از هالووین تا احیای آیین‌های ایرانی

شهلا انتظاریان که معتقد است ژانر وحشت خیلی همه‌گیر و فراگیر شده است از این‌که نویسندگان ایرانی می‌توانند از چگونگی معرفی هالووین توسط نویسندگان غربی برای معرفی و احیای آیین‌های ایرانی که در حال فراموشی هستند استفاده کنند می‌گوید.

به گزارش مجله خبری نگار؛ این مترجم و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان درباره کتاب‌های ژانر وحشت و ترجمه آثار ادبی‌ با محوریت یا شرح رویداد هالووین برای کودکان و نوجوانان و تبعات فرهنگی آن اظهار کرد: ادبیات سلیقه‌ای است و از آن‌جا که سلیقه‌ها متفاوت است، باید آثاری که به جامعه ارائه می‌شود همه طیف‌ها را در نظر بگیرد. ولی مسلما پرداختن به یک موضوع و ژانر خاص برای هیچ جامعه‌ای مفید نیست. اما متاسفانه حالا می‌بینیم که ژانر وحشت - با سلیقه من زیاد جور نیست - خیلی همه‌گیر و فراگیر شده؛ نه فقط در ایران بلکه در جهان هم همین است.

او به این‌که کتاب‌ها، فیلم‌ها، انیمیشن‌ها و بازی‌ها همگی وارد ژانر وحشت شده‌اند اشاره و بیان کرد: مسلما وقتی یک چیز خصوصا بین کودکان و نوجوانان که درباره خوانده‌های‌شان یا فیلم‌هایی که می‌بینند با بچه‌های دیگر تبادل نظر می‌کنند و بقیه هم مدام تشویق می‌شوند که آن‌ها را ببینند یا بخوانند اپیدمی می‌شود، این پروسه مدام تکرار و فراگیرتر می‌شود. اما یک عده موافق این هستند که ژانر وحشت باید حذف شود ولی من موافق حذف این نیستم برای این‌که ژانر وحشت هم تجربه‌هایی را در اختیار کودک می‌گذارد که کتاب‌های دیگر نمی‌گذارد.

انتظاریان افزود: به هر حال یکی از رسالت‌های کتاب این است که به گوشه‌های ذهن و روان کودک و مشکلاتی که در این گوشه‌ها وجود دارد می‌پردازد. وحشت چیزی است که خیلی از بچه‌های ما با آن به شکل‌های مختلف مواجه می‌شوند و وقتی این تجربه‌ها را در کتاب داشته باشند و به خصوص وقتی که قهرمانان سربلند از این امتحان‌ها و آزمون‌ها بیرون می‌آیند، بچه‌ها یاد می‌گیرند که می‌شود با وحشت کنار و از پس آن برآمد و با آن جنگید؛ این بعد مثبت ژانر وحشت است که نباید آن را نادیده گرفت. 

او سپس درباره ترجمه آثاری که در آن‌ها به مراسم هالووین یا آیین‌های مشابه پرداخته می‌شود گفت: ما کتاب‌های زیادی را از ادبیات غرب ترجمه می‌کنیم به این علت که کتاب‌های غربی آثار ادبی بهتر و ماندگارتری هستند. ادبیات کودک در غرب به نسبت شرق رشد بیشتری داشته است. بنابراین طبیعی است که این المان‌های فرهنگی در کتاب‌ها باشد و منِ مترجم نمی‌توانم این‌ها را حذف کنم چون کتاب ناقص می‌شود. نمی‌شود چون هالووین در فرهنگ ما نیست کتابی را که به آن اشاره کرده حذف کرد چون این کتاب‌ها یکی، دو تا نیست و موارد مشابه فرهنگی هالووین هم زیاد است.

شهلا انتظاریان که معتقد است بچه‌های ایرانی با هالووین آشنا هستند اظهار کرد: زمانی بود که بچه‌ها با این موارد فرهنگی غرب آشنایی نداشتند اما حالا اگر از بچه دوساله هم بپرسند که هالووین چیست، به نحوی می‌داند. چه چیز را می‌خواهید از بچه پنهان کنید؟ البته در غرب هم‌زمان با این مناسبت یک‌دفعه همه بازار از کتاب‌های مرتبط با آن پر می‌شود اما ما که برای ترجمه، کتاب انتخاب می‌کنیم می‌توانیم کتاب‌هایی را انتخاب کنیم که اگر هم هالووین در آن‌ها هست، نکات مثبت دیگری هم داشته باشد که بر هالووین غلبه کند.

این مترجم ادبیات کودک و نوجوان ادامه داد: خیلی از کتاب‌ها لایه‌های پنهان بسیار و موضوعات اجتماعی خیلی خوبی دارند اما در گوشه‌ای از آن‌ها هالووین هم هست. برخی از منتقدان یا دست‌اندرکاران وقتی این کتاب‌ها را ورق می‌زنند، به هالووین که می‌رسند، همان را پررنگ می‌کنند. در صورتی که نکات مثبت بسیار دیگری در آن کتاب هست که چون فقط به هالووین توجه کرده‌اند، به آن‌ها توجه نکرده‌اند. بنابراین مترجم باید کتابی را که برای ترجمه انتخاب می‌کند سبک و سنگین کند که به دانش و اطلاعات نوجوان و کودک ما چه چیز می‌تواند اضافه کند و البته چقدر سرگرم‌کننده است. البته چون بچه‌های ما هالووین را تجربه نکرده‌اند، لذتی را که بچه‌های غربی از کتاب‌های مربوط به آن می‌برند شاید نبرند اما موارد دیگری هست که در کتاب باید آن‌قدر پررنگ باشد که هالووین در سایه قرار بگیرد.

او سپس درباره اثرگذاری ادبیات غرب در ژانر وحشت و مرتبط با رسومی چون هالووین بر آثار نویسندگان کودک و نوجوان ایرانی نیز گفت: یکی از رسالت‌های ترجمه این است که ژانرهای مختلف، روایت‌ها و طرح‌های داستانی مختلف را به جامعه معرفی می‌کند و وقتی این معرفی‌ها صورت گرفت، مولفان ما هم از این اتفاقات بهره می‌گیرند. حالا خیلی از نویسندگان ما به ژانر وحشت روی آورده‌اند، نه برای این‌که غرب این کار را می‌کند چون بچه‌ها این را دوست دارند و مخاطب دارد. حالا بماند که کارهای ما چقدر ضعیف است چون ادبیات کودک ما به نسبت ادبیات کودک غرب نوپا است و فقط تعدادی از آثار موفق می‌شوند.

انتظاریان همچنین بیان کرد: البته در غرب هم هر کس که می‌نویسد، موفق نمی‌شود. اما عده‌ای از نویسندگان ایرانی فقط الگوبرداری صرف می‌کنند طوری که حس می‌کنیم چند داستان غربی را خوانده و تاثیر گرفته‌اند و کمی فضاها را ایرانیزه کرده‌ و اسامی را تغییر داده‌اند. متاسفانه خیلی از نویسندگان انگار عینا کتاب خارجی را پیاده کرده‌اند اما این‌که ما بتوانیم از موارد مثبت آثار خارجی استفاده کنیم خیلی خوب است. ما می‌بینیم که آن‌ها چطور هالووین را معرفی می‌کنند، نویسندگان ما هم می‌توانند از آن‌ها الهام بگیرند و این را با آیین و آداب خودمان پیاده کنند؛ مثل شب چهارشنبه‌سوری و جشن‌های دیگری که داریم و خیلی‌هایش هم در حال فراموشی است. نویسندگان ما می‌توانند این‌ها را احیا کنند و طرح داستانی‌شان را بر مبنای این آیین‌های باستانی ما قرار بدهند و بومی‌سازی کنند اما نه این‌که فقط طرح را بگیرند بلکه علاوه بر بومی‌سازی، آیین‌های‌مان را احیا کنند و آن‌ها را به جامعه بشناسانند.

این نویسنده با بیان این‌که نوع به‌کارگیری مهم است گفت: این‌که بگوییم به‌کارگیری به کلی غلط است، درست نیست. خیلی از نویسندگان غربی که مسیحی یا کاتولیک هستند داستان‌هایی با درون‌مایه مذهبی می‌نویسند این درحالی است که نویسندگان ما هم داستان‌های دینی می‌نویسند اما برخی از کتاب‌های داستانی دینی بسیار تکراری است و مخاطب هم حوصله خواندن‌شان را ندارد. باید پژوهشی کامل پشت هر کتابی باشد، آن وقت می‌تواند اثر موفقی باشد و می‌توانیم از این کتاب‌های تکراری و بدون مخاطب‌ هم خارج شویم.

«جشن هالووین» که به عنوان جشن ارواح هم شناخته می‌شود آیینی مسیحی است که بین ۳۱ اکتبر تا دوم نوامبر در برخی کشورها برای آن مراسم مختلفی برگزار می‌شود.

منبع: ایسنا