خطر فرونشست برای آثار تاریخی تخت جمشید ونقش رستم

به گزارش مجله خبری نگار، «مصطفی ده پهلوان»، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، پیرامون موضوع فرونشست در نقش رستم گفت: نقش رستم موضوع مهمی برای پژوهشگاه و وزارت میراث فرهنگی است. چیزی که تخت جمشید و نقش رستم و خیلی از آثار ایران و کشور‌های دیگر را تهدید کرده فرونشست است که به دلیل تغییر اقلیم و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی به وجود آمده است.

او گفت: امروزه آب به یک امر سیاسی اجتماعی و فرهنگی و موضوع فراملی و فرادستگاهی تبدیل شده است. پروژه‌هایی که در کشور‌های پیرامونی داریم مانند پروژه داپ و گاپ که توسط ترکیه در سرشاخه‌های ارس و دجله اتفاق می‌افتد، مانع دبی آب دجله شده است؛ اینها تأثیرات اقلیمی ناگواری را در کشور ما می‌گذارد. قوانین بین‌المللی هم هست که برخی از کشور‌ها عضو مجمع و آن قوانین نیستند تا بتوان از ضمانت آن بهره گرفت. موضوع سدسازی و چاه‌های عمیق در کشور ما هم موضوع قابل بحث است. ما از تجربه زیستی‌مان استفاده نکردیم اگر مهندسی قنات را جدی می‌گرفتیم و درک داشتیم که از آب کم قنات و کاریز استفاده شود؛ امروز شاهد خشک شدن دریاچه ارومیه و فرونشست‌ها نبودیم.

«ده پهلوان» بیان کرد: نقش رستم به خاطر برداشت بی‌رویه آب دچار این مشکل شده است حل این موضوع به صورت اساسی و بنیادی در حوزه وزارت میراث و پژوهشگاه نیست. عمق چاه‌هایی که در مرودشت هست بین ۲۰۰ تا ۴۵۰ متر است. اینکه مرمت‌های سطحی انجام شود، مسکن هست ولی حل بحران باید به شکل دیگری باشد. بین روستا‌های بین نقش رستم تا تخت جمشید برنج‌کاری با چاه آب انجام می‌شود. این شدنی نیست برنج کاری باید در اقلیم خودش انجام شود. پرونده‌های قضائی زیادی در سال‌های گذشته حتی برای چاه‌های آب غیر مجاز در نظر گرفته شده ولی به جایی نرسید. موضوع مدیریت منابع آب منطقه و کشور است که ما امروز با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم. مشکل این روز‌های فرونشست آثار تاریخی در این منطقه حل نمی‌شود مگر اینکه منابع آبی منطقه مدیریت شود.

در ادامه «علی بیت‌اللهی»، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی و رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری، نیز بیان کرد: در محدوده استان فارس، بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین پهنه فرونشستی، پهنه مرودشت است، که مجموعه نقش رستم و تخت جمشید در حاشیه این پهنه فرونشستی قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی نشست نامتقارن زمین دچار گسیختگی و شکاف‌هایی می‌شود که اصطلاحاً به آنها فیشر‌های فرونشستی می‌گویند. این فیشر‌ها یا فرونشست‌ها را به وضوح در محدوده تخت جمشید در همان محوطه‌ای که چادر‌های مهمان خارجی بنا شد، مستند کرده‌ایم و هم در پای نقش رستم قابل مشاهده است.

او ادامه داد: پدیده‌ای که بر اثر فرونشست زمین، سازه و آثار تاریخی ارزشمند را تهدید می‌کند این است که در داخل شکاف‌های فرونشستی، آب‌های حاصل از نزولات جوی یا آبیاری‌های سطحی، نفوذ می‌کند و به مرور فرسایشی را ایجاد می‌کند که فرسایش تونلی نامیده می‌شوند. این تونل‌ها در اثر آب شستگی‌های زیرسطحی، وسیع‌تر می‌شوند و به مرور زمان در اثر ریزش سقف این تونل‌های زیرسطحی، فروریزش‌های سانحه‌زا و خسارت‌بار رخ می‌دهد.

او همچنین گفت: یکی از مواردی که می‌شود جلوی فیشر‌ها و فرونشست‌ها را گرفت، اقدامات و تمهیداتی است که با استفاده از مواد و متریال طبیعی مثل خاکستر‌های آتش فشانی می‌توان جلوی گسترش فرسایش تونلی و احتمالاً فروریزش ناگهانی را گرفت. در برخی از کشور‌ها این کار انجام شده است.