چالش‌های خبرنگاری حوزه علم در دوران کرونا

به گزارش مجله خبری نگار،وبینار تخصصی «چالش‌های خبرنگاری علم در دوره کرونا» مرداد ماه و به همت موسسه رحمان به صورت مجازی در محیط اینستاگرام برگزار شد. در این نشست "حلیه صبورنژاد"، خبرنگار حوزه علم به ویژگی‌هایی که یک خبرنگار علمی به خصوص در موقعیت‌های خاص همچون بحران کرونا باید داشته باشد پرداخت و سخنانی را در این باره مطرح کرد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

صبور نژاد گفت: به طور کلی در ارتباطات علمی؛ ارکانی مثل متخصص، دولت و عموم قرار دارد که خبرنگار علم می‌بایست این سه را بهم پیوند بزند. اعتقاد من این است که ارتباطات علم در این دوران ارتباط گرتر شد. در مورد رکن اول باید بگویم، روزنامه نگاران علم همیشه باید خودمختارتر عمل می‌کردند و ارتباط کمی با متخصصین داشتند. این نوع نگاه در این دوران تعدیل شد و روزنامه نگاران علم ناخودآگاه بیشتر با متخصصان ارتباط برقرار کردند. علتش هم به دلیل ویژگی‌های بیماری بود. این بیماری سبب شد روزنامه نگاران علم و متخصصان به دنبال یک زبان مشترک باشند.

وی افزود: یکی از پیچیدگی‌ها این بود که روزنامه‌نگار می‌بایست مستندات علمی را دریافت می‌کرد و مثلا در اختیار سیاستگذاری قرار می‌داد و این امر را باید تطبیق می‌داد تا اگر ناسازگاری وجود داشت باید از سیاستگذار مطالبه می‌کرد و یا اگر هماهنگی وجود داشت باید افکار عمومی را قانع می‌کرد و این خیلی پیچیده‌تر از چیزی است که تصور شود. در بسیاری از مواقع، تشخیص اینکه چه کسی درست می‌گوید؛ سخت می‌شود مخصوصا وقتی رفتار متخصصی که به وی سابق بر این اتکار داشتیم، تغییر می‌کند. برای مثال در این دوران ما می‌دیدیم یکی از متخصصان که خدمات ارزنده‌ای به سلامت جامعه داشته به سمت منفعت شخصی رفته و از اول ظهور ویروس کووید، مصاحبه‌هایی داشته که بر اساس منافع خودش حرف می‌زد و خود روزنامه نگاران علم هم نمی‌دانست که واقعا ماجرا از چه قرار است. می‌خواهم بگویم که این روزنامه نگاران علم نمی‌دانستند چه چیزی را پوشش می‌دهند.

این خبرنگار حوزه علم در ادامه بیان کرد: از طرفی با توجه به اینکه این دانش در حال گسترش است، تناقضاتی بین صحبت‌های متخصصان ممکن است وجود داشته باشد که اگر روزنامه نگار علم بتواند آن را حل کند به ساده سازی مساله در نزد مردم عادی منجر خواهد شد. زیرا در بسیاری از مواقع، مردم عادی زمان یا حوصله و دانش پیشینی برای این تناقضات ندارند و اتفاقا پوشش دادن زیاد این تناقضات و ساده نکردن و ترجمه نکردن آن برای عموم بسیار آسیب زا است. برای مثال در روز‌های نخست ما نمی‌دانستیم ویروس کووید رفتارش در برابر سرما و گرما چیست؟ برای مثال متخصصی گفت نان را در فریزر بگذارید در حالیکه همان موقع مقاله‌ای آمد که خانواده کووید در برابر گرما چنین واکنشی نشان می‌دهد. آیا در آن زمان ما اجازه داشتیم بدون تحقیق بگوییم با گرما می‌شود ویروس را غیر فعال کرد. به نظر من در این دوران ما باید چیزی را از متخصص بگیریم که قطعیتی در آن نباشد. مثلا می‌توان این اخبار را چنین پوشش داد که در خانواده ویروس‌ها پیش از این اینطور بوده، اما الان این اطلاعات کافی نیستند. در واقع ذهن را به نحوی آماده می‌کنیم که هنوز قطعیتی وجود ندارد.

صبور نژاد ادامه داد: در رکن دولت باید باید گفت؛ روزنامه نگار علم در هر دوره‌ای همیشه مقداری نسبت به حوزه‌های دیگر از سیاست به دور بوده و حتی در بسیاری از مواقع به سمت حوزه اجتماعی نمی‌رفت در حالیکه در این دوران به این نتیجه رسید که حوزه دولت و اجتماع قابل چشم پوشی نیستند. به نظر من در این دوران روزنامه نگاری علم اجتماعی‌تر و سیاسی‌تر شد و پختگی که روزنامه نگار علم در این دوران بدست آورد، سبب شد ارتباط مهم و موثری هم با مردم برقرار کند. زیرا معمولا برای مردم و کلا مردم جهان مساله اجتماعی اهمیت بیشتری دارد تا مساله علمی مثل نجوم و.... کرونا هم بیش ازاینکه یک مساله علمی صرف باشد یک مساله اجتماعی بود.

وی اشاره کرد: مساله دیگر عموم مردم یا مخاطب است. تا پیش از این برای مثال من همیشه می‌گفتم که شبکه چهاری هستم و سبکی دارم که خاص است و در این دوران دیدم مساله مرگ و زندگی است و نمی‌شود خاص نگریست و مجبور هستیم مهارت یا زبانی یاد بگیریم تا با مخاطبی که متفاوت شده، ارتباط برقرار کنیم. این مهمترین اتفاق در این دوران بوده است. زیرا گاهی شما باید زیرساخت‌هایی فراهم کنید و این زیر ساخت گاهی زیر ساخت زبانی و مفهومی است. مثلا شما در مورد مفهوم علیت که ساده می‌آید اگرمردم آن را ندانند و تفاوت آن را با مفهوم همبستگی ندانند، در پوشش اخبار دچار مشکل می‌شوید؛ یعنی سوء تفاهم از اخبار شما بیشر خواهد شد. برای مثال چیزی را که برای افرادی خاص پوشش می‌دادیم و می‌گفتیم شواهدی در دست نیست که کسی دوباره مبتلا به کووید شود. این شواهدی نیست یعنی نمی‌دانیم بود در حالیکه مردم این اخبار را اینطور می‌خواندندکه کسی قرار نیست دوباره کووید بگیرد. در واقع با زبان تخصصی به نحوی ما روزنامه نگران علم داشتیم به جامعه آسیب می‌زدیم.

صبور نژاد در پایان تاکید کرد: من می‌خواهم اینطور جمع بندی کنم که ارکان ارتباطی مردم، متخصص و دولت هستند که روزنامه نگار علم باید بصورت سیستماتیک‌تر و کنشگرانه‌تر با این سه رکن ارتباط برقرار کند و اجبار به این ارتباط گری در این دوران مهمترین و بزرگترین اتفاق بود.