از کجا بفهمیم سنگ کیسه صفرا داریم؟ /روش‌های درمانی+مراقبت‌های پس از آن

به گزارش مجله خبری نگار، صفرا مایع گوارشی است که توسط کبد برای تجزیه و هضم چربی‌ها تولید می‌شود و از کلسترول، آب، چربی‌ها، نمک‌های صفراوی و بیلی روبین تشکیل شده است. سنگ کیسه صفرا از صفرای سفت شده ساخته می‌شود و اگر سطح کلسترول، بیلی روبین یا نمک‌های صفراوی در صفر بالا باشد، معمولاً به سنگ تبدیل می‌شود. سنگ کیسه صفرا می‌تواند به صورت یک سنگ بزرگ به اندازه یک توپ گلف، سنگ‌های کوچک یا ترکیبی از انواع سنگ‌ها ایجاد شود. 

سنگ کیسه صفرا چیست؟

گال یک کلمه قدیمی برای صفرا است، مایعی که در کبد ساخته می‌شود و در کیسه صفرا ذخیره خواهد شد. کیسه صفرا کیسه کوچکی است که درست زیر کبد قرار دارد. شکل گلابی دارد و اندازه آن در حالت پر شدن حدود ۹ سانتی‌متر طول و ۴.۵ سانتی‌متر عرض است. کیسه صفرا برای ذخیره صفرا بین وعده‌های غذایی است. زمانی که شما غذا می‌خورید، این کیسه می‌تواند صفرا را در امتداد لوله‌ای به نام مجرای کیستیک وارد مجرای صفراوی اصلی کند. مجرای صفراوی، صفرا را بلافاصله پس از معده به قسمت اول روده کوچک می‌رساند. به محض رسیدن، صفرا با غذایی که خورده‌اید مخلوط می‌شود.

سنگ کیسه صفرا زمانی تشکیل می‌شود که صفرا به قدری غلیظ خواهد شد که مواد شیمیایی دیگر نمی‌توانند حل شوند. سنگ‌های صفراوی به صورت کریستال‌های ریز شروع به رشد می‌کنند. سپس شبیه به ماشه می‌شوند و در نهایت به اندازه سنگریزه‌ها رشد کنند. از طرفی، دو نوع سنگ کیسه صفرا وجود دارد. اولین نوع سنگ کیسه صفرا از کلسترول تشکیل می‌شود و شایع‌تر است. صفرا سرشار از کلسترول است و مقدار زیاد آن باعث بیماری قلبی خواهد شد. در واقع، صفرا اندامی است که بدن را از شر کلسترول اضافی خلاص می‌کند.

صفرا ممکن است آنقدر کلسترول داشته باشد که وقتی در کیسه صفرا ذخیره می‌شود، کلسترول به صورت کریستال‌های کوچک جدا شود. این کریستال‌ها ممکن است با هم ترکیب شوند و سنگ کیسه صفرا را تشکیل دهند. سنگ‌های رنگدانه، نوع دوم سنگ کیسه صفرا هستند که در حدود ۳ نفر از هر ۱۰ نفر دیده می‌شود. بیلی روبین، یک ماده زائد از گردش گلبول‌های قرمز خون است که توسط کبد به صفرا دفع می‌شود و در برخی شرایط می‌تواند سنگ‌های رنگدانه‌ای در کیسه صفرا ایجاد کند. نوع سنگی که تشکیل می‌شود با توجه به سبک زندگی، قومیت و سابقه پزشکی فرد تعیین می‌شود. همچنین نوع سنگ می‌تواند در روش درمان سنگ کیسه صفرا موثر باشد.

علل بروز سنگ کیسه صفرا

عوامل خطر زیادی وجود دارند که با بیماری سنگ کیسه صفرا مرتبط هستند. این عوامل شامل سن بالا، جنسیت زن و داشتن یک عضو نزدیک خانواده که سنگ کیسه صفرا دارد. علاوه بر این، آن دسته از افراد مبتلا به بیماری التهابی روده یا افرادی که تحت یک دوره کاهش وزن سریع بیش از ۱.۵ کیلوگرم در هفته قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند. با این حال، برای افرادی که اضافه وزن دارند، مزایای سلامتی کاهش وزن بسیار بیشتر از خطر سنگ کیسه صفرا است.

سنگ کیسه صفرا نیز می‌تواند در افرادی که جراحی کاهش وزن داشته‌اند ایجاد شود. این خطر همچنین با افزایش اندازه گیری دور کمر که نشانگر چربی شکمی است، حتی در میان افرادی که وزن مناسبی دارند بیشتر می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های ارثی سلول داسی شکل و اسفروسیتوز ارثی هستید، در معرض خطر بیشتری برای ایجاد سنگ‌های صفراوی قرار دارید. در این شرایط، سنگ کیسه صفرا ممکن است به صورت ارثی منتقل شود. به طور کلی، بررسی عوامل خطر می‌تواند به انتخاب بهترین روش درمان سنگ کیسه صفرا کمک کند. عوامل خطر کلی عبارتند از:

ابتلا به دیابت
دارو‌های کاهش دهنده کلسترول
سطح استروژن بیش از حد
زنان (۲۰ تا ۶۰ سال)
سن بالا (بالای ۶۰ سال)
کاهش وزن سریع یا روزه داری طولانی مدت
سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
چاقی بیش از حد

علائم سنگ کیسه صفرا چیست؟

اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا از داشتن این مشکل بی‌اطلاع هستند. با این حال، در برخی افراد ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. سنگ کیسه صفرا ۱۰ تا ۱۵ نفر را از هر ۱۰۰ نفر تحت تاثیر قرار می‌دهد. سنگ کیسه صفرا در زنان سه برابر بیشتر از مردان است و بیشتر در کیسه صفرا زنان با اضافه وزن ناسالم دیده می‌شود. تعداد دختران و نوجوانان جوانی که سنگ کیسه صفرا دارند در حال افزایش است. گمان می‌رود که این مشکل به دلیل تغییر در نوع رژیم غذایی باشد. نزدیک به یک چهارم زنان تا سن ۶۰ سالگی علائم سنگ کیسه صفرا را تجربه می‌کنند. خطر ابتلا به علائم با افزایش سن بیشتر می‌شود.

بررسی علائم برای انتخاب بهترین روش درمان سنگ کیسه صفرا ضروری است. درد یک علامت رایج است که به طرق مختلف ظاهر می‌شود. درد برای برخی افراد در قسمت سمت راست بالای شکم یا در مرکز شکم درست زیر استخوان سینه رخ می‌دهد. برخی دیگر ممکن است درد را در شانه راست یا به صورت کمر درد بین تیغه‌های شانه تجربه کنند. علائم دیگر عبارتند از:

نفخ شکم
آروغ زدن
تب و لرز
سوء هاضمه
زردی
حالت تهوع و استفراغ

علائم سنگ کیسه صفرا معمولاً بعد از خوردن یک وعده غذایی چرب یا روغنی و معمولاً در شب رخ می‌دهد. برخی از افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهند و در چنین مواردی به آنها سنگ‌های خاموش می‌گویند. این سنگ‌ها بر عملکرد کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده تأثیر نمی‌گذارند.

روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا

درمان سنگ کیسه صفرا به روش‌های مختلف انجام می‌شود که توسط پزشک متخصص گوارش و کبد تجویز خواهد شد. در ادامه به این روش‌ها اشاره می‌کنیم:

درمان محافظه کارانه

درمان محافظه کارانه اغلب اولین خط درمان است، به ویژه برای بیمارانی که علائم یا عوارض شدید ندارند. این روش شامل تغییراتی در سبک زندگی مانند اتخاذ یک رژیم غذایی کم چرب، حفظ وزن سالم و اجتناب از کاهش وزن سریع است. چنین تغییراتی می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های صفراوی اضافی کمک کند و ممکن است علائم خفیف را کاهش دهد.

همچنین به بیماران توصیه می‌شود استرس را مدیریت کنند و فعال بمانند، زیرا این عادات از سیستم گوارشی حمایت می‌کنند و می‌توانند خطر درد مربوط به سنگ کیسه صفرا را کاهش دهند. نظارت و پیگیری منظم توسط پزشک نیز بخشی از درمان محافظه کارانه برای پیگیری هرگونه پیشرفت در این بیماری است.

درمان دارویی

درمان دارویی از روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا است. این روش برای سنگ‌های صفراوی معمولاً شامل دارو‌هایی برای حل کردن سنگ‌ها، به ویژه سنگ‌های کلسترولی است که شایع‌ترین نوع هستند. دارو‌های اصلی مورد استفاده شامل ursodeoxycholic acid و chenodeoxycholic acid هستند که به کاهش سطح کلسترول در صفرا کمک کرده و به تدریج سنگ‌ها را در طول زمان حل می‌کنند.

درمان دارویی برای سنگ‌های کوچک موثرتر است و شاید ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا نتایج نشان داده شوند. با این حال، درمان دارویی فقط برای انواع خاصی از سنگ‌های صفراوی مناسب است و برای سنگ‌های رنگدانه‌ای موثر نیست. علاوه بر این، سنگ کیسه صفرا پس از قطع دارو ممکن است دوباره عود کند. درمان دارویی اغلب برای بیمارانی که نمی‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند یا به عنوان یک درمان تکمیلی برای جلوگیری از تشکیل سنگ پس از جراحی استفاده می‌شود.

درمان کوله سیستکتومی

کوله سیستکتومی یا جراحی برداشتن کیسه صفرا، رایج‌ترین و موثرترین درمان برای سنگ‌های صفراوی است، به ویژه زمانی که سنگ‌ها باعث درد، التهاب یا عوارض قابل توجهی شوند. این موضوع می‌تواند به عنوان یک جراحی باز یا به عنوان یک روش لاپاراسکوپی کم تهاجمی انجام شود. در طول این روش، کل کیسه صفرا برداشته می‌شود و از تشکیل سنگ کیسه صفرا در آینده جلوگیری می‌کند.

اکثر بیماران پس از کوله سیستکتومی لاپاراسکوپی به سرعت بهبود می‌یابند و درد کمتر و بستری کوتاه‌تری را در مقایسه با جراحی باز تجربه می‌کنند. پس از برداشتن کیسه صفرا، صفرا به طور مستقیم از کبد به روده کوچک جریان می‌یابد که ممکن است منجر به برخی تغییرات گوارشی شود؛ اگرچه اکثر افراد در طول زمان با این تغییرات سازگار می‌شوند.

سنگ شکنی با امواج ضربه‌ای

سنگ شکنی موج شوک (ESWL) از روش‌های درمان سنگ کیسه صفرا است. این روش غیر تهاجمی است که برای شکستن سنگ‌های صفراوی با استفاده از امواج صوتی با انرژی بالا استفاده می‌شود. امواج ضربه‌ای از خارج از بدن به سمت سنگ‌های صفراوی هدایت می‌شوند و آنها را به قطعات کوچکتری تقسیم می‌کنند که می‌توانند از مجاری صفراوی عبور کرده و به طور طبیعی دفع شوند.

این روش معمولاً با دارو‌های اسید صفراوی برای کمک به حل شدن قطعات ترکیب می‌شود. سنگ شکنی با امواج ضربه‌ای به طور کلی برای بیمارانی که سنگ‌های کمی کوچکتر دارند و همچنین برای کسانی که نمی‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند، مناسب خواهد بود. اگرچه برای موارد خاصی موثر است، اما ESWL محدودیت‌هایی دارد و گاهی اوقات می‌تواند عوارض جانبی مانند درد شکم یا انسداد مجرای صفراوی را در صورت عدم عبور قطعات سنگ ایجاد کند.

مراقبت‌های پس از درمان سنگ کیسه صفرا

پس از درمان سنگ کیسه صفرا، نوع مراقبت مورد نیاز تا حد زیادی به روش درمانی مورد استفاده بستگی دارد، اما تنظیم کلی رژیم غذایی و سبک زندگی ضروری است. برای کسانی که تحت کوله سیستکتومی (حذف کیسه صفرا) قرار گرفته‌اند، مهم است که به تدریج به یک رژیم غذایی منظم بازگردند. پزشکان اغلب رژیم غذایی کم چرب را برای جلوگیری از هر گونه ناراحتی یا اسهال توصیه می‌کنند، زیرا بدن خود را با هضم غذا بدون ذخیره صفرا در کیسه صفرا سازگار می‌کند.

وعده‌های غذایی کوچک و مکرر نیز می‌تواند به کبد اجازه دهد صفرا را به طور پیوسته آزاد کند. اجتناب از وعده‌های غذایی پرچرب و حجیم می‌تواند علائمی مانند نفخ و گاز را کاهش دهد، در حالی که آبرسانی و ترکیب غذا‌های غنی از فیبر ممکن است به حفظ حرکات منظم روده کمک کند. با گذشت زمان، اکثر افراد می‌توانند رژیم غذایی معمولی را بدون مشکل از سر بگیرند.

بیمارانی که بر خلاف جراحی، تحت درمان دارویی یا سنگ شکنی قرار داشتند، ممکن است برای اطمینان از عدم عود سنگ کیسه صفرا به نظارت مداوم نیاز داشته باشند. پیگیری‌های منظم و مراجعه به پزشک، همراه با سونوگرافی یا سایر آزمایش‌های تصویربرداری، ممکن است بخشی از برنامه پس از درمان باشند. حفظ وزن سالم، خوردن یک رژیم غذایی متعادل با کلسترول کم و فیبر بالا و انجام فعالیت بدنی منظم همگی می‌توانند به کاهش خطر تشکیل سنگ جدید کمک کنند.

کلام آخر

سنگ کیسه صفرا نتیجه عدم تعادل در صفرا و کیسه صفرا ناسالم است. هنگامی که عدم تعادل رخ می‌دهد، کلسترول بالای صفرا متبلور می‌شود و به دیواره‌های کیسه صفرا می‌چسبد. با گذشت زمان، کلسترول‌ها سنگ‌های صفراوی را تشکیل می‌دهند که می‌توانند از دانه‌هایی به اندازه شن شروع شده و به اندازه یک توپ گلف رشد کنند.

این سنگ‌ها ممکن است کیسه صفرا، مجاری صفراوی، کبد یا پانکراس را مسدود کنند. درمان سنگ کیسه صفرا به نوع، اندازه و سن بیمار بستگی دارد. پزشک متخصص گوارش و کبد می‌تواند بهترین روش درمان را به شما توصیه کند.

منبع:همشهری