به گزارش مجله خبری نگار، جنگ ایران و عراق یکی از بزرگترین و طولانیترین جنگهای قرن بیستم به شمار میرود که با تحریک غرب و اقدام حکومت عراق شروع شد و با ورود مستقیم و غیرمستقیم قدرتهای بزرگ و کوچک از هر دو بلوک غرب و شرق به پایان رسید.
جنگ مورد اشاره که در ساختار دوقطبی نظام بینالملل رخ داد، قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای جهانی نقش داشتند. از جمله قدرتهای فرامنطقهای که همچون آمریکا، انگلیس و آلمان نقش مداخلهگرایانه فعال و تهاجمی در این جنگ داشت، فرانسه بود. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، فرانسه در یک رودربایستی قرار گرفت. این رودربایستی خلاصه میشد در اینکه فرانسه چگونه فروش سلاح و همکاری صنعتی خود با عراق را حفظ کند، بدون اینکه ایران را از دست بدهد؟ چشمپوشی از بغداد برای پاریس دشوار بود چرا که منافع اقتصادی و صنعتی مهمی در آنجا داشت. با این حال مقامات فرانسه نگران بودند پشتیبانی همهسویه و کاملاً روشن آنها از عراق، ایران را به واکنش خشونتآمیز علیه آنان ملزم کند.
همزمان با چهل و چهارمین سالگرد هفته دفاع مقدس با باز کردن پرونده «نقش غرب در جنگ تحمیلی» به بررسی و مرور نقش کشورهای غربی در طولانیشدن جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پرداختیم. قسمتهای اول و دوم گزارش این پرونده به بررسی و مرور نقش مداخلهگرایانه فعال و تهاجمی آمریکا و انگلیس اختصاص دارد که از پیوند زیر قابلمطالعه و بررسی است:
«آمریکا برای صدام حسین کاری کرد که برای متحدان خود نکرد»
«آلمانیها از دادن «گاز خردل» به «صدام» خوشحال بودند / برلین تأمینکننده فناوری موشکی عراق»
در چهارمین و قسمت پایانی پرونده مورد اشاره به بررسی و مرور نقش مداخلهگرایانه فعال و تهاجمی فرانسه پرداخته شده است که مشروح آن در ادامه این گزارش میآید.
همزمان با سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، فرانسه منافقین را که مشروعیت و مقبولیتی در ایران نداشتند در خاک خود پناه داد؛ در واقع فرانسه پایگاهی را برای سازماندهی منافقین در نظر گرفت و امکان انتقال آنها به عراق را نیز فراهم کرد. ستاد منافقین در فرانسه، اعضای این سازمان را از سراسر کشورهای جهان به عراق منتقل کرد تا در آنجا سازماندهی شوند.
منافقین در طول هشت سال دفاع مقدس در عملیاتهای مختلفی در پوشش نیروهای عراقی در برابر رزمندگان ایرانی قرار گرفتند و در اواخر جنگ بهصورت چشمگیری در قالب عملیاتهایی از جمله چهلچراغ و فروغ جاویدان به ایران حمله کردند.
فرانسه به دلیل حجم بالای کمک نظامی و فروش تجهیزات به عراق در طول جنگ تحمیلی این کشور علیه ایران، رده دوم فروشندگان تسلیحات به عراق بعد از جماهیر شوروی را به خود اختصاص داد.
فرانسه قرارداد فروش ۱۳۳ فروند میراژ اف ۱ را بین سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۷ میلادی با عراق امضا کرد و در اواخر جنگ نیز چندین فروند هواپیمای جنگی سوپر اتاندارد که با موشکهای اگزوست تجهیز میشد در اختیار عراق قرار داد که در جنگ نفتکشها برای عراقیها مؤثر واقع شد، چرا که واگذاری این هواپیماهای فرانسوی، برد و دقت عملیاتی نیروی هوایی رژیم بعثی در خلیجفارس را بهشدت افزایش داد.
کارشناسان نظامی فرانسوی در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از پای ننشسته و برای کمک به نظامیان عراق به این کشور اعزام میشدند که میتوان به حضور ۴۷ خلبان و خدمه فنی هواپیما برای آموزش بعثیها اشاره کرد.
دکتر الجنابی از پژوهشگران و تاریخنگاران عراق با اشاره به اسنادی که از وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت دفاع و صنایع نظامی، استخبارات و دفتر نخستوزیری رژیم صدام معدوم به دست آمده گفته است: «فرانسویها توسط سفارتشان در تهران برای صدام جاسوسی میکردند. آنها دراینارتباط با عوامل جنایتکار گروهک تروریستی مسعود رجوی نیز همکاری داشتند و بعضاً برخی دیپلماتهای اروپایی و آفریقایی مقیم تهران را نیز بهصورت محدود در این اقدامات خود به کار میگرفتند.»
به گفته دکتر الجنابی در گزارشهایی که از تهران برای عراقیها ارسال شده بود، به نحوه کمکرسانی به جبههها، اعزام نیرو، فضای روانی شهرهای زیر آتش ایران و حتی وضعیت دارویی و امدادی بیمارستانهای ایران اشاره شده بود. در یکی از گزارشها که مربوط به بمباران پالایشگاه اصفهان در اواخر آبان ١٣٦٥ است، آمده است: «حمله بامدادی هواپیماهای عراقی به پالایشگاهی که جور پالایشگاه آبادان برای تأمین سوخت ایران را میکشد، بسیار موفقیتآمیز بوده است، حتی بالنهای منحرفکننده سیستم ناوبری هواپیماها نتوانسته خللی بر عملیات برقآسای هواپیماهای عراقی وارد کند و آنها مخزن آب بخار پالایشگاه را بهشدت درهم کوبیدهاند و برخی قسمتهای دیگر این پالایشگاه که دود از آن تا چند ساعت از دور قابلرؤیت بوده است، نیز آسیب جدی دیده است.»
سفارت فرانسه در گزارشهای دیگری در خصوص جنگهای زمینی در جنوب معرکه ایران و عراق نوشته است: «ایرانیها اگرچه کند عمل میکنند و به دلیل مشکلات ساختاری در تسلیحات و تاکتیکهای نظامی دچار محدودیت هستند، اما ایجاد جای پا با تصرف فاو و جزایر راهبُردی مجنون آنها را امیدوار کرده است که نبردها را به دروازههای بصره و العماره نزدیکتر کنند.»
صدام بهواسطه دوستی عمیق با «ژاک شیراک» و روابط ویژه با کمپانیهای اسلحهسازی فرانسه بهویژه شرکت «داسوبرگه» و همچنین پرداخت رشوه به اعضای دولت «میتران» و برخی نظامیان ارشد فرانسوی و دلالان تسلیحاتی این کشور، از این امکان برخوردار شده بود تا بهغیراز دسترسی به تسلیحات فوق مدرن فرانسه، از امکانات جاسوسی سفارت این کشور در تهران نیز استفاده کند.
فرانسویها در گزارشی که منافقین نیز آن را تأیید میکنند به مقامات عراقی در اواخر جنگ عراق علیه ایران اطلاع میدهند که سطح آموزش نیروهای نظامی ایران پایین آمده است. فرانسویها برای این ادعای خود دلایلی نیز ذکر میکنند و همچنین تأکید میکنند که هرچه به پایان جنگ نزدیکتر میشویم، توان نیروی هوایی ایران در برابر نیروی هوایی عراق تحلیل میرود. بهطوری که خلبان تازهکار عراقی نیز فرصت جولان در عمق خاک ایران را مییابند.
سفارت فرانسه آمار تشییعجنازه و به خاک سپاری رزمندگان ایرانی را به عراقیها میداد و آن را سنجشی برای تلفات آنها در نبرد با عراق تعیین میکرد. درحالیکه فرانسویها نمیتوانستند خوشحالی خود را از شکست ایران در عملیات «کربلای ۴» پنهان کنند به یکباره آغاز عملیات «کربلای ۵» و گسست دشمن بعثی در برابر رزمندگان ایرانی در شلمچه و شرق بصره، آنان را شوکه میکند.
فرانسویها اعتقاد دارند حرکت نظامی ایران در شرق بصره از یک تاکتیک و راهبُرد نظامی فراتر است. آنها درحالیکه عراقیها از استحکامات خطوط پدافندی خود اطمینان داشتند، مورد حمله غافلگیرانه قرار گرفتهاند و علیرغم استفاده از سلاحهای ممنوعه توسط رژیم صدام روند نبردها به نفع ایرانیها در جریان است.
سفارت فرانسه در بغداد در گزارشات و دیدارهای خود در بغداد، اینچنین از «کربلای ۵» گزارش میدهد: «در عراق با آغاز عملیات جدید ایران (کربلای ۵) اوضاع بهگونهای دیگر است. صدام و اطرافیانش وحشت کردهاند. او شخصاً به هتل شرایتون بصره رفته است و ژنرالهایش در کنارش متمرکز شدهاند. حسنیمبارک رئیسجمهوری مصر و ملکحسین پادشاه اردن برای همبستگی با صدام به عراق آمادهاند، قرار است اجلاس فوقالعاده عربها نیز در مغرب برای حمایت از صدام و جلوگیری از سقوط صدام تشکیل بشود.
صدام پیکهای ویژهای برای برخی از کشورهای عربی اعزام کرده است. او از کشورهای عربی درخواست پول، مهمات و حتی نیرو کرده است و از تشکیلات سیاسی تمام کشورهای عربی خواسته است فشار بر ایران در مجامع بینالمللی را افزایش دهند. صدام به آنها تأکید کرده که سربازان عراقی سپر بلای امت عربی شدهاند و او بیش از این نمیتواند جور همه عربها را در مقابل حملات ایران و انقلاب اسلامی را بکشد. صدام بهصراحت به آنها گفته بود اگر روند حملات ایرانیها به سقوط مناطق حساس نفتی عراق در جنوب این کشور با جمعیت یکپارچه شیعه بینجامد کار برای کویت و عربستان را تمام شده بدانید. او با ترساندن کویتیها و سعودیها، امتیازات مهمی گرفته است. کویت پیشپرداخت تانکهای تی ٧٢ را بلافاصله پرداخت کرده است.»
بررسی جنبههای مختلف جنگ هشتساله ایران و عراق، دلایل وقوع آن و مواضع کشورهای غربی در قبال این جنگ اهمیت بسیاری دارد. بررسی عوامل و مواضع دولتها بهخصوص قدرتهای بزرگ میتواند در تعیین نوع جهتگیری سیاست خارجی کشورمان در آینده مؤثر باشد.
جدیترین و مهمترین دورههای روابط ایران و فرانسه به وقوع انقلاب اسلامی برمیگردد. حضور امام خمینی (ره) در نوفللوشاتو و شیوه آزادیگرایانه دولت فرانسه باعث شد که آن کشور به سکوی هدایت و رهبری انقلاب ایران تبدیل شود. در طول چند ماه اقامتگاه امام راحل به یک مرکز مهم خبری و سیاسی در جهان تبدیل شد. همچنین دولت فرانسه که سقوط رژیم شاه را پیشبینی میکرد، مانع فعالیتهای مخالفین رژیم شاه در این کشور نشد. «ژیسکاردستن» پس از شرکت در کنفرانس «گوادلوپ» مصادف با ۱۵ دی ۱۳۵۷ برابر با ۵ ژانویه ۱۹۷۹ اعلام کرد: «امیدی به بقای رژیم پهلوی نیست و شاه باید تسلیم نظرات رهبران انقلاب شود.» به همین دلیل جایگاه فرانسه در افکار عمومی مردم ایران بالا رفت و اعتبار بینالمللی آن کشور نیز تقویت شد و از سوی دیگر نوعی رابطه اخلاقی میان دو ملت ایران و فرانسه به وجود آمد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارتباطات سیاسی بین دو کشور در سطح سفارت برقرار بود و جمهوری اسلامی ایران اولین سفیر خود بنام «شمسالدین امیرعلایی» را به فرانسه اعزام کرد.
حمایت فرانسه از عوامل ضدانقلاب در این کشور، باعث شد که روابط دو کشور در تیرماه ۱۳۵۹ به سطح کاردار تنزل پیدا کند. از سوی دیگر تصمیم شورای انقلاب به ملی کردن بخش عمدهای از صنایع که بعضاً با سرمایه خارجی برپا شده بود، مخالفت و واکنش محافل اقتصادی فرانسه را برانگیخت. دولت ایران بهصورت یکجانبه بسیاری از قراردادها در زمینه تجهیزات اتمی، صنایع سنگین، اتومبیلهای سواری و مبادلات کشاورزی با فرانسه را لغو کرد و پارهای از شرکتهای فرانسوی که از این اقدام متضرر شده بودند به دادگاههای این کشور شکایت کردند.
مواضع دولت فرانسه در قبال کشورمان پس از آگاهی از سیاست خارجی انقلابی جدید جمهوری اسلامی در خصوص نفی کامل و بدون قیدوشرط سلطه آمریکا و همپیمانانش بر کشور، تکیه بر شعار نه شرقی نه غربی، پشتیبانی از حرکتهای اسلامی و آزادیبخش ملتها و دوستی با ملتهای مستضعف، دستخوش تغییراتی شد. اگر چه میزبانی کوتاه فرانسه از امام (ره) در ماههای پایانی رژیم پهلوی میتوانست زمینهساز روابط دوستانه و متفاوت با دیگر کشورهای غربی میان ایران و این کشور باشد، اما سیاست فرانسه در جریان جنگ تحمیلی و حمایت این کشور از صدام از آغازین روز جنگ و تجمع نیروهای ضدانقلاب در فرانسه روابط دو کشور را تیره و در مسیری متفاوت قرار داد.