حکیم نظامی گنجوی؛ شاعری آرمان‌گرا و داستان‌سرایی ایران‌دوست

به گزارش مجله خبری نگار در تاشکند، «حمید نیرآبادی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان در تحلیلی نوشت: حکیم «نظامی گنجوی»، شاعر پرآوازه و داستان سرای پارسی گو در سده ششم هجری، صاحب سبک ادبی و پیشوای داستان سرایی در ادبیات پارسی شناخته می‌شود. وی افکار بلند و اندیشه‌های والای خود را در آثار ممتازش همچون «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر» و «اسکندر نامه» که به پنج گنج مشهورند، آورده است.

سفیر ایران اظهار داشت: نخستین منظومه از «پنج گنج»، «مخزن الاسرار» نام دارد، این اثر در دسته بندی ادبیات پندآموز و حکیمانه قرار می‌گیرد. «نظامی» در آن می‌کوشد تا مردم را به خداشناسی، خودشناسی، پرهیزکاری و رستگاری تشویق کند. این اثر شامل چهل داستان پند آموز و بیست نوشتار و ۲۲۶۰ بیت است. «نظامی» در این کتاب از صور خیال و آرایه‌های تمثیلی برای بیان مفاهیم و مقاصد مورد نظر خویش که سرشار از نکات تعلیمی و اخلاقی ناب است به بهترین شکل ممکن بهره برده است.

وی ادامه داد: دومین اثر و منظومه‌ای از داستان‌های عاشقانه درباره عشق خسرو پرویز، شهریار قدرتمند ایرانی و شاهزاده‌ای از ارمنستان به نام شیرین است. منظومه با تعریف عشق از دیدگاه «نظامی» و تولد خسرو پرویز شروع می‌شود و به عشق میان این دو می‌پردازد. «نظامی» برای سرودن این داستان عاشقانه، ۱۶ سال از عمرش را صرف نموده است.

نیرآبادی گفت: «لیلی و مجنون» سومین اثر از «پنج گنج» «نظامی گنجوی» شامل ۴۷۰۰ بیت است، «لیلی و مجنون» یکی از داستان‌های فولکلور یا عامه پسند به شمار می‌رود. منظومه «لیلی و مجنون» از شاخص‌ترین نمونه‌های ادبی است که مفهوم عشق را ژرف اندیشانه به نمایش می‌گذارد. «نظامی» در این اثر، عشق را در سراسر جهان و در میان همه آفریدگان خداوند ساری می‌داند و البته او عشق حقیقی و کامل را مختص پروردگار می‌داند.

«هفت پیکر» «نظامی گنجوی» به عنوان چهارمین اثرش «بهرام نامه» یا «هفت گنبد» نیز نامیده می‌شود. داستان این منظومه، به سرگذشت پادشاه افسانه‌ای ایران، بهرام گور اشاره می‌کند.

وی عنوان کرد: قسمت پایانی «پنج گنج»، «اسکندرنامه» نام دارد که در بیش از ۱۰ هزار بیت سروده شده است. نظامی به این اثر خود علاقه ویژه‌ای دارد و برای آفرینش این اثر از منابع گوناگون بهره برده است. «اسکندرنامه» به دو بخش «شرف نامه» و «اقبال نامه» تقسیم می‌شود. «نظامی» به عنوان شاعری آرمان گرا و داستان سرایی ماهر در «پنج گنج» به هویت فردی، اجتماعی و آرمانی انسان پرداخته است.

وی متفکری آرمان گراست که شعر را در خدمت رهایی انسان از گرفتاری‌ها و دست یابی به جامعه آرمانی و مدینه فاضله قرار داده است. خدا شناسی و توحید در همه آثار «نظامی» دیده می‌شود.

نیرآبادی اظهار داشت: «نظامی گنجوی» همه آثارش را با نام خدا و ستایش پروردگار آغاز و به پایان می‌رساند. به عنوان نمونه در آغاز کتاب «لیلی و مجنون»، مناجات نامه‌ای زیبا دارد و به زیبایی چنین سروده است:‌ای نام تو بهترین سرآغاز / بی نام تو نامه کی کنم باز‌ای یاد تو مونس روانم / جز نام تو نیست بر زبانم‌ای کارگشای هر چه هستند / نام تو کلید هر چه بستند

همچنین ستایش حضرت پیامبر گرامی اسلام (ص) به عنوان آخرین پیامبر و الگویی برای رسیدن به انسان کامل در همه آثار «پنج گنج» «نظامی» دیده می‌شود، چنانکه در کتاب «خسرو و شیرین» می‌سراید که:

محمد کآفرینش هست خاکش / هزاران آفرین بر جان پاکش

اساس شرع او ختم جهان است / شریعت‌ها بدو منسوخ از آن است

سفیر ایران بیان کرد: دیگر ویژگی «نظامی گنجوی»، وطن دوستی و ایران دوستی است، او در پنج گنج خود به ویژه در «اسکندرنامه»، ایران دوستی خود را بار‌ها به نمایش می‌گذارد و در شعر زیبایی در این اثر فاخر، دنیا را به تن انسان و ایران را به دل و قلب جهان و دنیا تشبیه می‌کند.

همه عالم تنست و ایران دل / نیست گوینده زین قیاس خجل.

چونکه ایران دل زمین باشد / دل ز تن به بود یقین باشد

نیرآبادی در پایان گفت: «نظامی گنجوی»، خورشیدی درخشان در سپهر ادبیات زبان فارسی و شاعری آرمان گراست که می‌کوشد با داستان‌ها و حکایت‌های پندآموز خود، مردم را به سمت بهترین‌ها و آرمان شهر خود هدایت کند. آثار وی سرشار از توجه به توحید و خداشناسی، نبوت، دوستی وطن، راستی، پاکی و دادخواهی است. این آثار و اشعار و «پنج گنج» او می‌تواند منابع بسیار ممتاز و جذاب برای دانشمندان، شعرا، دانشجویان و دانش آموزان همه کشور‌های مشرق زمین باشد.

خداوندا در توفیق بگشای / نظامی را ره تحقیق بنمای