دانشگاه هوشمند؛ جامعه هوشمند

به گزارش مجله خبری نگارایران-غزل رضایی ثانی: یکی از بخش‌هایی که هوش مصنوعی می‌تواند در آن خدمات خوبی ارائه دهد، «آموزش از سطح مدارس تا دانشگاه‌ها» است که البته ستاد هوش مصنوعی و روباتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تحقیقاتی در این باره دارد. پیش از اینکه به تحقیقات و اقدامات ستاد هوش مصنوعی در حوزه آموزش بپردازیم، لازم است بدانیم هوش مصنوعی چطور می‌تواند به توسعه آموزشی در کشور کمک کند. در این زمینه، محمدهادی زاهدی، مدیرکل آمار، فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی وزارت علوم و استاد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، در گفت‌و‌گویی به اهمیت هوش مصنوعی در آموزش عالی پرداخت.

محمدهادی زاهدی، در پاسخ به این سؤال که با توجه به اهمیت هوش مصنوعی در جهان و ورود آن به بسیاری از مشاغل، این فناوری، چه کاربردی در توسعه آموزش عالی در کش ور خواهد داشت، گفت: آموزش عالی کشور در مسیر توسعه خود در سال‌های آتی بی‌تردید تحت تأثیر فناوری‌های نوظهور و بویژه هوش مصنوعی قرار خواهد گرفت.

استاد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی افزود: آموزش عالی هوشمند، به‌دنبال تربیت نیرو‌های متخصصی است که دانش و مهارت کافی برای رشد و توسعه جامعه هوشمند آینده را داشته باشند. همچنین، تمامی حوزه‌های دانشی و زمینه‌های علمی در آینده متأثر از هوش مصنوعی خواهد شد و دانشمندان و پژوهشگران در سال‌های آتی، عمده تلاش خود را برای بهره‌مندی از مفاهیم، الگوها، الگوریتم‌ها، روش‌ها و ابزار‌های هوش مصنوعی صرف خواهند کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که هوش مصنوعی در چه زمینه‌ای بیشتر می‌تواند موجب پیشرفت در امر آموزش عالی شود، اظهار داشت: پیشرفت‌های حاصل از هوش مصنوعی در لایه سیاستگذاری با حرکت به سوی سیاستگذاری هوشمند نمایان خواهد شد که در آن تنظیم‌گری و سیاستگذاری مبتنی بر روش‌ها و الگوریتم‌های هوش مصنوعی که الگو‌های صحیح، معتبر و قابل اتکایی را از داده‌های کلان آموزش عالی کشور استخراج می‌کنند به انجام می‌رسد.

زاهدی با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی در زمینه‌های برنامه‌ریزی، نظارت و تضمین کیفیت آموزش عالی حرکت می‌کند، گفت: در حالی که هوش مصنوعی به سمت افزایش کیفیت آموزشی حرکت می‌کند، استفاده از روش‌ها و ابزار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی نیز گسترش خواهد یافت. همچنین این تغییرات باعث بازنگری در مفاهیم پایه آموزش عالی نظیر آموزش، پژوهش، دانشگاه، رشته تحصیلی، برنامه‌های درسی و مدارک تحصیلی می‌شود.

مدیرکل آمار، فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی وزارت علوم، درباره این موضوع که استفاده از هوش مصنوعی در دانشگاه‌های ما چقدر ضرورت دارد و با توجه به اینکه این موضوع به سرعت در حال رشد است، چگونه باید با آن هماهنگ شد، گفت: در دانشگاه‌های نسل بعد که از آن‌ها تحت عنوان دانشگاه هوشمند یاد می‌شود، شیوه‌های آموزش و پژوهش مبتنی بر روش‌ها و شیوه‌های کارآمدتری که بر پایه کاربرد هوش مصنوعی استوار هستند شکل گرفته و اجرا می‌شود.

وی توضیح داد: ضرورت تحول دانشگاه‌‎ها و شکل‌گیری دانشگاه‎‌های هوشمند از این جهت است که جامعه هوشمند آتی به دانشگاه به‌عنوان نهاد رشد و تربیت نیرو‌های متخصص و علم آفرین نیاز دارد و دانشگاه باید در این زمینه نقش‌آفرین باشد.

هوش مصنوعی شیوه‌های سنتی آموزش را با چالش مواجه می‌کند

زاهدی همچنین در واکنش به این سؤال که هوش مصنوعی چقدر می‌تواند جای استاد را بگیرد و در امر یادگیری دخالت کند و آیا اصلاً ممکن است روزی این اتفاق بیفتد، توضیح داد: در این خصوص نمی‌توان یک پیش‌بینی قطعی ارائه داد هرچند این حقیقت که هوش مصنوعی شیوه‌های سنتی آموزش را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند، انکار‌ناپذیر است.

وی به ترویج خودیادگیری در آموزش توسط هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: بی‌تردید آموزش عالی در مقاطع پایه بیش از مقاطع تحصیلات تکمیلی وابسته به هوش مصنوعی خواهد شد و این احتمال وجود دارد که شیوه‌های آموزش نیز از وضعیت سنتی مبتنی بر استاد به سمت خودیادگیری حرکت کند و آموزش مجازی مرسوم‌ترین شیوه آموزش در آینده باشد. لازم به ذکر است که نقش استاد در تحصیلات تکمیلی و آنجایی که علم‌آفرینی اتفاق می‌افتد حتی با ظهور و تکامل هوش مصنوعی نیز بسیار پررنگ باقی خواهد ماند.

زاهدی در پاسخ به این سؤال که چقدر استادان ما ظرفیت بازآموزی دارند تا بتوانند به روز شوند و از هوش مصنوعی در ارائه دروس استفاده کنند، گفت: استفاده از هوش مصنوعی در ارائه دروس دو جنبه دارد. جنبه اول آن استفاده و بهره‌مندی از ابزار‌های هوش مصنوعی است که دشواری چندانی ندارد. جنبه دوم، انجام فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی میان‌رشته‌ای است که در این خصوص استادان قطعاً نیاز به بازآموزی دارند و این یک انتخاب ناگزیر برای آن‌هاست.

وی افزود: می‌دانیم که برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها و حتی مدارس با توسعه هوش مصنوعی یا حضور یک دستیار هوشمند آموزشی تغییراتی خواهد داشت. مدیرکل آمار، فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی وزارت علوم به این موضوع اشاره کرد و گفت: تغییرات در برنامه‌های درسی از هم‌اکنون در سیاستگذاری‌های کلان آموزش عالی آغاز شده است و پیشنهاداتی از سوی وزارت علوم به فراکسیون هوش مصنوعی مجلس شورای اسلامی جهت انعکاس در قانون برنامه هفتم توسعه کشور ارائه شده است که بر اساس یکی از بند‌های پیشنهادی مقرر شد چندین واحد درسی با موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی به برنامه‌های درسی تمامی رشته‌های تحصیلی اضافه شود.

همچنین موضوع طراحی و ایجاد رشته‌های تحصیلی جدید با ماهیت میان-چندرشته‌ای که بتواند نیازمندی‌های بازار را با بهره‌گیری از هوش مصنوعی پاسخ دهد، در دستور کار است. وی در پاسخ به این سؤال که اساساً در حال حاضر هوش مصنوعی حوزه‌ای است که دانشگاه باید آن را به دست بگیرد و موجب اتصال دانشگاه با سایر حوزه‌های مختلف کشور خواهد شد، آیا این یعنی باید این پتانسیل را نخبگان دست بگیرند، گفت: در حیطه نظریه‌پردازی قطعاً نخبگان، استادان دانشگاه و دانشجویان تحصیلات تکمیلی نقش‌آفرین خواهند بود، اما در حیطه کاربرد‌های هوش مصنوعی شرکت‌های دانش‌بنیان و زیست بوم نوآوری تأثیر بیشتری خواهند داشت.

ممکن است در مواقعی هوش مصنوعی علیه علم رفتار کند و ناشی از بروز یک سری خطرات برای بشریت باشد. زاهدی به این موضوع اشاره کرد و گفت: فراموش نکنیم که هوش مصنوعی خود یک شاخه از علم است و از نظر علمی نه تنها هیچ مخاطره‌ای برای علم ندارد بلکه از چندین سال گذشته تاکنون و قطعاً در آینده شاهد تقویت ارکان سایر حوزه‌های علمی با گره خوردن آن‌ها به هوش مصنوعی هستیم.

مدیرکل آمار، فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی وزارت علوم تأکید کرد: آنچه مخاطره‌آمیز است، استفاده ناصحیح از کاربرد‌ها و ابزار‌های هوش مصنوعی در انجام فعالیت‌های علمی است که شاید در دسته‌بندی تقلب‌های علمی و عدم رعایت اخلاق در شیوه‌های علمی قرار بگیرد که از گذشته تا حال مصادیق مختلفی داشته است و در آینده مصادیق مرتبط با ابزار‌های هوش مصنوعی نیز جلوه‌گر خواهند شد و اینجاست که آموزش عالی هوشمند با سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت هوشمندانه باید با این تهدیدات مقابله کند.

ایران در زمینه هوش مصنوعی در چه جایگاهی است؟

رشاد حسینی دبیر ستاد توسعه هوش مصنوعی و روباتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در نشست خبری که اخیراً برگزار کرد، جایگاه ایران در هوش مصنوعی را اینگونه توصیف کرده است: وضعیت ایران در حوزه علم و دانش هوش مصنوعی خوب است و در رتبه ۱۵-۱۴ دنیا قرار داریم، اما در حوزه محصولات و تکنولوژی هوش مصنوعی در جایگاه ۸۰-۷۰ قرار داریم که رتبه خوبی نیست و باید عقب‌ماندگی‌ها جبران شود. در حال حاضر ۴-۳ مرجع در حوزه هوش مصنوعی کشور‌ها را رتبه‌بندی می‌کند که ایران در آخرین رنکینگ Tortoise Media هیچ جایگاهی نداشت. باوجود اینکه از لحاظ نیروی انسانی وضعیت خوبی دارد، اما این موضوع را از جایی متوجه می‌شویم که این افراد مهاجرت می‌کنند و در بهترین دانشگاه‌های دنیا جذب می‌شوند. ایران در حوزه تکنولوژی‌های نرم‌افزاری در حوزه هوش مصنوعی توانمندی بالایی دارد.