تب دنگی چقدر خطرناک است؟ دوره نهفتگی آن چه مدت است؟

به گزارش مجله خبری نگار/راهبرد معاصر؛ احتمال طغیان تب دنگی در کشور طی ماه‌های آینده وجود دارد. شیوع این بیماری بیشتر خواهد شد و حتی به تهران هم خواهد رسید. چون پشه‌های آئدس کم‌کم دارند در کشور پراکنده می‌شوند.

تب دنگی، یک بیماری ویروسی است که عامل انتقال آن، «پشه آئدس» است. نوعی پشه که توقع زیادی ندارد و در کوچک‌ترین ماندآب‌ها هم می‌تواند تخم‌گذاری کند و تکثیر شود.

تب دنگی به طور مستقیم از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. بلکه از طریق گزش پشه آئدسِ آلوده منتقل می‌شود. به این صورت که ابتدا فرد آلوده را نیش می‌زند یا می‌گزد و بعد ویروس را به فرد دیگری منتقل می‌کند.

پشه آئدس در ایران در سال ۱۳۹۸ شناسایی شد، اما چون این پشه‌ها آلوده به ویروس نبودند، هیچ وقت عامل بیماری تب دنگی هم نبودند. اما امسال از ابتدای اردیبهشت تاکنون ۱۳۸ نفر در کشور به تب دنگی مبتلا شده‌اند و از این تعداد ۳ نفر جان باخته‌اند. انتشار این ویروس تا حدی افزایش یافته که وزارت بهداشت چند روز پیش اعلام کرد در شهریور و مهر سال جاری شاهد همه‌گیری این بیماری خواهیم بود.

به گفته متخصصان، این بیماری در ۷۵ درصد بیماران بدون علامت است، در ۲۵ درصد مبتلایان علامت‌دار می‌شود و ۵ درصد از مبتلایان به نوع وخیم این بیماری مبتلا می‌شوند.

تب دنگی چقدر خطرناک است؟

تب دنگی، ویروسی است که بیشتر ساکنان مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری را درگیر می‌کند، اما حالا خبر‌ها حاکی از این است که احتمال گسترش آن تا تهران و سایر مناطق غیر گرمسیری هم وجود دارد. دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران در این رابطه می‌گوید: پشه‌های آئدس در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کنند، اما تغییرات اقلیمی باعث شده که بتوانند در مناطق معتدل هم زندگی کنند. مثلا این پشه الان در استان گیلان هم وجود دارد و احتمال این که پایش به تهران هم باز شود، کم نیست.

رمضانی درباره پشه آئدس و ارتباط آن با تب دنگی بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: تب دِنگی، یک بیماری ویروسی است که عامل انتقال آن، «پشه آئدس» است و طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌کند. یعنی از بدون علامت هست تا بیماری تب‌دار با سردرد و بدن‌درد و سایر علائم و نیز طیف خیلی شدید بیماری که به بستری شدن بیمار منجر می‌شود.

به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، این بیماری در ۷۵ درصد افراد بدون علامت است، در ۲۵ درصد مبتلایان علامت‌دار می‌شود و تنها ۵ درصد از مبتلایان به نوع وخیم و شدیدِ این بیماری مبتلا می‌شوند که در صورت عدم مراجعه به موقع، انجام نشدن درمان مناسب و عدم شناساییِ سریع می‌تواند کشنده باشد. پس کل مشکل ما بیماری شدید دنگی یا نوع خون‌ریزی‌دهنده‌ی آن یا نوعی است که فرد به شوک برود. یعنی همه موارد خطرناک نیستند و همه مبتلایان دچار مرگ و میر نمی‌شوند.

تب دنگی شدید فقط در این افراد اتفاق می‌افتد.

اما نوع شدید بیماری تب دنگی در کدام افراد اتفاق می‌افتد و در چه کسانی می‌تواند مرگبار باشد؟ رمضانی در این باره می‌گوید: ویروس دنگی ۴ تایپ یا نوع دارد. اگر فرد به یکی از انواع این ویروس مبتلا شود و بعد‌ها به نوع دیگری مبتلا شود، ایمنی قبلی کمک نمی‌کند که بیماری در مرتبه دوم ضعیف‌تر شود. اتفاقا بیماری شدیدتر خود را نشان می‌دهد.

به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، افرادی که یک بار سابقه ابتلا داشته باشند، زنان باردار، افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند مثل دیابت، بیماری‌های کلیه و هر نوع بیماری زمینه‌ای مزمنی که فرد را مستعد ابتلا به طیف شدیدتر این بیماری می‌کند، کاندید ابتلا به تب دنگی هستند. این بیماری در کودکان هم نسبتا شدیدتر خود را نشان می‌دهد.

آئدس چند گونه دارد و شایع‌ترین گونه «اجپتی» (Egyptian) یا گونه مصری نام دارد که مناطق گرمسیری زندگی می‌کند. دلیل این نام‌گذاری هم این است که این گونه اولین بار در کشور مصر مشاهده شد. گونه دیگر «آلبوپیکتوس» نام دارد که شیوعش کمتر است.

آئدس در ایران در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مثل استان‌های جنوبی زندگی می‌کند، اما تغییرات آب و هوایی باعث شده که بتوانند در مناطق معتدل مثل استان گیلان هم بتوانند زندگی کنند. البته در مناطق معتدل، بیشتر گونه آلبوپیکتوس زیست می‌کند.

به گفته متخصصان، پشه آئدس شمال و جنوب از نظر رفتاری تفاوت‌هایی با هم دارند. مثلا پشه آئدس اجپتی در روز می‌تواند ۵۰ نفر را بگزد، اما پشه آلبوپیکتوس این طور نیست.

دکتر رمضانی می‌گوید: در کشور ما در استان‌های سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان پشه اجپتی دارد بیماری ایجاد می‌کند، اما در گیلان پشه آلبوپیکتوس دارد بیماری را منتقل می‌کند.

دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران درباره دلایل آن می‌گوید: سفر‌های متعدد به شمال و جنوب کشور می‌تواند باعث شود که شیوع این بیماری زیاد شود. کشور‌های همسایه ما هم این بیماری را دارند. یعنی پشه‌های آنها آلوده‌اند و راه اصلی انتقال آلودگی‌اش از طریق پشه آلوده است.

پشه‌هایی که آلوده نبودند ولی شدند

پشه آئدس از چند سال پیش در استان‌های جنوبی ایران زندگی می‌کنند، اما هیچ وقت ناقل بیماری تب دنگی نبودند. چون تا الان آلوده نبودند. این را دکتر رمضانی می‌گوید و ادامه می‌دهد: مسافرت‌های خارج از کشور، یکی از عوامل انتشار آن است. مثلا یک فرد آلوده از کشور امارات وارد کشور می‌شود و نمی‌داند که بیمار است. چون بدون علامت است، اما ویروس را در خون خود دارد. کافی است که یک پشه آئدس نیشش بزند. حالا ما یک پشه آئدس آلوده داریم که تا آخر عمرش که یک ماه است، آلوده می‌ماند و ویروس را به نوزادش هم منتقل می‌کند. درنتیجه این چرخه حفظ می‌شود. فقط هم پشه‌های آئدسِ ماده، بیماری تب دنگی را منتقل می‌کنند. پشه‌های معمولی، این بیماری را انتقال نمی‌دهند.

دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران می‌گوید: تب دنگی قبلا در کشور ما نبود. افغانستان، عراق و همسایه‌های شرقی مثل پاکستان این بیماری را داشتند. کشور‌های حوزه خلیج فارس مثل امارات این بیماری را نداشتند، اما بارندگی‌های اخیر و ماندآب‌ها، تغییرات اقلیمی، گرم شدن هوا و افزایش مسافرت‌ها باعث شد که در کشور‌هایی مثل امارات و عمان و قطر هم دیده شود. در ایران هم این پشه را در استان‌های محدودی مثل بوشهر و هرمزگان و ... داشتیم. اما الان این پشه‌ها حرکت کرده و به استان‌های دیگر هم رفته‌اند.

به گفته این متخصص، کشور‌های همسایه اغلب به تب دنگی آلوده‌اند. ترکیه هم این پشه را دارد، اما پشه‌های این کشور هنوز آلوده به ویروس دنگی نیستند.

علائم تب دنگی

دوره نهفتگی بیماری تب دنگی به طور متوسط ۲ تا ۷ روز است و ممکن است تا ۱۴ روز هم طول بکشد. یعنی دوره‌ای که بعد از گزش طول می‌کشد تا علائم بیرونی در فرد بروز پیدا کند.

تب دنگی طیف‌های مختلفی دارد؛ در برخی افراد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و در برخی مبتلایان، علائم اذیت‌کننده متعددی بروز می‌یابد. برخی می‌گویند علائم این بیماری شبیه سرماخوردگی است، اما دکتر رمضانی می‌گوید: این بیماری در ابتدا با تب و سردرد و بدن‌درد و علائم دیگر خود را نشان می‌دهد. خون‌ریزی خفیف در لثه و بینی، ایجاد کبودی‌هایی روی بدن، احساس درد در پشت چشم، استفراغ، شکم‌درد و بثورات پوستی مهم‌ترین علائم تب دنگی هستند. پس نمی‌شود این بیماری را شبیه سرماخوردگی دانست. البته خیلی از بیماری‌های عفونی هم این علائم بالینی را دارند.

به گفته دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران، علائم این بیماری در بیشتر موارد، زیاد و متعدد است، اما در برخی موارد هم فقط با یک تب خود را نشان می‌دهد که یک سری در همین مرحله خوب می‌شوند و بیماری در آنها ادامه پیدا نمی‌کند. اما بیشتر افراد هم همان طور که گفتم، هیچ علائمی ندارند. فرد بیمار است و ویروس در خونش هست، اما هچ علائمی ندارد. یک سری هم بعد از ۲ – ۳ روز از بروز علائم، در فاز شوک می‌روند. این مرحله خیلی خطرناک است. در این شرایط فرد حتما باید ۲۴ تا ۴۸ ساعت بستری شود تا با مایعات درمانی مناسبی که انجام می‌شود، بیمار بهبود پیدا کند.

دکتر رمضانی که مدیر گروه تحقیقات بالینی، اپیدمیولوژی و آمار زیستی انستیتو پاستور ایران هم است، با اشاره به این که این بیماری تست و نمونه‌گیری دارد، اما درمان مشخصی ندارد، می‌گوید: تست را موسسه انستیتو پاستور ایران انجام میدهد. پزشکانی که در تشخیص تب دنگی شک می‌کنند، باید نمونه‌گیری را انجام دهند، آن را به مراکز بهداشتی ارسال کنند و مراکز بهداشتی هم نمونه‌ها را برای ما ارسال می‌کنند.

باید جلوی تکثیر این پشه را بگیریم

احتمال طغیان تب دنگی در کشور طی ماه‌های آینده وجود دارد. این را دکتر رمضانی می‌گوید و ادامه می‌دهد: شیوع این بیماری بیشتر خواهد شد و حتی به تهران هم خواهد رسید. چون پشه آئدس که به «تایگر آسیایی» معروف است، کم‌کم دارد در کشور پراکنده می‌شود. البته فعلا گزارشی از شیوع بیماری در تهران وجود ندارد.

دکتر رمضانی در پاسخ به این سوال که آیا راهی هست که خود را دربرابر پشه آئدس و ابتلا به تب دنگی محافظت کنیم، می‌گوید: مهم‌ترین کاری که باید انجام دهیم، این است که اجازه ندهیم پشه آئدس دور و برمان دیده شود و تکثیر شود. اول از هم باید شکلش را بشناسیم. شکل مشخصی هم دارد؛ یک پشه بزرگ سیاه با بند بند‌های سفید. هرجا که امکانش هست، باید جلوی تکثیر این پشه را بگیریم. این طور نیست که بگوییم مسئولین باید سم‌پاشی کنند. اتفاقا این پشه نسبت به سم خیلی مقاوم است.

این متخصص بیماری‌های عفونی تاکید می‌کند: باید جا‌هایی را که مستعد تجمع و تخم‌گذاری این پشه است پاکسازی کنیم؛ آب زیر گلدان، آب مانده در پاسیو، مخزن آب اسپلیت، کانتینر‌های آب، لاستیک‌های کهنه‌ای که آب در آنها جمع می‌شود و هرگونه آب راکد دیگری محل تجمع، تخم‌گذاری و تکثیر این پشه هستند.

دکتر رمضانی می‌گوید: مهم این است که جلوی انتشار این پشه در محل زندگی خود را بگیریم. وگرنه پشه منتشر می‌شود. مثلا این پشه الان فقط در استان گیلان وجود دارد و در سایر استان‌های شمالی مثل مازندران و گلستان مشاهده و گزارش نشده است. چون گیلان خیلی پر رفت و آمد است و آمار سفر‌ها به این استان خیلی زیاد است، اما احتمال درگیر شدن سایر استان‌های شمالی هم وجود دارد. حتی ممکن است قبل از مازندران، این بیماری وارد تهران شود؛ بنابراین باید نکات مراقبتی را رعایت کنیم.

نکات مراقبتی دربرابر پشه آئدس

پشه آئدس، حشره‌ای تقریبا بزرگ با پا‌های بلند است که می‌تواند هم به داخل خانه راه پیدا کند و هم در محیط‌های باز فرد را بگزد. این پشه صبح تا غروب بیشتر فعال است، اما ممکن است شب‌ها هم نیش بزند.

رمضانی می‌گوید: دور ماندن از این پشه امکان‌پذیر است. فقط باید نسبت به چگونگی مراقبت از خود، آگاهی داشته باشیم. مثلا باید تا حد ممکن باید خود را بپوشانیم، لباس گشاد و آستین‌بلند بپوشیم، رنگ لباس باید سفید یا روشن باشد. این پشه به رنگ‌های روشن تمایلی ندارد و بیشتر سمت رنگ‌های تیره مثل سیاه و قرمز می‌رود و به رنگ‌های آبی، سبز کمرنگ و سفید تمایلی ندارد. هرچقدر پوشش شما بیشتر باشد، منطقه‌ای که در معرض گزش این پشه قرار می‌گیرد کمتر است.

این متخصص بیماری‌های گرمسیری در پاسخ به این سوال که از صورت چگونه می‌توان محافظت کرد، می‌گوید: اکالیپتوس و لیموترش ترکیباتی دارد که می‌تواند آئدس را از ما دور کند. آئدس از این بو‌ها خوشش نمی‌آید. می‌توان لیموترش و اکالیپتوس را به صورت خودمان و کودکان مالید. البته طبیعتا قبل از گزش. اسپری‌هایی هم برای دفع حشرات در بازار وجود دارد که خیلی از اینها ترکیباتش اکالیپتوس و لیموترش است و می‌توان آن را روی لباس‌ها اسپری کرد. لازم نیست تک تک نواحی بدن را آغشته به این اسپری کرد، همین که روی لباس آغشته شود، طبعا پشه‌ها از ما دور می‌شوند.

به گفته رمضانی، ضد آفتاب اصلا در دور کردن این پشه تاثیری ندارد. حتی اگر ضد آفتاب می‌زنید، باید اسپری دورکننده حشرات را روی آن بزنید. حتی وقتی آرایش می‌کنید، اسپری را باید روی آرایش بزنید. البته استفاده از این اسپری‌ها برای کودکان زیر ۵ سال توصیه نمی‌شود. اگر در فضای باز هستید، حتما باید از پشه‌بند استفاده کنید. حتی روی پشه‌بند می‌توان اسپری دفع حشرات زد که کاملا کاور شود و پشه‌ها دور بمانند.