زادروز آقای سایه

به گزارش مجله خبری نگارششم اسفند ماه زادروز هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) خجسته باد.

زندگی نامه به اختصار
هوشنگ ابتهاج در روز ششم اسفند ۱۳۰۶، در شهر رشت به دنیا آمد. پدرش یکی از سرشناسان رشت بود. آموزش ابتدایی را در همان رشت و آموزش دوره‌های بالاتر را در تهران گذراند.
در سال ۱۳۲۵، اولین دفتر شعر خود را با نام "نخستین نغمه‌ها" چاپ کرد. اشعار این کتاب را ابتهاج بر اساس یک عشق بی‌فرجامِ دوره‌ی جوانی و هم‌چنین شرایط پر تنش ایران در زمان جنگ دوم جهانی سروده بود.
در دهه‌ی سی خورشیدی، او به هم‌راه دیگر سرشناسان شعر نو، نیما یوشیج و احمد شاملو، انجمن ادبی "شمع سوخته" را بنیان نهادند.
ابتهاج در ابتدا، غزل می‌سرود و سپس، زیر تاثیر جریان شعر نیمایی، به سرودن شعر نو روی آورد، اما از آن‌جا که شعر نو را ساختار بیانی مناسبی برای احساسات خود نیافت، همانند شهریار، دیگر شاعر سرشناس ایران، دوباره به سرودن غزل روی آورد.
وی پس از کناره‌گیری داوود پیرنیا از “برنامه‌ی گل‌ها”، از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۵۶ سرپرست این برنامه‌ی رادیویی بود.
از مهم‌ترین کار‌های او در برنامه‌ی گل‌ها، این بود که برخی از خوانندگان سنتی ما همانند حسین قوامی و محمدرضا شجریان برای نخستین بار، اشعار شعر نو را به صورت سنتی اجرا کردند. هم‌چنین، او تصنیف‌های خاطره‌انگیزی هم‌چون "تو‌ای پری کجایی؟ " و "ای ایران،‌ای سرای امید” را در همین زمان سرود.
از کار‌های ارزش‌مند سایه، تصحیح دیوان حافظ می‌باشد که با عنوان "حافظ به سعی سایه" و برای بار نخست، در سال ۱۳۷۴ چاپ شد. ابتهاج بخش بزرگی از عمر خود را صرف حافظ پژوهی کرده است.
خانه‌ی ابتهاج در تهران، در سال ۱۳۸۷، با نام"خانه‌ی ارغوان” به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسید. علت این نام‌گذاری وجود درخت ارغوان زیبایی بود در این خانه که ابتهاج شعر معروف ارغوان خود را برای این درخت گفته است.

▪️برخی از آثار:

نخستین نغمه‌ها، ۱۳۲۵
سراب، ۱۳۳۰
سیاه‌مشق، ۱۳۳۲
زمین، ۱۳۳۴
چند برگ از یلدا، ۱۳۴۴
تا صبح شب یلدا، ۱۳۶۰
حافظ به سعی سایه، ۱۳۷۴

امیر هوشنگ ابتهاج در ۶ اسفند ۱۳۰۶ در رشت متولد شد. پدرش آقاخان ابتهاج از مردان سرشناس رشت و مدتی رئیس بیمارستان پورسینای این شهر بود. برادران ابتهاج عمو‌های او بودند. هوشنگ ابتهاج دوره تحصیلات دبستان را در رشت و دبیرستان را در تهران گذراند و در همین دوران اولین دفتر شعر خود را به نام نخستین نغمه‌ها منتشر کرد.

ابتهاج در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام [گالیا]شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست مایه اشعار عاشقانه‌ای شد که در آن ایام سرود. بعد‌ها که ایران غرق خونریزی و جنگ و بحران شد، ابتهاج شعری به نام کاروان (دیرست گالیا...) با اشاره به همان روابط عاشقانه‌اش در گیرودار مسائل سیاسی سرود. هوشنگ ابتهاج مدتی به عنوان مدیر کل شرکت دولتی سیمان تهران به کار اشتغال داشت

منزل شخصی سایه (امیر هوشنگ ابتهاج) که از منازل سازمانی شرکت سیمان است در سال ۱۳۸۷ با نام خانه ارغوان به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده‌است. دلیل این نام گذاری وجود درخت ارغوان معروفی در حیاط این خانه است که سایه شعر معروف ارغوان خود را برای آن درخت گفته‌است.

امیر هوشنگ ابتهاج در سال ۱۳۴۶ به اجرای شعرخوانی بر مزار حافظ در جشن هنر شیراز می‌پردازد که دکتر باستانی پاریزی در سفرنامه معروف خود (از پاریز تا پاریس) استقبال شرکت کنندگان و هیجان آن‌ها پس از شنیدن اشعار سایه را شرح می‌دهد و می‌نویسد که تا قبل از آن هرگز باور نمی‌کرده‌است که مردم از شنیدن یک شعر نو تا این حد هیجان زده شوند.

ابتهاج از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ سرپرست برنامه گل‌ها در رادیوی ایران (پس از کناره گیری داوود پیرنیا) و پایه‌گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود. تعدادی از غزل‌ها، تصنیف‌ها و اشعار نیمایی او توسط موسیقی‌دانان ایرانی نظیر شجریان، ناظری و حسین قوامی اجرا شده‌است. تصنیف خاطره انگیز تو‌ای پری کجایی و تصنیف سپیده (ایران‌ای سرای امید) از اشعار سایه است. هوشنگ ابتهاج بعداز حادثه میدان ژاله (۱۷ شهریور ۱۳۵۷) به همراه محمدرضا لطفی، محمدرضا شجریان و حسین علیزاده، به نشانه اعتراض از رادیو استعفاء داد.

هوشنگ ابتهاج هم در آغاز، همچون شهریار، چندی کوشید تا به راه نیما برود؛ اما، نگرش مدرن و اجتماعی شعر نیما، به ویژه پس از سرایش ققنوس، با طبع او که اساساً شاعری غزلسرا بود؛ همخوانی نداشت. پس راه خود را که همان سرودن غزل بود؛ دنبال کرد.

سایه در سال ۱۳۲۵ مجموعهٔ «نخستین نغمه‌ها» را، که شامل اشعاری به شیوهٔ کهن است، منتشر کرد. در این دوره هنوز با نیما یوشیج آشنا نشده بود. «سراب» نخستین مجموعهٔ هوشنگ ابتهاج به اسلوب جدید است، اما قالب همان چهارپاره‌است با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی؛ عواطفی واقعی و طبیعی.

مجموعهٔ «سیاه مشق»، با آنکه پس از «سراب» منتشر شد، شعر‌های سال‌های ۲۵ تا ۲۹ شاعر را دربرمی‌گیرد. امیر هوشنگ ابتهاج در این مجموعه، سایه تعدادی از غزل‌های خود را چاپ کرد و توانایی خویش را در سرودن غزل نشان داد تا آنجا که می‌توان گفت تعدادی از غزل‌های او از بهترین غزل‌های این دوران به شمار می‌رود.

امیر هوشنگ ابتهاج (سایه) در مجموعه‌های بعدی، اشعار عاشقانه را رها کرد و با کتاب شبگیر خود که حاصل سال‌های پر تب و تاب پیش از سال ۱۳۳۲ است به شعر اجتماعی روی آورد. مجموعهٔ «چند برگ از یلدا» راه روشن و تازه‌ای در شعر معاصر گشود. هوشنگ ابتهاج پس از درگذشت احسان طبری در بهار ۱۳۶۸، مثنوی «قصه خون دل» را به یاد و در رثای او سرود.

هوشنگ ابتهاج سال ۱۳۹۱ در ۸۵ سالگی خاطرات خود را در گفتگو با میلاد عظیمی در کتاب پیر پرنیان اندیش عنوان کرد. در این کتاب هوشنگ ابتهاج به بیان عقاید و نظرات خود دربارهٔ بسیاری از چهره‌های به نام موسیقی، شعر و سیاست در زمان خود می‌پردازد. هوشنگ ابتهاج در این کتاب تأیید می‌کند که آزادی‌اش از زندان در سال ۱۳۶۳ بعد از نامه محمدحسین شهریار به سید علی خامنه‌ای و بیان این نکته که «وقتی سایه را زندانی کردند، فرشته‌ها بر عرش الهی گریه می‌کنند» صورت گرفته‌است. ابتهاج یک سال بعد از زندان آزاد می‌شود.