مجله خبری-سبک زندگی نگار: همدان با تمدنی چندین صد ساله با قدمتی فراتر از تصور بشر، هنرمندان و صنعتگران زبر دستی را در خود جای داده است. شهری که دارای جاذبههای گردشگری همچون غار علیصدر، گنج نامه، آرامگاه ابو علی سینا و بابا طاهر را دارد. هنرمندان همدانی در همه جای جهان شناخته شده اند و برای دوستداران هنر، همدان نام آشنا میباشد از مشهورترین و بی نظیرترین کارهای منبت میتوان به منبت رهلی اشاره کرد که در موزه مترو پولتین نیویورک میباشد.
به کارهایی که با ابزار و وسایل ساده و با دست انجام میشود صنایع دستی میگویند که مطابق با نقشه درست شده و بیشتر شامل هنرهای تزئینی میباشد که بیشتر از فرهنگ و سلیقه و ذوق مردم یک منطقه برگرفته شده و در واقع معرف فرهنگ و تمدن آن قوم و منطقه میباشد.
از ٢۶٧ رشته صنایع دستی در کشور ٨۵ مورد مربوط به استان همدان است. اگر گذری به این استان هنرپرور همدان داشتید حتما از صنایع دستی آن خرید کنید.
از هنرهای باارزش و قدیمی که دوستداران بیشماری دارد طلاکوبی و نقره کوبی است که افراد بیشتری در این زمینه مشغول هستند، این هنر با استفاده از دست و ابزارهایی به ایجاد طرح و نقش بر روی ورقههای نازک طلا است که بسیار دلربا میباشد بعد از آماده شدن ورقههای طلایی بر روی چوب و سرامیک و شیشه نصب میگردند. با ما در این بخش همراه باشید تا با رایجترین صنایع دستی استان همدان آشنا شوید.
از مهمترین زیورآلات که از جنس طلا و نقره و در اشکال گوناگون ساخته میشود انگشتر میباشد که این هنر در همدان رواج بیشتری دارد برای تزئین رکاب انگشتر از سنگهای قیمتی یا نیمه قیمتی همچون فیروزه، زمرد، یشم، یاقوت، عقیق و الماس استفاده میکنند.
از سوزن دوزیهای سنتی میتوان به پته دوزی، ساقه دوزی، برداری دوزی، پیله دوزی، سکه دوزی، سرمه دوزی و آینه دوزی اشاره کرد که بر روی ترمه، مخمل و پارچههای ساده دوخته میشوند. برای دوخت از نخ ابریشمی استفاده میشود. ملایر و همدان دو قطب اصلی سوزن دوزی سنتی هستند.
انسانهای اولیه توانستند با گل وسایل مورد نیاز خود را درست کرده و بدین طریق این هنر را به نسلهای خود انتقال دادند. از مشهورترین صنایع همدان میتوان به سفال و سرامیک اشاره کرد، در بازارهای همدان میتوان صنایع سفالی رنگارنگ را مشاهده نمود شهر لالجین پایتخت سفال ایران به شمار میرود.
نام دیگر کاشی هفت رنگ کاشی کتبیه میباشد که در انواع طرحها و نقشها ساخته میشود و از آن برای تزئین دیوارهای اماکن زیارتی و فرهنگی استفاده میشود. همدان و لالجین از مهمترین مراکز تولید کاشی هفت رنگ محسوب میشوند.
از مهمترین سوغاتیهای همدان صنایع چوبی میباشد که از دیر باز در شهرهای ملایر، همدان، تویسرکان رایج بوده است خراطی، نازک کاری، منبت کاری، معرق و قاب سازی از مهمترین صنایع چوبی همدان محسوب میشود.
منبت کاری نیز جزو هنرهای صنایع دستی میباشد که با ایجاد کنده کاری بر روی چوب انجام میشود. این هنر در ایران قدمتی دیرینه دارد که میتوان بر روی دسته شمشیرها، سپرهای چوبی، نیزهها مشاهده کرد شروع منبت از ملایر بوده است. ملایر در سال ١٣٩١ بعنوان شهرملی منبت و پایتخت مبل ایران به ثبت رسید. از قدیمیترین منبتها میتوان به منبت گل و مرغ ملایر اشاره کرد در سالهای اخیر تویسرکان و جوکار ملایر نیز در این رابطه فعال بوده اند.
از هنرهای بسیار زیبا که در رده صنایع چوبی قرار میگیرد معرق کاری است که در روی چوبهای تزئینی صدف و عاج با ایجاد برشهای نازک طرحهایی ایجاد میشود این هنر در واقع شبیه به نقاشی میناتوری میباشد.
گیوه در واقع نوعی پاپوش است که در گذشته بسیار مصرف داشته است و بزرگترین خوبی آن در فصل تابستان موجب خنک ماندن پا بوده است. روی گیوه از نخهای پنبهای و زیر آن از چرم درست میشود. در حدود ٨٠ سال قبل گیوه بافی در بیشتر روستاها وجود داشته، ولی امروزه کم است و در بعضی روستاها زنان تنها به این حرفه مشغول هستند برای خرید گیوه همدان میتوانید به روستاهای کفراش، آرتیمان، فهرومند و دهفول مراجعه کنید.
خراطی هنری است که با دست تراشهایی بر روی چوب ایجاد میکنند. این هنر کهن و قدیمی سه هزار سال قبل در ایران وجود داشته و در کشورهایی این هنر رایج است که چوب بیشتری دارند، در هنر خراطی اشیا به شکل متقارن ساخته میشود البته گاهی هم اشکال هندسی و غیر متقارن در خراطی قابل محسوس است.
جاجیم نوعی زیر انداز دو رویه است که با نخهای رنگی و ابریشمی یا پنبهای یا ترکیبی از این دو بافته میشود.
جاجیم بدون پرز است و عشایر معمولا از آن به عنوان روانداز کرسی، محافظ سرما و جابه جایی و بسته بندی استفاده میکنند و در بیشتر روستاهای ایران بافته میشود و هر منطقهای با توجه به فرهنگ خود از رنگ و طرح خاصی استفاده میکنند. مواد اولیه جاجیم از پشم میباشد و روش بافت آن بی شباهت به گلیم نیست با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته و بعد به هم متصل و دوخته میشود.
از صنایع دستی و چوبی و جذاب همدان میتوان به هنر قاب سازی اشاره کرد هنرمندان همدانی بدنه قابها را با نقوش زیبا و سنتی روی چوب یا قالب تزئین میکنند، هنر قاب سازی در روستاهای رزن، همدان، ملایر و کاج رایج است.
در زمانهای قدیم از شغلهای مهم و رایج در همدان بوده است برای این کار ابتدا پوست گوسفند و بره را پاک کرده و بدون تراشیدن پشم آن و با استفاده از موادی همچون آرد جو، زاج و مازوج محصولاتی به شکل پوستین یا زیر انداز درست میکنند. امروزه به دلیل گرانی زیاد پوست، مانند گذشته پوستین دوزی رواج ندارد و عدهی کمی از روستاییان به این کار مشغولند.
مسگری از صنایع قدیمی با قدمت پنج هزار ساله است در موزهها میتوان ظروف قدیمی را مشاهده نمود. اولین فلز کشف شده توسط انسان فلز مس بوده است و اولین فلزکاران نیز ایرانیان بوده اند همدان از قدیم در این زمینه فعالیت داشته است بشقاب، کاسه و انواع دیگ و سایر ظروف آشپزخانه از دیگر آثار هنرمندان مس کار میباشد.
یکی دیگر از صنایع دستی معروف استان همدان و شهرهای همجوار انواع سازهای سنتی است که با استفاده از چوبهای مخصوص ساخته میشوند. از جمله سازهای چوبی مشهور این منطقه میتوان به سنتور، سه تار و دف اشاره کرد.
ساخت مصنوعات فلزی و فلزکاری از جمله کارهایی است که بسیار رایج است و مصنوعاتای همچون چاقو سازی، فرفورژه سازی و زنجیر سازی با استفاده از این صنعت رونق دارد. جالب است بدانید در حوزه زنجیرسازی، انواع زنجیر در سایزهای مختلف با به کارگیری مفتولهای فولادی تولید و عرضه میشود. ناگفته نماند که محصولاتی همچون قندشکن، چاقو، قلمتراش، کارد و ... در این صنعت با ورقهای فولادی و تزیین دستهها با چوب یا شاخ گوزن، صدف و یا پوشش بدنه فلزی با لایهای از جنس کروم ساخته میشود.
همانطور که میدانید گلیم بافی هنر دست عشایر هر منطقه میباشد که استان همدان نیز از این امر مستثنی نیست و در زمینه بافت گلیم توسط عشایر از جایگاه بالایی برخوردار است. طرح و نقش هر گلیم مختص منطقه خاص خود میباشد و میتوان به راحتی از روی نقش و نگاری که در آن وجود دارد مبدا آن را کشف کرد. در همدان نقشههایی همچون گل سبدی، گل لاله، دست دلبر، خرچنگی، اسلیمی، ضربدری، زنگوله، جناقی و ... در گلیم بافی اجرا میکنند. نهاوند یکی از مناطقی به شمار میرود که مرغوبترین گلیمها در آنجا تولید و صادر میکند.
قطب چرم سازی ایران متعلق به استان همدان میباشد چرا که محصولات چرمی این استان به سایر کشورها نیز صادر میشود. جاکلیدی، کفش، کمربند، کیف و لباس از جمله تولیدات مهم چرمی همدان میباشد که با کیفیت بسیار عالی تولید میشود و کشورهای اروپایی نیز از وجود این محصولات بهره مند میشوند.
صنایع دستی قدیمی ملایر و بعضی از روستاهای آن نظیر گراب، قشلاق و داویجان قدمتی چندین ساله دارند و سهم زیادی در صادرات این شهرستان به خود اختصاص داده اند. از جمله محصولاتی که در صنعت مرواربافی میتوان به آنها اشاره کرد انواع سبد، میز تلویزیون، کلاه، میز تلفن، مبلمان و ... میباشد. ناگفته نماند که مرواربافی در شهرهای دیگر کشور نیز رایج است البته گفتنی است که آنها مروار مورد نیاز خود را از استان همدان تهیه میکنند.
یکی از اصیلترین هنرهای دستی همدان که از گذشته تا به امروز نقش مهمی را در صنعت این استان ایفا میکند قالی بافی میباشد. به دلیل رونق دامداری و کشاورزی و تولید پشم و نخهای مرغوب در استان همدان سبک و سیاق خاصی متوجه هنر قالیبافی در این منطقه است و از مهمترین ویژگیهای این هنر به کارگیری پشمهای دست ریس شده، رنگرزی طبیعی و طرحهای شکسته هندسی میباشد.
انواع مختلف پارچهها و برخی زیراندازها مثل جاجیم، رومیزی، لباسهای محلی، روتختی، روسری، ملحفه از مهمترین محصولات نساجی استان همدان میباشد که به صورت دستی بافته میشوند. این حوزه دستگاههای ساده بافندگی مثل دستگاههای «دو وردی» و «چهاروردی» برای تولید پارچه دستباف به کار میگیرند.
مینیاتور و نگارگری ظریفترین و دقیقترین نقاشی هستند که از گذشتههای بسیار دور برای به تصویر کشیدن مطالب مختلف کتابها بالاخص موضوعات حماسی و ادبی و همچنین داستانی به کار برده میشدند. پیشینه هنر مینیاتور به دوران پیش از ظهور اسلام تعلق دارد و در شهرهایی همچون همدان، شیراز، اصفهان، تبریز و هرات رونق زیادی دارد. در نگارگری به طور معمول از چوب، فیبر، عاج و استخوان استفاده میشود.
از قدیمیترین هنرهای ایرانیان میتوان به سنگ تراشی اشاره کرد که استان همدان به خاطر وجود سنگهای مختلف گرانیتی، میکا، کوارتز، فلدسپا و ... از مراکز مهم استخراج سنگ و هنر سنگ تراشی به شمار میرود.
امروزه تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به عنوان صنایع دستی مطرح استان همدان به شمار میرود و این منطقه از گذشته تا به امروز هنرمندان بسیاری را در این حرفه مشغول کرده است. از جمله آثار تاریخی به جا مانده که به خوبی پیشینه هنر سنگ تراشی را نمایان میکند میتوان به گنج نامه و شیر سنگی اشاره کرد.
یکی دیگر از صنایع دستی بی نظیر و زیبای استان همدان تراش دادن شیشه است. در این هنر با استفاده از ابزارهای ساده اشکال زیبا و مختلفی توسط هنرمندان روی ظروف شیشهای مانند پارچ و لیوان، میوه خوری، لوستر، شکلات خوری و ... طراحی میشود. این طرحها روی سطح شیشه به طور نقوش برجسته و فرو رفته و یا مات دیده میشوند.
سنگ تراشهای همدان محصول خامی را تولید و هنر دستشان را به حجاران میسپارند تا آن را کامل کنند. حجاری نوعی قلمزنی روی سنگ محسوب میشود که آثار ارزشمندی را خلق میکند و بیشتر در مساجد و آرامگاه افراد سرشناس و یا دیوارهای ساختمانهای مهم اجرا میشود. حجاری در کتیبههای سنگی بسیار ظریفی دیده میشود و با نامهای قلمزنی، منبت کاری، یا حجاری ظریفه شناخته میشود.
تولید و تهیه مصنوعات شیشهای اخیراً در بسیاری از مناطق شهری رایج شده است و در حال حاضر کارگاههای شیشه گری بسیاری در شهرهای مختلف دایر شده است. جالب است بدانید برخلاف سایر شهرها مناطق روستایی همدان در ساخت فرآوردههای شیشهای بسیار فعال است و به نوعی شیشه دست ساز یکی از ارزندهترین و اصیلترین صنایع دستی این منطقه به شمار میرود. ناگفته نماند که این صنعت در کشور ما پیش از میلاد مسیح وجود داشته است.
چنانچه به موزههای آبگینه پایتخت سری زده باشید حتماً به آثار باستانی کشف شده در همدان نیز برمی خورید، محصولاتی که قیمتشان به هزاران سال پیش متعلق است. آبگینه در واقع همان شیشه گری به طور سنتی میباشد که در این روش ظروف شیشهای با دمیدن هوا به درون مواد مذاب شیشه به طور الوان و بی رنگ تولید میشود.