ورود به شانگ‌های از مسیر سمرقند

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان امروز به ازبکستان سفر می‌کند تا در اجلاس سالانه سران سازمان همکاری‌های شانگ‌های شرکت کند. این دومین حضور رئیسی در اجلاس شانگ‌های پس از به قدرت رسیدن در مردادماه ۱۴۰۰ است. سال گذشته در اجلاس تاجیکستان رسما اعلام شد عضویت دایم ایران در سازمان شانگ‌های از سوی این سازمان پذیرفته شده و ایران می‌تواند این فرایند را آغاز کند، به این معنی که دیگر کشوری یا موضوعی مانعی برای این کار نیست.

هرچند همان زمان برخی تصور کردند ایران عضو دایم سازمان شانگ‌های شده یا برخی هم به عنوان دستاورد دولت سیزدهم از آن یاد کردند، اما کارشناسان آشنا به این حوزه می‌دانستند این فرایند طولانی خواهد بود و نیازمند الحاق ایران به کنوانسیون‌ها و موافقت نامه‌های متعدد این سازمان است که بدون این کار چنین عضویتی نهایی نخواهد شد. با این حال، خبر‌های رسیده نشان می‌دهد فرایند الحاق ایران به صورت دایم که بیش از ۱۶ سال ایران به دنبالش بود در اجلاس فردای سازمان شانگ‌های در شهر سمرقند ازبکستان به صورت عملی شروع می‌شود و ایران سندی را امضا خواهد کرد که اولین گام در راه عضویت دایم خواهد بود و در ادامه باید در زمان بندی‌های مشخص شده بقیه اسناد را نیز امضا کند. سازمان همکاری‌های شانگ‌های با زمینه‌های کاری سیاسی و امنیتی در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ تاسیس شد و یک سال بعد موضوعات اقتصادی را نیز برای خود پذیرفت. این سازمان منطقه‌ای که یک دبیرخانه در پکن پایتخت چین و یک کمیته اجرایی در تاشکند پایتخت ازبکستان دارد، با هشت عضو دایم شامل چین، هند، قزاقستان، روسیه، پاکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و سه عضو ناظر به نام‌های ایران، بلاروس و مغولستان، بیش از ۴۰ درصد جمعیت دنیا و حدود ۳۵ درصد خشکی‌های دنیا را در خود دارد.

همچنین حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص دنیا متعلق به کشور‌های عضو شانگ‌های است و بزرگ‌ترین تولید کننده انرژی جهان (روسیه) و بزرگ‌ترین مصرف کننده انرژی جهان (چین) در این سازمان هستند. روسیه و چین به عنوان قدرت‌های سیاسی دارای حق وتو در شورای امنیت و ۴ قدرت دارای بمب اتم یعنی چین، روسیه، پاکستان و هند عضویت در این سازمان را دارند و مجموع تجارت خارجی اعضای سازمان به حدود ۶.۶ تریلیون دلار در سال رسیده که نسبت به ۲۰ سال قبل رشد ۱۰۰ برابری را نشان می‌دهد.

ایران و شانگ‌های

جمهوری اسلامی ایران در اواخر دوره ریاست جمهوری خاتمی در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری‌های شانگ‌های پیوست و یک سال بعد در ابتدای دوره احمدی نژاد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. این درخواست بحث‌های زیادی را برانگیخت و با مخالفت‌های مختلفی روبه رو بود از جمله در مقطعی، چینی‌ها و زمانی تاجیکستان به دلایل مختلف مخالف حضور ایران به عنوان عضو دایم بودند. زمانی هم حضور ایران در فصل هفت منشور سازمان ملل و تحریم‌های شورای امنیت مانع اصلی عضویت دایم ما در شانگ‌های به شمار می‌رفت، اما سرانجام با حل اختلافات میان ایران و تاجیکستان در شهریور سال گذشته، سازمان شانگ‌های با عضویت کامل ایران موافقت کرد. پیش از این، این سازمان که تنها شش عضو داشت در سال ۲۰۱۵ با عضویت کامل هندوستان و پاکستان موافقت کرده بود که تا اتمام روند کامل این عضویت دو سال طول کشید.

در سمرقند دقیقا چه اتفاقی می‌افتد؟

نکته مهم برای ایران هم این است که فعلا وضعیت کشورمان در شانگ‌های به عنوان عضو ناظر محسوب می‌شود و در اجلاس سران شانگ‌های که قرار است از فردا پنج شنبه در سمرقند ازبکستان آغاز به کار کند نیز تغییری در این وضعیت رخ نخواهد داد، اما در سمرقند دقیقا چه اتفاقی می‌افتد؟

در واقع بعد از اجلاس سال گذشته در تاجیکستان، ایران سندی را به عنوان سند اعلام مواضع در خصوص شانگ‌های امضا کرد که مراحل عضویت در آن سند تشریح شده بود و هر کشوری که قرار است عضو شود باید این روند را طی کند و همه اسنادی راکه تا آن تاریخ در شانگ‌های نهایی شده بدون کم و کاست قبول کند و به آن‌ها ملحق شود که تعداد این اسناد تا الان ۴۶ سند است یعنی تا الان ۴۹ سند همکاری، موافقت نامه یا کنوانسیون در سازمان شانگ‌های به تصویب رسیده که هر کشوری که بخواهد عضوش شود باید آن‌ها را امضا کند. شنیده‌های موثق خراسان حاکی است این اسناد ۴۹ گانه در این یک سال در داخل کشور با حضور همه دستگاه‌های ذی ربط که حدود ۳۰ دستگاه می‌شدند بررسی و نظرات همه جمع بندی شده و قرار است ایران در قالب یک بیانیه تفسیری نظر خود را اعلام کند ضمن این که این ۴۹ سند به شکل یک لایحه واحد در دولت نیز به تصویب رسیده و مراحل تقدیم آن به مجلس در حال انجام است تا مجلس تصمیم نهایی را بگیرد. روند تصویب موافقت نامه‌های شانگ‌های در داخل مثل سایر این قراردادهاست و باید در مجلس و شورای نگهبان مصوب شود. البته در اعلامیه تفسیری خودمان برای الحاق قید خواهیم کرد که با لحاظ قوانین داخلی ایران و موازین شرعی قبول می‌کنیم. مبنای سازمان شانگ‌های هم بر همکاری است و حتی در اختلافات قید شده که براساس گفتگو باید حل و فصل شود و جایی برای ارجاع به دادگاه درنظر گرفته نشده است.

در سمرقند برای ایران چه اتفاقی می‌افتد؟

طبق اطلاعات خراسان، آن چه در اجلاس سمرقند به امضای ایران می‌رسد سند تعهدات یا ترتیبات اجرایی الحاق نام دارد. در این سند سه نکته مهم دیده می‌شود:

اول: زمان بندی الحاق به اسناد ۴۹ گانه است. از میان این ۴۹ سند، ۵ سند پایه سازمان هستند از جمله منشور سازمان شانگ‌های و کنوانسیون مبارزه با تروریسم و افراط گرایی. این ۵ سند پایه باید حداکثر تا ۲۲ دسامبر (اول دی ماه ۱۴۰۱) توسط ایران امضا شود و تنها یک بار این زمان قابل تمدید است.

دوم: دو ضمیمه دارد که ضمیمه اول شامل ۱۹ سند می‌شود که بعد از ۵ سند پایه باید توسط ایران امضا شود و ضمیمه دوم که ۲۵ سند دارد و در مرحله بعد است. پس از امضای همه اسناد توسط ایران اعضای هشت گانه فعلی باید به عضویت ایران نظر مثبت داشته باشند و یک نظر منفی می‌تواند جلوی عضویت ایران را بگیرد البته احتمال بسیار کمی وجود دارد و در شرایط بسیار خاصی ممکن است این اتفاق بیفتد. این روند امضای سند‌ها و تایید نهایی اعضای سازمان معمولا حدود دو سال طول می‌کشد و در پایان عضویت دایم ایران نهایی می‌شود.

سوم: موضوع آخر حق عضویت است که کشور جدید بعد از نهایی شدن عضویت باید بپردازد. این حق عضویت برای ایران ۵.۸ درصد بودجه سازمان که حدود ۴۰۰ هزار دلار در سال است تعیین شده، همچنین ایران می‌تواند در ساختار‌های شانگ‌های عضو ثابت داشته باشد. بعد از نشست سمرقند، ایران به جلسات سازمان دعوت می‌شود، اما حق رای همچنان ندارد. معمولا کشور‌ها در پایان روند امضای توافق نامه‌ها توسط کشور در شرف عضویت با عضویت آن کشور مخالفت نمی‌کنند مگر این که کشور‌هایی که درگیر جنگ مسلحانه یا تحت تحریم‌های سازمان ملل باشند. ایران در شرایط فعلی مشکل خاصی ندارد مگر این که دوباره تحریم‌های شورای امنیت برگردد.

اهمیت شانگ‌های برای ایران

در جهان چند قطبی، سازمان‌های منطقه‌ای نقش مهمی دارند. از چهارقدرت هسته‌ای در این سازمان هشت عضو حضور دارند و دو کشور روسیه و چین هم دارای حق وتو هستند. این برای ایران که همیشه تنها بوده و شریک و متحد دایمی نداشته فرصت بسیار خوبی محسوب می‌شود. همچنین برگزاری حدود ۷۰-۸۰ نشست در سطوح و موضوعات مختلف در سال از جمله نشست سران، نخست وزیران و وزرای خارجه، فرصت خوبی برای ایران برای اعلام مواضع و دیدار‌های متعدد با مقامات کشور‌های منطقه و دوست است.

همچنین کشور‌ها برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود از حرکات جمعی در سازمان‌های بین المللی و ائتلاف سازی استفاده می‌کنند و برای ایران نیز یک راه مقابله با یک جانبه گرایی و سلطه جویی، کشور‌های غربی و آمریکاست هر چند که خود شانگ‌های چنین ادعایی ندارد.

از سوی دیگر ظرفیت‌های ایران به ویژه در حوزه ترانزیت و کریدور‌های شمال و جنوب و انرژی برای شانگ‌های بسیار اهمیت دارد و کشور‌های عضو می‌توانند در این حوزه‌ها تامین مالی خوبی برای ایران داشته باشند.
در زمینه سیاسی و امنیتی، سازمان شانگ‌های اسناد متعددی در حوزه‌های تروریسم دارد که برای ما هم دغدغه است و این قالب جمعی برای مقابله با تروریسم پرفایده به نظر می‌رسد. همچنین برگزاری رزمایش‌های مشترک نیز دیده شده و با توجه به علاقه زیاد نیرو‌های مسلح ما به برگزاری مانور مشترک با اعضای شانگ‌های، فرصت خوبی برای حوزه نظامی ما محسوب می‌شود.

یکی دیگر از موضوعات مورد علاقه و مهم شانگ‌های موضوع افغانستان است که اتفاقا همخوانی زیادی با مواضع ایران دارد و ما می‌توانیم مواضع خود را از طریق یک سازمان منطقه‌ای اعلام کنیم.

در حوزه اقتصادی روسیه پیشنهاد داده دولت‌های عضو با ارز‌های ملی تبادل کنند که خواست مهم ما هم هست. توسعه چابهار، خط لوله گاز از ایران به پاکستان و هند و تقویت کریدور‌های جنوب و شمال از جمله فضا‌های مطلوب ماست.

از سوی دیگر جمعیت حدود سه میلیارد نفری سازمان فرصت مناسبی برای بخش‌های گردشگری واقتصادی ایران خواهد بود.

آمار‌ها نیز نشان می‌دهد در میان هشت شریک عمده صادراتی ایران، چین، هند و پاکستان از اعضای سازمان، به ترتیب جایگاه اول، پنجم و هشتم را دارند و در میان شرکای وارداتی ایران نیز چین و هند در رده‌های اول و چهارم هستند.

همچنین بر اساس آمار گمرک ایران، در سال ۱۴۰۰ تجارت کشورمان با اعضای سازمان شانگ‌های به ۵۴ میلیون و ۸۵۶ هزار تن کالا به ارزش ۳۷ میلیارد و ۱۶۸ میلیون دلار رسیده که حدود ۳۰ درصد کل تجارت خارجی کشور (۱۲۰ میلیارد دلار) را تشکیل می‌دهد. سهم صادرات به اعضای این سازمان ۴۵ میلیون و ۳۴۹ هزار تن به ارزش ۲۰ میلیارد و ۵۹۶ میلیون دلار بوده و واردات ایران از اعضای سازمان شانگ‌های برابر با ۹ میلیون و ۵۰۷ هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد و ۵۷۲ میلیون دلار بوده است.

شانگ‌های معجزه نمی‌کند

از فردا نشست‌های سران شانگ‌های در سمرقند شروع می‌شود و قرار است رئیس جمهور کشورمان در این اجلاس ضمن سخنرانی ۱۰ دیدار دوجانبه با سران کشور‌های حاضر از جمله چین، روسیه و هند داشته باشد و ۱۷ سند همکاری با ازبکستان امضا کند. شاید با توجه به فضای ایجاد شده، انتظارات از عضویت در سازمان شانگ‌های به شکل بیش از حدی افزایش داشته باشد، اما باید توجه داشت که نباید فکر کنیم شانگ‌های معجزه می‌کند یا شرایط زمین تا آسمان فرق خواهد کرد.

هنوز برخی کشور‌های شانگ‌های اتحاد‌ها و روابط بسیار قوی با آمریکا و حتی رژیم صهیونیستی دارند و همین‌ها به موانعی در آینده بدل خواهند شد که عبور از آن‌ها کار آسانی نیست، اما قطعا برایند حضور در چنین نهاد مهمی برکات و فوایدش از زیان‌ها و تعهداتش بیشتر خواهد بود. ظرفیت‌های ایران و شانگ‌های مشخص است و محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی کشور‌ها نیز مشخص و منطقی این است که باید متناسب با این ظرفیت‌ها از عضویت در شانگ‌های انتظار داشت.