چپ تهرانی در ایران...

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-الهام قاسمی: حزب توده ایران در ۱۰ مهر ماه ۱۳۲۰ توسط عده‌ای از کمونیست‌ها که پیش‌تر در «حزب کمونیست ایران» گرد آمده بودند، تشکیل شد. این حزب یکی از اهداف سازمان اطلاعات و امنیت کشور بود. آنچه حزب توده را نزد ساواک با اهمیت می‌ساخت برخورداری حزب از حمایت‌های بی‌دریغ یکی از دو قطب قدرتمند و متخاصم جهان بود. جنگ سرد میان این دو قطب، یعنی امریکا و اتحاد جماهیر شوروی، ساواک را بر آن می‌داشت که حزب توده را یکی از اهداف مهم خود بپندارد؛ بنابراین کنترل این حزب از طریق نفوذ و استخدام منبع مورد توجه ساواک بود. دستگیری عباسعلی شهریاری‌نژاد این امکان را به ساواک داد که تشکیلات تهرانِ حزب توده را در اختیار بگیرد و از رهگذر آن ضربات خردکننده‌ای به حزب و دیگر سازمان‌هایی که به هر دلیلی با تشکیلات تهران مرتبط می‌شدند، وارد آورد.

حزب توده مبتنی بر نخستین اساسنامه خود شامل چند سازمان بود. سازمان ایالتی تهران قدرتمندترین سازمان حزب توده به شمار می‌رفت که عباسعلی شهریاری‌نژاد قریب به هفت سال تشکیلات تهران را اداره می‌کرد. او در این دوران تعدادی از افرادی که قصد مبارزه با رژیم پهلوی را داشتند به ساواک تحویل داد. او به‌واسطه خیانتی که در مورد گروه حزبی مرتکب شده بود، توسط سازمان چریک‌های فدایی خلق در اسفند ۱۳۵۳ در خیابان پرچم به قتل رسید.

کتاب «چپ در ایران؛ تشکیلات تهرانِ حزب توده به روایت اسناد ساواک» شانزدهمین کتاب از سلسله کتاب‌های چپ در ایران است. این اثر که از مجموعه اسناد این تشکیلات در بایگانی ساواک است، حاوی اطلاعات دسته اولی راجع به حزب توده، اعضا و ساختار حاکم بر آن است که می‌تواند به علاقه‌مندان و پژوهشگران کمک کند تا سیر فعالیت‌های حزب توده را دنبال کرده و نگاه رژیم پهلوی به آن را از لا‌به‌لای اسناد استنباط کنند. مؤلف در مقدمه کتاب روند حوادث را از سال ۱۳۲۰ مورد بررسی قرار داده و پس از مقدمه موجز، در دو فصل اسناد گردآوری شده توسط ساواک را ارائه داده است. مؤلف در فصل اول برای کمک به درک بهتر سند، ابتدا متن بازجویی عباسعلی شهریاری‌نژاد در سال ۱۳۴۲ را که بیش از چهل صفحه است و سپس اولین سند کتاب را که مربوط به سوم خرداد ۱۳۴۳ است و به ادامه مبارزات حزبی در ایران اشاره دارد، آورده است. در آخر این فصل اسامی کارگران نفت خوزستان که به سرپرستی رضا روستا اتحادیه‌ای تحت عنوان «سندیکای کارگران صنعت نفت خوزستان» یا «شورای متحده کارگران» تشکیل داده بودند، ثبت شده است.

در فصل دوم؛ سند پایانی کتاب ارائه شده که اسناد ساواک در رابطه با حزب توده است که شامل گزارشاتی از افراد حزب توده، تشکیلات و فعالیت‌ها و مناسبت‌های حزب توده در شهر‌های مختلف، انتشار نشریات و اعلامیه‌ها در شهر‌های گوناگون، کتاب‌ها و مقالات و.. است و در واقع سند دوم اطلاعیه‌ای است که در آن «کاوس صاحب» به‌عنوان منبع ساواک معرفی شده است. فهرست اعلام و تصاویر، پایان‌بخش کتاب است. ناگفته نماند که این اثر در سال ۱۳۹۲ توسط نشر مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات نوشته و روانه بازار چاپ شده است.