معرفی لباس محلی زنان و مردان کردستان

لباس‌های محلی کردی و پوشش زنان و مردان کردستان

مجله خبری-سبک زندگی نگار: کرد‌های ایران یکی از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی از قومیت کرد هستند که به زبان کردی صحبت می‌کنند و آداب و رسوم و لباس و پوشش خاص خود را دارند.

لباس‌های مردان و زنان کرد زیبا و در رنگ‌های متنوع وجود دارد و از قسمت‌های مختلف و جنس مرغوب تشکیل شده است. کرد‌های غیور کشورمان آداب خاصی در پوشش و حتی بستن شال کمر یا روسری دارند و لباس زنان کرد تزئینات زیبایی دارد که در لباس مردان نمی‌توان یافت.

اگر علاقه خاصی به لباس‌های محلی دارید، این بخش را مطالعه نمایید تا بیشتر با لباس‌های محلی زنان و مردان کرد کشورمان آشنا شوید.

تاریخچه و قدمت لباس کردی

تاریخچه لباس کُردی به قدمت مردمان کُرد باز می‌گردد. تصاویر نخستینی که در آن‌ها لباس اقوام کُرد به تصویر کشیده شده نقش برجسته‌های هخامنشی هستند.

در حجاری‌های ورودی کاخ آپادانا مردان هدیه آورده به بارگاه لباس‌هایی همانند لباس‌های محلی کردی بر تن دارند. بسیاری از سیاحان سفر کرده به استان کردستان لباس مردم کرد را یکی از زیباترین‌ها و بی نظیرترین‌ها دانسته اند، چند نمونه طراحی، باقی مانده از سفرنامه‌های جهان گردان اروپایی از لباس مردم کردستان، در خانه کرد سنندج قرار دارند.

تنوع بالای پارچه‌ها از دوره قاجار به بعد موجب تکامل بیشتر لباس‌های سنتی کردستان و افزایش زیبایی لباس‌های کردی زنانه شد.

لباس‌های کردی امروزی در تزیینات و طرح پارچه‌ها بسیار متنوع‌تر شده اند، اما شکل و ساختار آن‌ها تفاوت زیادی با نمونه‌های سنتی قدیم آن ندارد. این لباس محلی در جشنواره‌های بین المللی مد لباس همواره توانسته مقام اول را از آن خود نماید.

خصوصیات لباس کردی زنان کردستان

طراحی لباس محلی کردی زنانه بر پایه باور‌های مختلف رایج در میان این مردم بوده است. یکی از مهم‌ترین ابزار‌ها برای آشنایی با فرهنگ مردمان یک کشور یا قوم، لباس محلی ساکنان آن منطقه است. حفظ لباس کردی به شکل سنتی در نگهداری و انتقال فرهنگ به نسل‌های آینده نقش مهمی دارد.

شما می‌توانید با توجه به رنگ، شکل، جنس و زیور آلات لباس، به طبقه اجتماعی و میزان تمول خانواده پی ببرید. لباس کردی زنانه بیشتر از جنس حریر، تور، مخمل و ساتن بوده که با پولک دوزی، سرمه دوزی، سنگ دوزی، ملیله دوزی، منجوق دوزی و … آراسته می‌شوند. لباس مجالس و مهمانی‌ها با لباسی که برای روزمرگی استفاده می‌شود، بسیار متفاوت است.

لباس کردی زنانه از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

لباس محلی کردی زنانه از سه بخش اصلی: سرپوش، تن پوش و زیور‌های زنان کرد، تشکیل می‌شود.

جافی یا درپه:

جافی شلوار گشادی است که از جنس نخ‌ها و پارچه‌های بسیار نرم دوخته شده است. تفاوت جافی و درپه در دم پای آنهاست، دم پای جافی‌ها تنگ‌تر از درپه هاست.

کراس:

پیراهنی بلند و گشاد با آستین‌های بلند و یقه گرد است که دوختی ساده دارد. پارچه‌ای مستطیل شکل در قسمت جلوی یقه می‌دوزند و روی آن دکمه می‌گذارند. دو مثلت بلند به نام «تیرنج» در دوطرف پیراهن دوخته می‌شود. دو پارچه مثلثی بلند دیگر نیز به نام «سورانی» در سر آستین‌ها دوخته می‌شوند که کاربرد‌های زیادی دارند. هنگام کار این مثلث‌ها را به هم بسته و آستین‌ها را پشت گردن می‌اندازند. پیچیدن این پارچه به دور آستین‌ها درفصل سرد مانع از نفوذ سرما می‌شود، آستین‌ها را برای وضو گرفتن با سورانی دور بازو می‌بندند تا پایین نیفتد. بانوان کرد در زمان مراسم و جشن ها، از سورانی‌های رنگارنگ در رقص‌های محلی مانند دستمال استفاده می‌کنند. پوشیدن لباس‌های سورانی در بین خانم‌های جوان رایج است. این پیراهن معمولا از پارچه‌های بسیار زیبا، نفیس و گران قیمت تهیه می‌شود.

کلنجه یا سوخمه:

کلنجه یا سوخمه نیم تنه‌ای به شکل جلیقه است که روی پیراهن بلند می‌پوشند. کلنجه از پارچه زری بافت یا مخمل تهیه شده که انواع تزئین‌های مختلف روی آن انجام می‌شود. میزان تزئین سوخمه و وسایل زینت بخش آن، در گذشته نشان دهنده میزان تمول خانواده بود.

سلته:

زنان کرد در زمستان روی سوخمه و کراس نیم تنه آستین دار مخملی به نام سلته می‌پوشند.

کوا:

بانوان کردستان قبای بلند و جلو باز مخملین که در دو طرف، چاک‌های بلند دارد، روی لباس خود به تن می‌کنند که به آن کوا می‌گویند.

شال یا پشت تند:

زنان کرد روی لباس خود در ناحیه کمر شالی را می‌بندند. این شال‌ها رنگ‌های متنوعی دارند و از پارچه‌ای زیبا بافته می‌شود که گاهی نواری شکل و گاهی مربعی هستند. زنان کرد شال را کمی بالاتر از پیراهن خود می‌بندند تا انتهای دامن آن‌ها از مچ پای آن‌ها پایین‌تر نرود و مزاحم راه رفتنشان نشود.

گلونی:

کرد‌های جنوبی و سورانی از پارچه‌ای به نام گلونی به عنوان روسری استفاده می‌کنند. گلونی دارای نقش‌های مخصوص است.

کلاو:

از اجزای اصلی لباس کردی زنانه سرپوش است که از دو قسمت کلاه و سربند تشکیل می‌شود که در اصطلاح کردی به آن‌ها «کلاو» و «سروین» می‌گویند. کلاه‌ها در دو مدل «کلاوفس» و «کلاوزر» موجودند.

کلاوفس از دو لایه تشکیل می‌شود و قسمت فوقانی سر را می‌پوشاند. لایه رویی ازجنس ابریشم یا مخمل و لایه زیرین آستر نرم است. نواردوزی حاشیه کلاوفس با مهره و منجوق صورت می‌گیرد و بالای آن سکه‌ای به نام چپوله در وسط می‌دوزند تا روی پیشانی بیفتد. اگر به جای یک سکه از یک ردیف سکه کوچک استفاده کنند، «پرچنه» نام می‌گیرد. قسمت‌های بالای کلاوفس با منجوق دوزی تزئین می‌شود.

نوع دیگری از کلاه‌های زنان کردی کلاوز است که تزیینات بیش تری نسبت کلاوفس دارد و در گذشته از آن جوان‌ها و عروس خانم‌ها استفاده می‌کردند. این کلاه را به وسیله یک رشته نخ طلایی رنگ که سکه‌های لیره یا نیم پهلوی‌هایی به آن می‌آویزند و از زیر چانه عبور می‌دهند، روی سر نگاه می‌دارند و دستمال را روی آن می‌بندند.

لچک:

روسری نازک و سه گوش است که با سنجاق به کلاه وصل می‌شود و سه گوشه آن روی شانه‌ها و پشت می‌افتند.

ره شتی:

روسری راه راه قرمز روشن و تیره، بلند دو متری است که زنان کرد آن را مانند شنل روی لباس می‌پوشند و برای زیبایی بیشتر به صورت کج یا «لارپیچ» می‌بندند.

کلکه:

زنان کرد به جای کلاه از روسری یا دستاری استفاده می‌کنند که دارای رشته بلند از ابریشم سیاه و سفید با ملیله دوزی‌هایی زیبا و ظریف است.

هه وری یا کلاتی:

روسری چهارگوش ابریشمی با رنگ‌های سفید و قرمز است که به صورت لارپیچ بسته می‌شود و عروس خانم‌ها از آن استفاده می‌کنند.

شده:

زنان کرد به عنوان سربند از ابریشم ضخیم قهوه‌ای سیر یا زرشکی با ابعاد دو در دو متر استفاده می‌کنند که به آن (شده) می‌گویند.

زیورآلات زنان کردستان

از سکه‌ها و مهره‌های رنگی در تزئین قسمت‌های مختلف لباس محلی کردی زنانه استفاده می‌شود. در حاشیه لباس محلی کردی نیز انواع نواردوزی استفاده می‌گردد.

در سرپوش‌های کردی زیور‌های سر و پیشانی بسیار دیده می‌شوند. «پلپله» به سکه‌های فراوان بالای پیشانی و نقیم به سنگ عقیق با آویز‌های سکه یا سنگ می‌گویند. در قسمت بالای پیشانی یک ردیف سکه به نام «لاگیره» روی سرپوش بسته می‌شود.

موره، مهره‌های رنگی مانند تسبیح است که یکی دیگر از زینت‌های سرپوش برای ثابت نگه داشتن کلاه می‌باشد.

«وره تاقی» از چند ردیف مهره زرد یا قرمز درست شده و کاربردی مانند موره دارد.

برای ثابت نگه داشتن کلاه از «ژیر چناکه» و «په لکه» استفاده می‌شود که با سکه، مهره‌های آبی و سیاه و مهره‌های به هم تابیده ساخته می‌شوند.

برای تزئین کلاه پشت سر، پشته سه ره با سکه‌های ردیف با قلاب به سرپوش وصل می‌شود.

گردنبند زینتی زنان کرد، ملوینک نام دارد از انواع آن می‌توان گردنبند دل ربا (یاقوت با مهره‌های کوچک)، شیلان (ترکیب مهره‌های رنگی بزرگ و کوچک)، خشل و خاو (گیاهان معطر یا کهربا) و شه وگ یا شه وه (مهره‌های سیاه کوچک و بزرگ) را نام برد.

از دیگر آویز‌های تزئینی بانوان کرد گردنبند میخک همراه با مهره‌های رنگی است.

«گواره» یا گوشواره‌های طلا یا دست ساز، «بازی بن» یا بازوبند، «خرخال» یا النگو و «کلکه وانه» یا انگشتر از دیگر زیور‌های متداول لباس کردی برای بانوان است.

بانوان کرد در گذشته از کمربند‌های زینتی از جنس نقره به نام «کمربن زیو» استفاده می‌کردند.

خصوصیات لباس کردی مردان کردستان

لباس مردان کرد اغلب گشاد هستند تا تردد در میان کوه‌ها و مسیر‌های دشوار با آن‌ها ساده باشد.

رنگ و طرح و مدل هرکدام از اجزا لباس به تناسب آب و هوا و موقعیت استفاده از آن در کار یا مراسم و جشن ها، متفاوت است.

بعضی از اجزای لباس کردی زنانه با لباس کردی مردانه یکسان هستند. لباس مردان بسیار ساده‌تر از لباس زنان کرد است و عموما از یک جنس پارچه و برعکس لباس زنان کرد، تنها از یک رنگ تهیه می‌شود.

لباس کردی مردانه از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

چنانچه در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک خواهید خواند لباس محلی کردی مردانه شامل قسمت‌های مختلفی است که کاربرد‌های متفاوتی دارند.

«چوخه» یا «که وا»:

چوخه، نیم تنه‌ای پنبه‌ای یا پشمی به شکل پارچه ساده یا گل دار از پشم، کرک و مو است که با توجه به فصل‌های گرم و سرد، با جنس‌های نازک و ضخیم دوخته می‌شوند. مردان کرد این لباس نیم تنه، را عموما همراه با رانک که همین جنس را دارد، می‌پوشند. نوع مرغوب این لباس را در مهمانی‌ها و جشن‌ها می‌پوشند که از نوع موی بزی معروف به مرغوز یا “مه ره ز” تولید می‌شود.

«پاتول» یا رانک:

پاتول شلوار گشاد با پاچه‌های تنگ است. دلیل گشادی شلوار امکان تردد راحت در نقاط کوهستانی و علت تنگی پاچه‌ها نفوذ نکردن سرما به داخل شلوار است. مردان کرد به جای پوشیدن کت و شلوار معمولی «که وا پاتول» می‌پوشند.

رنگ لباس‌های مردان کردی به صورت تک رنگ قهوه ای، سورمه ای، خاکستری و … می‌باشد.

«ملکی»:

نیم تنه بدون یقه جلو باز است که همرنگ پانتول می‌باشد و از پایین نیم تنه تا بالا به وسیله دکمه بسته می‌شود.

«لفکه سورانی»:

پارچه‌ای به رنگ سفید و همانند ساعدبند یا پابند است که بسیار فراخ و بلند و با زبانه‌ای مثلث شکل در انتهای آستین دوخته شده اند که به دور مچ بسته می‌شوند.

سورانی را در حالت عادی، روی آستین به صورت باز می‌بندند و در مواقع اضطراری و مخصوصا در مواقع جنگ، دو سر سورانی به هم گره زده و محکم می‌شود. بستن مچ‌ها از نفوذ سرما در آستین‌ها جلوگیری می‌کند و باعث تسهیل بالا زدن آستین‌ها در مواقع شستن دست و صورتمی شود. لفکه و سورانی را در مهمانی‌ها و مجالس رقص محلی کردی استفاده می‌کنند.

«کله بال»:

چوپانان کرد اغلب از پوششی به نام کله بال که از نمد تهیه شده استفاده می‌کنند و آن را روی شانه قرار می‌دهند.

«پیچ»:

پیچ دستمالی سیاه و سفید است که برای جلوگیری از شل شدن کلاه به دور کلاه می‌پیچند. این پارچه را با دقت و ظرافت بالا و با تنوع طرح، زنان کرد می‌بافند.

«دستار»:

دستار همان سربند است که مردان کرد برای جلوگیری از سرما در کوهستان به دور سرشان می‌بندند.

«کلاش»:

مردان کرد در فصل‌های گرم و تابستان از پاپوشی به نام کلاش استفاده می‌کنند، اما در زمان بارندگی و سرما از این پاپوش استفاده نمی‌شود. این پاپوش از بدبو شدن پا جلوگیری می‌کند و پا را خنک نگه می‌دارد.

شال:

مردان کرد پارچه‌ای نخی و عموما با طرح‌های راه راه یا شطرنجی و مربع شکلی را مثلثی تا زده و سپس به شکل نواری یا هر شکل دیگری که بخواهند در می‌آورند و برای گرم نگه داشتن بدن به کمر می‌بندند. شال نام‌های مختلفی مانند “پشت وین” و “پشت ینه” دارد.

«پشت تند»:

مردان کرد برای نگه داشتن اسلحه، خنجر و چاقو در کمرپارچه‌ای سه متری به نام پشت تند را با پیچ و تاب‌های فراوان روی کمر می‌بستند.

کِلاو:

کلاو همان کلمه کلاه در تلفظ و گویش کردی است که به رنگ‌های سیاه و سفید و در دو صورت بلند یا تخت با دقت و ظرافت خاصی همراه با نقش و نگار‌هایی ساخته می‌شود. کلاو به همراه پچ استفاده می‌شود.

«پچ»:

مردان کرد به دور دستار سرپارچه‌ای گل دار و ریش ریش می‌بندند و تار‌های آن را روی صورت آویزان می‌کنند.

ساق بند پشمی (پوزوانه):

مردان کرد در قدیم از ساق بند برای جلوگیری از سرمای شدید منطقه در فصل زمستان و حرکت آسان در داخل برف و جلوگیری از رسیدن رطوبت به پاها، جلوگیری از گزش مار در فصل تابستان، جمع کردن شلوار گشاد کردی برای عبور راحت استفاده می‌کردند.