مخاطبی که در مسابقه نشر کتاب دیده نمی‌شود!/ چرا کتاب‌های ترجمه با کیفیت پایین به بازار می‌آیند؟

این روز‌ها برخی کتاب‌ها با دقت کم و در زمانی کوتاه ترجمه می‌شوند و رضایت مخاطب را جلب نمی‌کنند.

سالانه کتاب‌های زیادی از زبان‌های مختلف به فارسی ترجمه و توسط ناشران راهی بازار نشر می‌شوند. واضح است کتاب‌هایی که توسط ناشران مطرح وارد بازار می‌شوند، فروش بهتری خواهند داشت؛ زیرا این ناشران توانسته اند اعتماد خوانندگان کتاب‌ها را به خود جلب کنند. حال اگر ناشری تازه کار بخواهد با ناشران موفق رقابت کند یا در فروش کتاب‌های ترجمه سود زیادی را به جیب بزند، روش‌هایی را در پیش می‌گیرد که نه تنها به مترجمان احترام نمی‌گذارد بلکه به شعور مخاطب هم توهین می‌کند.

یکی از این روش‌ها که در سال‌های اخیر بسیار متداول شده، ترجمه کتاب‌هایی با حجم زیاد در مدت زمان کم است؛ بنابراین ناشری که بخواهد کتابی جدید را وارد بازار کند، بدون توجه به علم مترجم و کیفیت اثر، نسخه فارسی آن را در مدت زمانی کوتاه به دست مخاطبان می‌رساند.

درست است که آمار مطالعه در کشور پایین است، اما هستند جوانان و نوجوانانی که برای مطالعه کتاب‌های پرفروشی که در سایت‌های معتبر خارجی اعلام می‌شود، وقت و هزینه خود را صرف می‌کنند تا کتاب‌های پرفروش خارجی را بخوانند و علت فروش بالای آن را درک کنند؛ بنابراین بهترین راه برای سودجویان ترجمه کتاب‌های پرفروش خارجی و ارائه آن به بازار نشر در مدت زمان کوتاه است. حال باید این سوال را پرسید که این کتاب ترجمه شده تا چه حد با موضوع متن نسخه اصلی برابری می کند؟

باید به مترجمی که کتابی ۷۰۰ صفحه‌ای را در کمتر از دو ماه ارائه می‌کند، دست مریزاد گفت؛ زیرا اثری بی کیفیت، بدون محتوا و بدون رعایت اصول ترجمه کتاب و بسیاری از کمبود‌ها را یک جا به بازار کتاب ارائه داده است و البته شایسته‌ترین عمل را ناشری که این کتاب را چاپ کرده، انجام داده است!

از این دست کتاب‌ها در بازار کتاب کم نیست و آمارشان هم روز به روز در حال افزایش است و دلیل اصلی آن هم ناامیدی مترجمان از ترجمه آثار است. در نظر بگیرید مترجمی با سال‌ها سابقه فعالیت، قلم برای ترجمه کتابی برمی دارد اما زمانی نمی‌گذرد که خبر انتشار آن کتاب در فضای مجازی و میان کتابخوان‌ها می‌پیچد و همه برای خرید آن دست به کار می‌شوند؛ بنابراین مترجمی با سال‌ها سابقه انگیزه‌ای برای ترجمه آن کتاب ندارد و آن را زمین می‌گذارد و این چرخه مدام تکرار می‌شود.

حال فرض کنید یکی از پرفروش‌های نیویورک تایمز را می‌خوانید. در ابتدا از اینکه این کتاب پرفروش خارجی را که نظرات مثبتی هم به آن وارد شده در دست دارید، خوشحال هستید؛ زیرا قرار است شما هم از داستان و محتوای آن کتاب لذت ببرید. اما زمانی که حدود ۲۰ الی ۳۰ صفحه از آن را می‌خوانید، دلزده شده و آن کتاب را رها می‌کنید و شاید پیش خود می‌گویید چرا این کتاب باید جزو پرفروش‌های نیویورک تایمز باشد؟

مشکل اصلی همین است؛ زیرا مترجمی که آن را ترجمه کرده علم کافی ندارد و فقط رونوشتی از کتاب را به ناشر تحویل داده. درحالی که حتی فعل و فاعل و جمله بندی و... در آن مشخص نیست و خواننده با انبوهی از کلمات که او را سردرگم می‌کند، مواجه می‌شود و حتی نمی‌تواند موضوع داستان را به خوبی درک کند؛ بنابراین چنین کتابی به سرعت ترجمه و با ضعیف‌ترین چاپ از سوی ناشر وارد بازار می‌شود تا بدون توجه به تاثیراتی که بر خواننده دارد، سودی برای سودجویان فراهم کند.

محمدرضا اربابی رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی مترجمان شهر تهران، در این خصوص گفت: متاسفانه در حال حاضر مسابقه نشر برپا شده است. به خصوص در چاپ کتاب‌هایی که پرفروش شده و ناشر احساس می‌کند که استقبال خوبی از آن‌ها می‌شود. در نتیجه این کتاب‌ها وارد مسابقه ترجمه و نشر می‌شوند و آنها را به مترجمانی می‌دهند که توانایی زیادی در امر ترجمه ندارند و کار را میان چند نفر تقسیم می‌کنند. برای اینکه کتاب زودتر به بازار روانه شود، بدون ویراستاری و مطابقت با متن اصلی کتاب چاپ می‌شود. در مواردی حتی این کتاب‌ها به چاپ چهلم هم رسیده است؛ ولی زمانی که آن را نقد می‌کنیم، می‌بینیم که اشتباهات فاحش ترجمه‌ای و ویرایشی در آن ها بسیار است.

وی افزود: متاسفانه دلیل اصلی این مشکل همان رقابت ناشران برای اول بودن است تا بتوانند به عنوان ناشر اول آن کتاب را منتشر و راهی بازار کنند. به طور کلی هیچگونه نظارتی خارج از حوزه نشر (ناشران) و کیفیت ترجمه در ایران وجود ندارد و به طور منطقی هم نمی تواند چنین نظارتی وجود داشته باشد؛ ولی ناشر باید مراقب کیفیت آثار خود باشد.

اربابی با اشاره به اینکه در سال ۹۴ طرحی را برای نظارت جامع بر مدیریت کیفی ترجمه به وزارت ارشاد دادیم، بیان کرد: در آن زمان وزارت ارشاد اعلام کرد اگر ما بخواهیم قبل از انتشار آثار به بحث کیفیت ورود کنیم، فرآیند صدور مجوز و نشر طولانی خواهد شد. این حرف غیر منطقی نیست؛ قطعا هیچ جای دنیا نهاد نظارتی بر کیفیت آثار قبل از انتشار وجود ندارد اما می‌توان ساز و کار‌هایی را ارائه داد تا ناشران آن را مدیریت کنند.

او ادامه داد: متاسفانه این اتفاق کمتر می‌افتد. ناشران بزرگ مترجم و ویراستار دارند، اما از  ۵۰۰۰ ناشری که فعال هستند، کمتر از ۵ الی ۱۰ درصد آن‌ها چنین کاری را پیش می‌گیرند. از طرفی نمی‌توان اعلام کرد که انجمن صنفی مترجمان کیفیت تمامی آثار را بررسی می‌کند؛ زیرا توان اجرایی و بودجه آن وجود ندارد.

اربابی در خصوص کیفیت نامناسب آثار ترجمه اظهار کرد: زمانی که کیفیت ترجمه پایین می‌آید، طبیعتا مخاطب هم کاهش می‌یابد و از خواندن کتاب ترجمه نا امید می‌شود. از طرفی هم این موضوع وضعیت خوبی برای رقابت مترجمان و ناشران حرفه‌ای ایجاد می‌کند، ولی باید حساب کرد که چند درخت قربانی این انتخاب‌ها خواهند شد.

اربابی با اشاره به اینکه ترجمه برند و برند سازی نیست، گفت: ترجمه اثر ,کیفیت را نشان می‌دهد و اگر بگوییم مترجمان مطرح کارشان هم باکیفیت است، این سخن قابل اثبات نیست؛ اما مترجمان حرفه‌ای و کاربلد اغلب با دیدن این فضا دلسرد شده و از انتشار کتاب دست می‌کشند و حتی داریم نویسندگانی که دو سال برای انتشار یک کتاب زمان می‌گذارند، ولی می‌بینند که آن کتاب با کیفیتی بسیار پایین منتشر شده و از چاپ کتاب خود دست کشیدند.

چرا ترجمه های ضعیف به بازار می آیند؟

آراز بارسقیان در خصوص کتاب‌های ترجمه که با کیفیت پایین وارد بازار نشر می‌شوند، گفت: دلیل این امر بسیار ساده است؛ رقابت مسئله‌ اصلی تمام این جریان‌هاست. مترجم پر سابقه‌تر به خاطر ملاحظات خود و اسمش سعی می‌کند اسمش را حفظ کند؛ پس دست به ترجمه‌های این چنینی و عجله‌ای نمی‌زند. از آن طرف آدم‌های زیادی برای پول این کار را انجام می‌دهند و شاید چون نام مطرحی در ترجمه کتب ندارند، خیلی سریع دست به ترجمه کتاب‌های خارجی بزنند. ترجمه‌ نادرست، همیشه ترجمه‌ نادرست است. مسئله‌اش هم سرعت نیست بلکه دقت است.

وی در خصوص ترجمه کتاب‌های خارجی با حجم زیاد آن هم در مدت زمان کوتاه، اظهار کرد: زمانی که کتاب هفتصد صفحه‌ای در مدت زمان کم ترجمه می‌شود، باید به خیلی چیز‌ها شک کرد. در این شرایط همه چیز تبدیل به یک روند مکانیکی شده؛ این روند مکانیکی نمی‌تواند خیلی کار‌ها را انجام دهد و البته قابل اعتماد در زمینه‌ ترجمه‌ آثار ادبی باشد. معلوم است که دقت در ترجمه حرف اول و آخر را می‌زند.

او ادامه داد: مترجمان خبره آن طور که به نظر می‌رسد، بیشتر سراغ کار‌های غیر رقابتی می‌روند. مترجمان باسابقه دوست دارند در آرامش کار کنند؛ چون نامشان یک شبه می‌تواند به باد برود و این چیزی است که هیچ عقل سلیمی خواهانش نیست.

بارسقیان در خصوص راهکار‌های پیشنهادی برای جلوگیری از مشکلات ترجمه، گفت: راهکاری ندارم. شاید در واقع باید بگویم راهکار ممکن کپی‌رایت است؛ اما کپی‌رایت هم مشکلات فراوانی دارد که باید از زوایای حقوقی و شاید بهتر است بگویم از زاویه اخلاق به آن نگاه کرد. در این زمینه ما تناقض‌های زیادی داریم که فقط با گفتگو بین کارشناس‌های مجرب می‌توان به نتیجه‌ای قابل قبول و موقت رسید.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان