دینارکوهِ تاریخی، زیر پای دام‌ها

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-شهلا منصوریه: منطقه حفاظت شده دینارکوه به‌عنوان نگینی سبز بر تارَک تاریخ آبدانان، جزئی جدایی‌ناپذیر از تاریخ و هویت کوه‌های زاگرس به شمار می‌رود. با وجود اهمیت بالای این منطقه که روایت کننده برشی از فرهنگ و تاریخ زاگرس است، اکنون حال و روز خوشی ندارد.

هر جای دینارکوه که بایستید، نشانه‌ای از تخریب دیده می‌شود. چرای دام‌ها، گردشگری غیرمسئولانه و بی‌ضابطه، کشت زیراشکوب، نبود پاسگاه محیطبانی، خودرو، گشت‌های اجرایی و نیروی حفاظتی منطقه، از جمله مشکلات موجود است که مسیر قهقرایی و نابودی را برای منطقه حفاظت شده دینارکوه هموار می‌کند.

منطقه‌ای حفاظت‌ناشده

رها بودن و دخل و تصرف‌های مختلف، این سؤال را در ذهن بسیاری به وجود می‌آورد که دینارکوه منطقه حفاظت شده است یا خیر؟ مرتضی ابراهیمی‌رستاقی، زاگرس‌شناس می‌گوید: این منطقه ظاهراً زمانی توسط محیط‌زیست جزو مناطق حفاظت شده بوده، اما اکنون رها شده است و کار حفاظتی در آن دیده نمی‌شود.

او که به تازگی از منطقه بازدید داشته است، می‌گوید: این شبهه وجود دارد که آیا دینارکوه از نظر قانونی در لیست مناطق حفاظت شده ثبت شده است یا خیر؟ اطلاعی نداریم که اگر جزو مناطق حفاظت شده محسوب می‌شده، در چه مرحله‌ای توسط سازمان محیط‌زیست رها شده، اما آنچه مهم است اینکه در وضعیت موجود، از نظر فیزیکی چیزی تحت عنوان حفاظت در آنجا اجرا نمی‌شود. اگر حفاظت شده و اجرا نمی‌شود، به معنای ترک‌فعل از طرف سازمان متولی است.

مرگ خاموش

حجت‌الله مرادخانی، عضو هیأت مدیره انجمن بنار آبدانان هم می‌گوید: حدود ۴۰ هزار هکتار این منطقه از سال ۱۳۸۰ در لیست مناطق حفاظت شده قرار گرفته است، اما ضوابط و قوانین مناطق حفاظت شده را ندارد. مداخله و دخل و تصرف از قبیل چرای دام و قاچاق سوخت در آن بسیار زیاد است.

او از مرگ خاموش درختان بَنه زاگرس خبر می‌دهد و برداشت بی‌رویه و افراطی صمغ آن را تهدیدی مهلک برای این گونه مهم و در معرض انقراض می‌داند؛ برداشتی که سود آن تنها به جیب عده‌ای خاص می‌رود و تخریب و ویرانی آن نصیب مردم زاگرس‌نشین می‌شود. جنگل‌های زاگرس منبع ۴۰ درصد منابع آب شیرین کشور است.

کارزار دینارکوه

وضعیت نابسامان این منطقه باعث شده گروهی از دوستداران حوزه محیط‌زیست کارزاری ترتیب دهند و با نوشتن نامه‌ای به علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست خواستار رسیدگی عاجل به وضعیت منطقه حفاظت شده دینارکوه شوند.

این دوستدار طبیعت با انتقاد از کم‌توجهی متولیان ذاتی حفظ و صیانت از عرصه‌های درختی دینارکوه می‌گوید: این کارزار یادآوری تکلیف قانونی مناطق حفاظت شده است. استقبال خوبی از این کارزار شد و در دو، سه روز حدود سه هزار امضا جمع شد و در صفحه اصلی پلتفرم کارزار قرار گرفت. در ادامه با برگزاری ایونت و سایر برنامه‌ها، این ظرفیت را ایجاد می‌کنیم که ضوابط قانونی مناطق حفاظت شده در این منطقه اعمال شود.

وضعیت منطقه

منطقه حفاظت شده دینارکوه غربی‌ترین بخش جنگل‌های زاگرس است که به جلگه‌های بین‌النهرین و عراق متصل می‌شود. مرتضی ابراهیمی‌رستاقی، زاگرس‌شناس، دینارکوه را منطقه ترانزیشن و اصطلاحاً اکوتون معرفی می‌کند و می‌گوید: این مناطق، چون ویژگی‌های خود را از دو منطقه رویشی مجاور خودشان می‌گیرند، از غنای زیستی بالایی برخوردار هستند. یعنی دما را از منطقه خلیجی و رطوبت را از منطقه زاگرسی می‌گیرند. به همین دلیل گونه‌های متعددی که متعلق به زاگرسی و خلیجی هستند در این منطقه یافت می‌شود. به گفته این زاگرس‌شناس، زاگرس تحت مدیریت درست قرار ندارد و فشار چرای دام این جنگل‌ها را تهدید و انبوهی آن را کاهش داده است. این وضعیت، حذف برخی از گونه‌های گیاهی و کاهش جمعیت گونه‌های حیات را در پی داشته است.

او با توجه به میزان بالای بارش منطقه اعتقاد دارد: هنوز استعداد و پتانسیل بازیابی در این جنگل‌ها وجود دارد. به عبارتی اگر بتوانیم برای این جنگل‌ها فرصتی تحت‌عنوان استراحت قائل شویم، آن‌ها قادر به بازیابی هستند و می‌توانند وضعیت رو به تکامل را طی کنند. در وضعیت موجود، تخریبی که روی این جنگل‌ها انجام می‌گیرد به نابودی منجر می‌شود.

تأمین آب شیرین ایران

رضا رشیدی، مدیرعامل انجمن زیست‌محیطی بنار آبدانان نیز رشته‌کوه زاگرس را تأمین‌کننده معاش حدود ۳۰ درصد از جمعیت کشور می‌داند و رها کردن منطقه به دلیل نبود ایستگاه‌های محیطبانی، قاچاق چوب، آتش‌سوزی و تهیه ذغال، صمغ‌گیری بی‌رویه از درختان بنه، چرای دام (بز) و عدم هماهنگی بین ادارات محیط‌زیست و منابع طبیعی این شهرستان را از مشکلات موجود در این منطقه عنوان می‌کند. او حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست را از اولویت‌های مسئولان منطقه نمی‌داند و یکی از راه‌حل‌های این مشکلات را تغییر نگاه ساختاری به این مقوله با کمک سمن‌های محیط‌زیستی و انجمن‌ها به‌عنوان بازویی توانمند برای حفظ این منابع خدادادی برمی‌شمرد.

دینارکوه، منطقه حفاظت شده جنگلی است

علیرضا محمدی، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی استان ایلام، دینارکوه و کبیرکوه را جزو مناطق حفاظت شده جنگلی می‌داند و می‌گوید: ۳۰ هزار هکتار از منطقه دینارکوه و ۲۰ هزار هکتار از منطقه کبیرکوه در شورای‌عالی محیط‌زیست در لیست مناطق حفاظت شده آورده شده است.

این مسئول مسائل موجود در دینارکوه بخصوص چرای دام در منطقه را تأیید می‌کند و می‌گوید: مشکلاتی در زمینه چرای دام و زیراشکوب وجود دارد، اما اینکه بگوییم این منطقه رها شده، این‌گونه نیست. منابع طبیعی، دامداران این منطقه را ذیحق می‌داند و بر اساس تعداد دام، پروانه چرای دام برای آن‌ها صادر کرده است، اما دامدارانی هم خارج از منطقه، دام‌های خود را برای چرا به این منطقه می‌آورند.

او حذف چرای دام را منوط به اعتبارات لازم می‌داند و ادامه می‌دهد: باید با مردم به توافق برسیم و زمین‌ها را خریداری کنیم تا ورود دام به صورت اصولی و در حد معقول صورت بگیرد. به گفته این مسئول، در این زمینه با منابع طبیعی چاره‌اندیشی شده و نتیجه آن انجام ممیزی جدیدی است، اما منابع طبیعی موافق ممیزی جدید و خروج دام نیست، زیرا معتقد است مشکلاتی در این زمینه وجود دارد و مسائل اجتماعی ایجاد می‌شود. البته این مشکلات فقط به این منطقه ختم نمی‌شود و در مناطق قشلاقی نیز وجود دارد.

محمدی نقشه کاداستر را موضوع دیگری می‌داند که منابع طبیعی به آن استناد می‌کند. به گفته محمدی، از مشکلات دیگر وضعیت کارت چرا می‌باشد که از دهه ۶۰ صادر شده است. همچنین کشت زیراشکوب نیز در منطقه انجام می‌گیرد و در این زمینه پرونده‌های قضایی زیادی مطرح است.

از نظر این مسئول، گردشگری بی‌ضابطه و غیرمسئولانه مردم در تعطیلات آخر هفته مشکل دیگر دینارکوه است و دراین‌باره می‌گوید: برای داشتن طرح مدیریت در این زمینه، نیاز به اعتبارات لازم داریم تا مطالعات طرح منطقه را انجام دهیم و براساس مطالعات، زون‌بندی مناطق تفرج و گردشگری مشخص شود تا آسیبی به منطقه وارد نشود.

او با گله‌مندی از امکانات و تجهیزات می‌گوید: امکانات و تجهیزات در حد شهرستان ایلام است که علاوه بر حفاظت شهرستان، حفاظت منطقه را هم انجام می‌دهیم. نبود پاسگاه، خودرو، گشت‌های اجرایی و نیروی حفاظت منطقه از جمله مشکلات این منطقه است. مأمورین شهرستان آبدانان کار حفاظت مناطق آزاد و حفاظت شده را هم انجام می‌دهند.