معرفی قدیمی‌ترین سازه گنبدی متعلق به دوران ساسانیان

به گزارش مجله خبری نگار،چهار طاقی بازه هور (به انگلیسی: Bazeh Hoor Chahartaqi) یکی از بنا‌های قدیمی دوران ساسانیان است. بنای سنگی چهار طاقی بازه هور به نام آتشکده بازه هور هم شناخته می‌شود و در سال ۱۳۱۰ به عنوان اولین اثر ملی خراسان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنای سنگی سه ورودی و یک گنبد مرتفع دارد.

بنای چهار طاقی در کنار دره بازه هور به معنی دره خورشید قرار گرفته است. بسیاری از پژوهشگران این بنا را یک آتشکده و مکانی برای نیایش در دوران ساسانیان می‌دانند و برخی دیگر معتقدند که این بنا هسته مرکزی قلعه‌ای قدیمی بوده است.

چهار طاقی بازه هور کجاست؟

در جاده مشهد به تربت حیدریه است که در یک کیلومتری جنوب روستای رباط سفید قرار گرفته است. بنای سنگی چهار طاقی در فاصله ۷۵ کیلومتری از مشهد در جاده قدیم اسدآباد قرار گرفته است.

تاریخچه چهارطاقی بازه هور

بنای سنگی چهار طاقی بازه هور در دوران پادشاهی پارتیان یا قوم پارت که از ۲۴۹ سال پیش از میلاد تا ۲۲۶ میلادی حکومت می‌کرده‌اند، ساخته شده است. به گفته آرتور اپهام پوپ، شرق شناس برجسته آمریکایی، سقف نیم دایره این بنا قدیمی‌ترین گنبد جهان محسوب می‌شود.

بنای چهار طاقی، سه ورودی دارد و ساختار بنا نشان می‌دهد که بخشی باقیمانده از یک مجموعه معماری بوده است. در سال ۲۰۱۱ یک پژوهشگر ایرانی نظریه وجود خاصیت نجومی بنا را با دلایلی مستند مطرح نموده است. براساس این نظریه، چهار طاقی بازه هور بنایی مرتبط با اختر شناسی است که برای تنظیم تقویم خورشیدی و تعیین فصول مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

برخی از کارشناسان معتقدند که در ایران باستان، بازه به معنی شکاف و هور به معنی خورشید بوده است و، چون از شکاف‌های چارطاقی نور خورشید نمایان می‌شده، به این نام خوانده می‌شود. محققین به این نتیجه رسیدند که بر اساس نوع عبور نور خورشید از چهار طاقی بازه هور، شروع و پایان فصول و تعیین تقویم و ایام سال امکان‌پذیر بوده است.

تعیین روز‌های جشن‌های باستانی، کشاورزی و دیگر امور مهم از جمله کاربرد‌های چهار طاقی بازه هور در ایران باستان بوده است. آثار به جا مانده از دیگر قلعه‌ها در اطراف چهار تاقی بازه هور نشان دهنده اهمیت آن در دوره ساسانیان است.

معماری چهار طاقی بازه هور

این بنا یک اتاق مربع شکل با چهار ستون پهن و عریض است که با سقفی گنبدی پوشیده شده است. نوع معماری بنا نشان می‌دهد که بخشی از مجموعه معماری بزرگتر بود است. فضای آن چهار طرف باز است و فضای ورودی سه درگاهی بلند دارد.

ورودی اصلی بنا در ضلع غربی است و در اطراف بنا الوار‌های چوبی و کنج‌های مربع به منظور تبدیل مربع به ۸ ضلعی استفاده شده است. ابعاد بنا ۲۳ در ۱۵.۵ متر است و گنبدی به ارتفاع ۷ متر دارد. ضخامت ستون‌ها از بیرون به ۶ متر می‌رسد.

در اطراف بنای سنگی، راهرو ها، ایوان و دیوار وجود داشته که هنوز آثاری از آن‌ها به چشم می‌خورد. مصالح استفاده شده برای ساخت چهار طاقی بازه هور، سنگ، گچ و الوار‌های چوبی است. زیر سازی بستر بنا یکی از مهمترین ویژگی‌های چهار طاقی است که به سبک معماری دوران ساسانیان است و بعد از گذشت قرن‌ها همچنان، پا برجا مانده است.