تونل‌های غزه، کابوسی برای ارتش صهیونیستی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: با متمرکز شدن نیرو‌ها و ادوات سنگین نظامی ارتش صهیونیستی در اطراف مرز‌های غزه احتمال شروع عملیات نظامی وعده داده شده از سوی سران تل‌آویو افزایش یافته است. در این میان با توجه مواضع سران نظامی و سیاسی حماس که خود را از هر جهت آماده رویارویی با چنین تقابلی اظهار می‌کنند تحلیلگران بر این اعتقادند که غزه با وجود استحکامات دفاعی، شبکه بسیار پیچیده تونل‌های زیرزمینی و فنون پارتیزانی رزم شهری با شبه‌نظامیان آموزش دیده گروه‌های مختلف مقاومت به عملیات نظامی خونین، طاقت‌فرسا و بسیار طولانی برای نظامیان صهیونیست تبدیل خواهد شد که همانند باتلاقی بزرگ رهایی از آن برای اسرائیل ساده نیست.

اگرچه نوار غزه در مجموع ۳۶۳ کیلومتر مربع مساحت دارد، اما یک میدان نبرد شهری فوق العاده پیچیده است، از جمله خود شهر غزه با ۵۲ کیلومتر مربع وسعت که شامل حدود ۶۰ ساختمان ۶ طبقه یا بیشتر است. حماس ۱۵ سال را صرف تدارک یک «دفاع در عمق» گسترده کرد که علاوه بر استحکامات زمینی، زیرزمینی و هوایی، مجموعه‌ای گسترده از تونل‌های ارتباطی، سکو‌های توپخانه، میادین مین و تله‌های انفجاری، موشک‌های ضد زره، ساختمان‌های انفجاری و ... را تعبیه کرده است تا بتواند پیشروی زمینی مقابل را کند و حداکثر تلفات انسانی را بر صهیونیست‌ها تحمیل کند.

در همین باره، ۲ کارشناس نظامی منطقه‌ای به رویترز گفتند که گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی جنبش حماس، در حال بسیج نیرو‌ها برای مقابله با تهاجم، کارگذاری مین‌های ضد تانک و عملیات کمین نیرو‌ها هستند، اما در این میان مهم‌ترین ابزار دفاعی و کارت برتری حماس در قبال تهاجم زمینی ارتش صهیونیستی، که اصلی‌ترین نگرانی سران نظامی و سیاسی اسرئیل را نیز شامل می‌شود، شبکه تونل‌های زیرزمینی مقاومت است که در سرتاسر غزه و حتی فراتر از آن گسترش یافته است وحماس علاوه بر نیرو‌های نظامی، توپ، مهمات، موشک و سایر تجهیزات جنگی را در این تونل‌ها مخفی می‌کند. اهمیت این تونل‌ها به حدی است که دیوید ایگناتیوس، مقاله‌نویس هفته‌نامه واشنگتن پست، می‌گوید تحلیلگرانی که روی نقشه زمین نبرد «خونین» بین اسرائیل و مقاومت فلسطین کار می‌کنند، گاهی از «دو غزه» صحبت می‌کنند که یکی از آن‌ها قابل مشاهده است؛ زیرا بالای سطح زمین است و دیگری شهری زیرزمینی از تونل‌ها است.

بر اساس این مقاله، حماس از این تونل‌ها که در زیر خاک شنی به شکل کندوی عسل حفر شده‌اند، و مردم غزه آن را «مترو» می‌نامند به‌عنوان رویکردی چندسطحی برای دفاع عمیق استفاده می‌کند. تونل‌های نوار غزه یکی از عناصر اصلی استواری و توانمندسازی فلسطینیان در برابر محاصره و اشغال است. این شبکه مخفی زیرزمینی در طول سال‌های متمادی حکمرانی حماس بر غزه گسترش یافته و وسیله‌ای حیاتی برای مقابله با محاصره تمام‌عیار و غیرانسانی منطقه از طریق حمل و نقل کالاها، تأمین سلاح و انجام عملیات نظامی و مقاومتی علیه نیرو‌های اسرائیلی به شمار می‌رود. در این باره شائول شای، رئیس سابق بخش تاریخ ارتش اشغالگر اسرائیل در کتاب خود با عنوان «جنگ زیرزمینی و چالش‌های مهم برای نیرو‌های ما» به «معضل تونل» در غزه اشاره کرده و آن را به تجربه تاریخی در جنگ ویتنام و شکست نیرو‌های آمریکایی در مقابله با چالش تونل‌های سربازان ویتنامی در جنوب این کشور موسوم به «ویت کنگ» تشبیه می‌کند.

با این حال اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در سال ۲۰۱۶، در سالی که اسرائیل عملیات تخریب گسترده تونل‌های غزه را شروع کردند، در مراسم تشییع تعدادی از «شهدای تدارکاتی» که در حفر تونل کار می‌کردند، خبر ترسناک‌تری از تجربه جنگ ویتنام را برای صهیونیست‌ها برملا و اعلام کرد که مقاومت غزه «تونل‌هایی بزرگ‌تر از تونل‌های ویتنامی ساخته است که در دانشگاه‌های نظامی تدریس می‌شود.» با توجه به این سخن رهبر حماس اگر که ویتنامی‌ها توانستند تونل‌هایی به طول حدود ۲۷۰ کیلومتر حفر کنند، آیا این بدان معناست که تونل‌های حماس در غزه از ۵۰۰ کیلومتر فراتر رفته است؟

تاریخچه تونل‌ها در غزه

تاریخچه تونل‌ها در نوار غزه به دهه ۱۹۹۰ باز می‌گردد، یعنی زمانی که برخی از خانواده‌های ساکن در امتداد مرز رفح با مصر شروع به حفر تونل‌های کوچک به منظور قاچاق سلاح‌های سبک و کالا می‌کردند. با وقوع انتفاضه الاقصی در سال ۲۰۰۰ گروه‌های فلسطینی شروع به بهره‌برداری از این تونل‌ها برای قاچاق سلاح به نوار غزه و تقویت قدرت نظامی خود کردند. راه‌های متعددی از طریق تونل‌ها ایجاد شد که به دست آوردن سلاح از مصر، سودان، یمن و ... استفاده می‌شد. در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۱، گردان‌های القسام از طریق یک تونل به طول ۱۵۰ متر، پایگاه نظامی "ترمید" اسرائیل در رفح را هدف قرار دادند که در این حمله مواد منفجره در زیر پایگاه کار گذاشته شده بود که در نتیجه این عملیات ۵ سرباز اسرائیلی کشته و تعدادی زخمی شدند.

این عملیات را آغاز شیوه از عملیات‌ها می‌دانند که بعد‌ها «سلاح تونلی» نامیده شد. مقاومت از تونل‌ها به عنوان وسیله‌ای برای غلبه بر تگنای محیطی و کم بودن عمق استراتژیک غزه به منظور پنهان شدن و انجام حملات غافلگیرانه استفاده کرده است.

این تونل‌ها به ابزاری حیاتی برای تأمین سلاح و تقویت نیروی مقاومت در نوار غزه تبدیل شد و در بسیاری از عملیات‌های موفق علیه نیرو‌های اسرائیلی مورد استفاده قرار گرفت. از زمان انتفاضه الاقصی در سال ۲۰۰۰، گردان‌های القسام بر تونل‌ها به عنوان سلاح اصلی در انجام عملیات‌های ضداشغالگری در داخل و خارج نوار غزه تکیه کرده اند. برخی از این عملیات‌ها شامل بمباران سایت «هردون» در سال ۲۰۰۳، «پیکان سوراخ‌کننده» و «گذرگاه رفح» در سال ۲۰۰۴ است. این عملیات‌ها در مجموع منجر به کشته شدن ۲۳ نظامی صهیونیستی شد و به تسریع عقب‌نشینی ارتش اسرائیل از نوار غزه در سال ۲۰۰۵ کمک شایانی کرد. در حال حاضر برآورد‌های صورت گرفته از استفاده حماس از ۳ نوع تونل در نوار غزه حکایت دارد:

تونل‌های تهاجمی: از این تونل‌ها برای نفوذ به مرز‌ها و انجام حملات در عقبه خطوط مقدم نیرو‌های اشغالگر اسرائیل استفاده می‌شود و به مقاومت اجازه حملات غافلگیرکننده و انجام عملیات فریب استراتژیک را می‌دهد. همچنین این تونل‌ها در شلیک موشک و خمپاره و حفاظت از واحد‌های توپخانه در برابر حملات هوایی نقش دارند.

تونل‌های دفاعی: این تونل‌ها در داخل سرزمین‌های فلسطینی برای ایجاد کمین و انتقال رزمندگان به اقصی نقاط غزه به دور از دید هوایی هواپیما‌ها و پهباد‌ها و حملات اسرائیل استفاده می‌شوند. این تونل‌ها وسیله‌ای برای استتار و محافظت از نیروها، نگهداری اسرا و افزایش قدرت مانور رزمندگان مقاومت در جنگ شهری است.

تونل‌های لجستیکی: از این تونل‌ها به عنوان مراکز فرماندهی و کنترل و مدیریت عملیات و هدایت نیرو‌ها استفاده می‌شود. اسکان فرماندهان میدانی، ذخیره مهمات و تجهیزات نظامی و جمع آوری نیرو‌ها در این نوع از تونل‌ها اتفاق می‌افتد. این تونل‌ها شامل اتاق‌های ارتباط داخلی برای تسهیل ارتباط بین اعضای مقاومت هستند.

کار دشوار ارتش صهیونیستی در جنگ زیرزمینی،

اما در مقابل این شبکه پیچیده از لایه‌های دفاعی – تهاجمی حماس، صهیونیست‌ها نیز بویژه با تشکیل گردانی از نیرو‌های متخصص با عنوان واحد «سامور» که در زبان عبری به معنای راسو است که بهره‌گیری از تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته مخصوص همانند رادار‌ها و سیستم‌های نظارتی و ربات‌های جست‌وجوگر کنترل از راه دور خود را برای مقابله با این سیستم جنگ زیرزمینی حماس آماده می‌کنند. با این حال حتی تحلیلگران غربی و صهیونیستی نیز از ناممکن بودن عبور از تمامی شبکه به هم پیوسته و پیچیده دفاعی مقاومت در غزه خبر می‌دهند. ایگناتیوس تحلیلگر روزنامه واشنگتن پست تاکید می‌کند که اسرائیل نمی‌تواند حماس را همان‌طور که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر وعده داده است، «درهم بشکند».

ایگناتیوس به نقل از اسکات ساویتز، مهندس ارشد شرکت رند که دهه‌ها جنگ تونل‌ها را مطالعه کرده است، معتقد است که یافتن تمام تونل‌های حماس در غزه به عملیات طولانی‌مدت نیاز دارد. حتی اگر ارتش صهیونیستی به طور گسترده از روبات‌ها برای کشف و خنثی سازی تونل‌ها استفاده کند این ربات‌ها با موانع طبیعی و غیرطبیعی قادر به پیشروی نخواهند بود و حضور نیروی انسانی در کنار این ربات‌ها ضروری است و در نتیجه همچنان خطر تحمل تلفات سنگین وجود دارد.

در این میان باید دید سران تل‌آویو آستانه تحمل تلفات انسانی و هزینه‌های اقتصادی و فشار‌های بین المللی را تا اندازه برآورد کرده‌اند چرا که به طور حتم هر روز بیشتر دست و پا زدن ارتش صهیونیستی در نوار غزه به معنای تلفات بیشتر و سنگینتر شدن شکست و بالا رفتن صدای مخالفت‌های داخلی و خارجی است. اسرائیل در ۳ تقابل قبلی با حماس در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۹، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۴ که در ۲ مورد از آن‌ها تهاجمات زمینی محدودی به غزه انجام داد، کمتر از ۱۰۰ کشته داد، اما در حدود ۳ هفته سپری شده از عملیات طوفان الاقصی صهیونیست‌ها متحمل ۱۵۰۰ تلفات و صد‌ها اسیر شده‌اند و مقامات اسرائیلی اعتراف می‌کنند که هیچ تصور روشنی از وضعیت ممکن در آینده (پس از شروع جنگ) ندارند.

از زمان جنگ ۳۳ روزه با حزب ا... لبنان در سال ۲۰۰۶ که به دلیل به اسارت گرفتن سرباز گیلاد شالیت توسط نیرو‌های حزب ا... از طریق تونل‌ها شروع شد و این تونل‌ها نقش مهمی در زمین‌گیر کردن و شکست ارتش پرمدعای صهیونیستی ایفا کردند، رهبران اسرائیل حدود ۱۵ سال زمان را صرف یافتن و تخریب شبکه تونل‌های حزب‌ا... و حماس کرده است و با وجود این، رژیم اشغالگر نتوانسته که به این هدف دست یابد و بار‌ها به شکست در تخریب تونل‌ها و خنثی کردن توانایی مقاومت در استفاده از آن‌ها اعتراف کرده است. اسرائیل در سال ۲۰۱۶ از آغاز پروژه ساخت دیواری پرهزینه به طول ۶۵ کیلومتر و با ارتفاع ۶ متر در بالا و زیر زمین با هدف مقابله با تونل‌های حماس خبر داد. ساخت این دیوار که مجهز به حسگر‌هایی برای تشخیص تونل ها، رادارها، دستگاه‌های نظارتی و سنجش از دور و برج‌های نگهبانی مجهز به مسلسل‌های سنگین کنترل از راه دور است ۳ سال و نیم طول کشید و ۱.۱ میلیارد دلار هزینه داشت.

پس از اتمام ساخت دیوار در سال ۲۰۱۹، وزیر دفاع وقت اسرائیل، بنی گانتز، اعلام کرد که این پروژه یک «پروژه فناوری درجه یک» است و حماس را از قابلیت‌های بالقوه‌اش محروم کرده و مانعی آهنین بین آن‌ها و ساکنان جنوب قرار داده است. با این حال، در ساعات اولیه صبح شنبه ۷ اکتبر، رزمندگان گردان‌های عزالدین قسام توانستند از این حصار عبور کرده، افسانه «دیوار آهنین» ساخته شده توسط اشغالگران در امتداد مرز با نوار غزه را تخریب کنند.

معروف‌ترین تونل‌های کشف شده در غزه

تونل‌های زیادی در طول سال‌های گذشته در نوار غزه کشف شده است که در ادامه به برخی از تونل‌های معروف کشف شده اشاره می‌کنیم:

تونل بزرگ رفح: تونل بزرگ رفح یکی از بزرگ‌ترین تونل‌های کشف شده در غزه محسوب می‌شود. سال ۲۰۱۳ کشف شد و در امتداد مرز مصر و فلسطین تداوم یافته است. این تونل یک شگفتی کیفی در تاریخ حفر تونل‌های نظامی در نوار غزه بود، زیرا از مرز غزه با سرزمین اشغالی به طول ۸۰۰ متر عبور کرده و شوک بزرگی برای ارتش اشغالگر و سیستم اطلاعاتی آن بود. عمق تونل به ۲۰ متر می‌رسید و تا ۲۵۰۰ متر امتداد یافته بود.

۸۰۰ تن بتن مسلح برای تقویت سقف و کناره‌های آن استفاده شده بود. این تونل شامل یک شبکه ارتباطی و سیم‌کشی برق بود.

تونل الشیخ زاید: این تونل در سال ۲۰۱۶ در شهر غزه کشف شد. این تونل از زیر یک اردوگاه آموزشی نظامی حماس عبور می‌کرد. از این تونل برای مقاصد نظامی و برای انجام عملیات علیه نیرو‌های اسرائیلی استفاده می‌شد.

تونل کرم أبو سالم: این تونل در سال ۲۰۱۷ در نزدیکی گذرگاه تجاری کرم ابوسالم بین غزه و سرزمین‌های اشغالی کشف شد. از این تونل برای قاچاق کالا و سوخت استفاده می‌شد.

تونل شهر خان یونس: این تونل در سال ۲۰۱۸ در شهر خان یونس در جنوب نوار غزه کشف شد. این تونل برای مقاصد نظامی و برای انتقال نیرو و سلاح استفاده می‌شد.

تونل جبالیا: این تونل در سال ۲۰۱۹ در اردوگاه جبلیا در شمال نوار غزه کشف شد. این تونل به سمت مرز اسرائیل امتداد داشت و برای مقاصد نظامی و برای انتقال کالا و انسان استفاده می‌شد.