینی و شرعی یکدیگر قرار داد. آن حضرت بین یکایک مسلمانان عقد اخوت بست، ولی علی بن ابیطالب (علیه السلام) را ترک نمود. امیرالمومنین (علیه السلام) هم از این مسأله بسی ناراحت گردید و خاطرنشان کرد:یا رسول الله! مرا با هیچ کس برادر نکردی! رسولالله (صلی الله علیه و آله) هم وی را با صحبتهای بی نظیر خویش دل داری داد و فرمود:من تو را برای خویش نگاه داشته ام. بعد فرمود: «و انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی؛ مثل تو نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است، جزء این که بعد از من هیچ پیامبری نیست.» امام علی علی (علیه السلام) هم از این سخنان شاد و خوشحال گردید.
شیخ صدوق (ره) در کتاب خویش از جابربن عبدالله نقل میکند زمانی که امیرالمومنین (علیه السلام) در [ روز]فتح خیبر حضور رسولالله (صلی الله علیه و آله) رسید، آن حضرت فرمود: «.. و لکن حسبک ان تکون منی و انا منک ترثنی و ارثک و انک منی بمنزلة هارون من موسی به جز انه لا پیامبر بعدی؛ برای تو همین کافی است که تو از من باشی و من از تو باشم، تو از من ارث ببری و من از تو ارث ببرم و همانا مثل تو نسبت به من مثل هارون نسبت به موسی است، جز این که پس از من هیچ پیامبری نیست.»
همچنین در خصوص محل صدور حدیث منزلت، موارد دیگری (مانند روز مباهله و...) هم نقل شده است. چنان که ملاحظه میشود، حدیث منزلت از منظر منابع مذهب اهل بیت (علیه السلام) تنها مربوط به زمینه جنگ تبوک نبوده، بلکه این حدیث در مکانها و موارد دیگری هم به وسیله رسولالله (صلی الله علیه و آله) بیان شده است.
خدا پشت موسى را با برادرش هارون، نیرومند و محکم ساخت و پشت رسولالله اکرم را با على (ع) ....