طوفان‌های شن و گرد و غبار از کجا نشات میگیرند؟

به گزارش مجله خبری نگار/این طوفان‌ها معمولا از بیابان‌های بزرگ آغاز می‌شوند، اما کارشناسان به بی‌بی‌سی گفته‌اند که تغییرات اقلیمی باعث شده شمار بیشتری از مردم در معرض آسیب قرار بگیرند. برای مثال، بیابان‌زایی و ذوب یخچال‌های طبیعی می‌تواند سطح بیشتری از خاک و گرد و غبار را نمایان کند و در معرض باد قرار دهد.

سازمان بهداشت جهانی در گزارشی تازه اعلام کرده که وقوع این طوفان‌ها در منطقه مدیترانه و فراتر از آن، هم از نظر تعداد و هم شدت، افزایش یافته است.

سازمان ملل نیز خواستار تلاش‌های گسترده‌تر جهانی برای مقابله با این پدیده شده است.

طوفان شن چگونه شکل می‌گیرد؟

این طوفان‌ها بخشی از چرخه طبیعی زمین هستند و زمانی پدید می‌آیند که باد‌های شدید، شن و گرد و غبار را از خاک‌های خشک بلند می‌کند و وارد هوا می‌کنند.

به گفته سازمان ملل، سالانه حدود دو میلیون تن شن و گرد و غبار وارد جو زمین می‌شود. ریچارد واشنگتن، استاد اقلیم‌شناسی در دانشگاه آکسفورد، می‌گوید حدود نیمی از گرد و غبار‌های زمین از صحرای بزرگ آفریقا برخاسته‌اند. ذرات گرد و غبار می‌توانند هزاران کیلومتر جابه‌جا شوند. مثلا گرد و غباری که از آفریقا برخاسته، می‌تواند تا اروپا، جنگل‌های آمازون یا اقیانوس اطلس برسد.

دکتر واشنگتن توضیح می‌دهد که این ذرات حاوی مواد مغذی‌اند که به باروری زمین و دریا کمک می‌کنند و نقش مهمی در حفظ اکوسیستم‌های خشکی و دریایی دارند.

او می‌گوید: «گرد و غبار بخشی اساسی از سازوکار زمین است.»

بیابان‌های دیگری مانند گُبی در آسیا و صحرای عرب در خاورمیانه نیز از منابع مهم گرد و غبار محسوب می‌شوند.

این طوفان‌ها چقدر خطرناک‌اند؟

بر اساس داده‌های سازمان ملل، طوفان‌های شن و گرد و غبار حدود ۳۳۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهند. این طوفان‌ها می‌توانند باعث مشکلات تنفسی، مرگ دام‌ها، نابودی محصولات کشاورزی و بسته شدن جاده‌ها و فرودگاه‌ها به دلیل کاهش شدید دید شوند.

در ماه مارس، باد‌های شدید در ایالت‌های تگزاس و کانزاس آمریکا طوفان‌هایی پدید آورد که باعث تصادف‌های زنجیره‌ای و جان باختن دست کم ۱۲ نفر شد. در نیومکزیکو نیز طوفانی دیگر باعث کاهش شدید دید و تصادف خودرو‌ها شد.

چند هفته بعد، بیش از هزار نفر در عراق دچار مشکلات تنفسی ناشی از طوفان شن شدند.

سازمان ملل می‌گوید اگر ذرات گرد و غبار در بینی یا دهان گیر کنند، ممکن است به بیماری‌هایی مانند آسم یا ذات‌الریه منجر شوند. ذرات ریزتر حتی ممکن است وارد جریان خون شوند و به اندام‌های مختلف بدن آسیب برسانند.

طوفان‌های گرد و غبار همچنین با افزایش میزان ذرات معلق در هوا، به آلودگی هوا دامن می‌زنند.

سلست سولو، دبیرکل سازمان جهانی هواشناسی، می‌گوید: «این طوفان‌ها سلامت و کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کنند و خسارت‌های میلیون دلاری به بخش‌های حمل‌ونقل، کشاورزی و تولید انرژی خورشیدی وارد می‌سازند.»

بر اساس گزارش تازه این سازمان، مناطقی که بیش از همه در معرض انتقال دوربرد گرد و غبار قرار دارند عبارت‌اند از: اقیانوس اطلس میان غرب آفریقا و دریای کارائیب، آمریکای لاتین، دریای مدیترانه، دریای عرب، خلیج بنگال، و نواحی مرکزی و شرقی چین.

در سال ۲۰۲۴، نقاط بحرانی متعددی با غلظت بالای گرد و غبار مشاهده شد، از جمله لیبریا، ساحل عاج، غنا، کامرون، مصر، کشور‌های آمریکای لاتین به ویژه کلمبیا، ونزوئلا و برزیل، و همین طور چین و برخی مناطق آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان.

دریای مدیترانه، اسپانیا و ایتالیا نیز تحت تأثیر این طوفان‌ها قرار گرفتند.

بر اساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی فرسایش ناشی از باد و گرد و غبار در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۱۵۴/۴ میلیارد دلار در آمریکا خسارت بر جای گذاشت.

چرا ممکن است این طوفان‌ها بدتر شوند؟

دکتر واشنگتن توضیح می‌دهد که طوفان‌های شن همیشه تهدیدی بالقوه بوده‌اند، اما برخی از پیامد‌های تغییرات اقلیمی ممکن است میزان گرد و غباری را که در معرض باد قرار می‌گیرد، افزایش دهند.

سازمان جهانی هواشناسی نیز می‌افزاید که خشکسالی، مدیریت نادرست زمین و گسترش مناطق آسیب‌دیده از آتش‌سوزی‌های جنگلی از جمله عواملی هستند که خطر طوفان‌های شن و گرد و غبار را بیشتر می‌کنند.

سارا باسارت، کارشناس علمی سازمان جهانی هواشناسی، می‌گوید «در هر نقطه‌ای از جهان که هشدار بیابان‌زایی وجود دارد، هشدار طوفان شن نیز وجود دارد –، چون این پدیده نتیجه مستقیم بیابان‌زایی است.»

دکتر باسارت خاطرنشان می‌کند که برخی مناطق که ذاتا بیابانی نیستند و حتی جمعیت زیادی دارند – مانند جنوب اروپا – در معرض خطر خشکی بیشتر قرار گرفته‌اند.

اوایل همین ماه، گزارشی با حمایت سازمان ملل منتشر شد که نشان می‌داد از سومالی تا اروپا، دو سال گذشته شاهد یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی ثبت‌شده در تاریخ بوده است.

در این گزارش همچنین به پیامد‌های مشابه در آفریقا، منطقه مدیترانه، آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی نیز اشاره شده است. دکتر واشنگتن می‌گوید ذوب شدن یخچال‌های طبیعی خطر دیگری به همراه دارد، زیرا این روند، لایه‌های بسیار ریز و پنهانی از خاک و گرد و غبار را آشکار می‌سازد که هزاران سال زیر یخ مدفون بوده‌اند.

در ماه فوریه، نتایج یک تحقیق منتشر شد که هشدار می‌داد یخچال‌های طبیعی جهان با سرعتی بی‌سابقه در حال ذوب شدن هستند، چرا که دمای زمین به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی افزایش یافته است.

او می‌افزاید: «این روند منابع تازه‌ای از گرد و غبار را در سراسر سیاره فعال می‌کند. نکته جالب برای من این است که بادی با نیمی از سرعت باد‌های صحرای بزرگ آفریقا هم می‌تواند گرد و غبار را بلند کند، چون ذرات آن بسیار ریز هستند.»

چه می‌توان کرد؟

دکتر واشنگتن تاکید می‌کند که مهم‌ترین گام برای جلوگیری از افزایش احتمالی گرد و غبار در جو، کنترل انتشار گاز دی‌اکسید کربن است.

دی‌اکسید کربن مانند پتو عمل می‌کند و با به دام انداختن انرژی اضافی در جو، موجب گرم شدن زمین می‌شود.

سازمان ملل می‌افزاید که حدود ۲۵ درصد از انتشار گرد و غبار در جهان ناشی از فعالیت‌های انسانی است، از جمله ساخت‌وساز، کشاورزی و شیوه‌های نادرست مدیریت زمین که موجب نابودی پوشش گیاهی می‌شود و خاک را در معرض فرسایش بادی قرار می‌دهد.

در این گزارش آمده است: «همان‌طور که طوفان‌های شن و گرد و غبار در اثر فعالیت‌های انسانی پدید می‌آیند، با اقدامات انسانی نیز می‌توان از شدت آنها کاست.»

دکتر واشنگتن می‌گوید سرمایه‌گذاری در سامانه‌های پیش‌بینی طوفان نیز ضروری است.

دکتر باسارت توضیح می‌دهد که اقدامات دیگری مانند کاشت درخت بیشتر و مرطوب نگه داشتن خاک نیز می‌تواند به کاهش اثرات این طوفان‌ها و کم کردن احتمال بروز بیشتر آنها کمک کند.

او می‌گوید «این مشکل می‌تواند تشدید شود یا مهار شود» و اضافه می‌کند که نتیجه آن تا حد زیادی به تصمیم‌های انسان‌ها بستگی دارد.