حفظ محیط زیست تکلیف شرعی و فقهی آحاد جامعه است

به گزارش مجله خبری نگار،آیت‌الله احمد مبلغی در «نخستین همایش ملی رؤسای ادارات شهرستان‌ها و فرماندهان یگان حفاظت محیط زیست کشور» که امروز سه‌شنبه ۸ مهر در قم برگزار شد، با بیان اینکه بحث اصلی ما حول محور «ضرر‌های تراکمی» در محیط زیست است، گفت: برخلاف ضرر‌های مستقیم و آشکار، مانند آلوده کردن یک رودخانه توسط یک کارخانه که به وضوح حرام است، ضرر‌های تراکمی ناشی از مجموعه‌ای از عمل‌های به ظاهر کوچک و بی‌اهمیت هستند که در کنار هم و در طول زمان، آسیب بزرگ و غیرقابل جبرانی ایجاد می‌کنند.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به مثال‌های عینی از ضرر‌های تراکمی، تصریح کرد: انداختن یک پلاستیک توسط یک فرد، به تنهایی آسیبی ایجاد نمی‌کند. اما وقتی این عمل توسط میلیون‌ها نفر تکرار شود، منجر به آلودگی خاک، دریا‌ها و نابودی حیات وحش می‌شود و برداشت مجاز آب توسط یک چاهِ به‌ظاهر معمولی، مشکل‌ساز نیست، اما وقتی هزاران چاه به صورت غیراصولی حفر شوند، در نهایت منجر به فرونشست کل یک دشت می‌شود و خروجی دود یک خودروی واحد، قابل اغماض است، اما تردد میلیون‌ها خودرو با سوخت نامناسب، هوای یک کلان‌شهر را به طور مرگ‌باری آلوده می‌کند.

وی با بیان اینکه آیا قاعده «لاضرر» ضرر‌های تراکمی را نیز شامل می‌شود، بیان کرد: سوال اینجاست که آیا این قاعده، تنها ضرر‌های فردی و فوری را شامل می‌شود، یا ضرر‌های تدریجی، تراکمی و فرآیندی را نیز در بر می‌گیرد؟ اگر بپذیریم که «لاضرر» شامل ضرر‌های تراکمی نیز می‌شود، در این صورت هر فعل فردی که جزئی از این فرآیند مخرب باشد، حتی به ظاهر کوچک، مشمول حکم حرمت می‌شود. یعنی انداختن یک پلاستیک در خیابان، در بستر یک فرهنگ غلط که منجر به آسیب بزرگ می‌شود، حرام خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه چرا قاعده لاضرر باید ضرر‌های تراکمی را شامل شود؟ گفت: ضرر‌های تراکمی، تهدید‌هایی وجود دارد که برای کل جوامع و نسل‌ها هستند؛ مانند بی‌آبی، تخریب زیرساخت‌های زیستی و نابودی سلامت عمومی و اسلام نمی‌تواند در برابر چنین آسیب‌های گسترده‌ای بی‌تفاوت باشد.

در رابطه با مسئولیت انسان، قرآن تصریح می‌کند: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ؛ فساد در خشکی و دریا به دلیل دستاورد‌های انسان‌ها پدیدار شد (سوره روم، آیه ۴۱). این آیه به وضوح انسان را مسئول خرابی‌های محیط زیستی می‌داند.

مبلغی با بیان اینکه مسئولیت جمعی و فردی بسیار مهم است، بیان کرد: در ضرر‌های تراکمی، نمی‌توان یک فرد خاص را مقصر اصلی دانست، بلکه این مجموعه انسان‌ها هستند که مسئولیت دارند؛ در این دیدگاه، هر فرد به اندازه سهم خود در ایجاد آن آسیب کلی، مسئول و گناهکار است.

وی تأکید کرد: این رویکرد در حقیقت، عملی کردن هشدار قرآن است که می‌فرماید: «وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ و در راه خدا انفاق کنید و خود را به هلاکت نیندازید، و نیکی کنید که یقیناً خدا نیکوکاران را دوست دارد.» در نتیجه حفظ محیط زیست، تنها یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه یک تکلیف شرعی و فقهی برای همه آحاد جامعه است.

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: قانون‌گذاران باید قوانین بازدارنده و دقیقی برای مدیریت منابع و جلوگیری از آلودگی‌های خرد و کلان وضع کنند؛ فرهنگ‌سازان و رسانه‌ها نیز موظفند برای تغییر نگرش و اصلاح رفتار‌های فردی و اجتماعی تلاش کنند؛ از سوی دیگر، سازمان‌های حفاظت از محیط زیست و نهاد‌های سیاست‌گذار باید نقش جدی‌تری ایفا کنند و در کنار آنها، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها نیز با بازخوانی متون دینی و علمی، پشتوانه‌های نظری لازم را برای این تحول فراهم آورند.