فواید و خطرات گیاه دارویی رازیانه برای زنان

به گزارش مجله خبری نگار، رازیانه گیاهی معطر و معروف در طب سنتی ایران است که در مناطق مختلف کشور با نام‌های گوناگون شناخته می‌شود. طبیعت گرم و خشک آن باعث شده از گذشته تا امروز در مشکلات گوارشی، تنفسی و حتی برخی ناراحتی‌های چشمی به کار گرفته شود. بخش‌های مختلف گیاه از جمله برگ، ریشه و دانه مصرف درمانی دارد. اسانس آن از دانه‌ها استخراج می‌شود و بسته به شرایط رشد و زمان برداشت، ترکیب متفاوتی پیدا می‌کند. این اسانس مجموعه‌ای از ترکیبات فعال مانند فنچون و آنتول دارد که هر کدام می‌توانند در بدن اثرهای خاصی را ایجاد کنند. همین ترکیبات، زمینه کاربرد گسترده رازیانه را در حوزه‌هایی چون کاهش درد، کاهش التهاب، بهبود اسپاسم‌ها و حتی کمک به کنترل قند خون فراهم کرده‌اند.

سلامت زنان حوزه‌ای گسترده و مهم است که ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و حتی فرهنگی را در بر می‌گیرد. بسیاری از مشکلات رایج مانند سندرم پیش از قاعدگی، دردهای دوران قاعدگی، مشکلات جنسی بعد از زایمان، چالش‌های دوران یائسگی و مسائل مرتبط با باروری، زنان را در دوره‌های مختلف زندگی درگیر می‌کند. در سال‌های اخیر توجه به داروهای گیاهی برای مدیریت این مشکلات بیشتر شده و رازیانه به دلیل خاصیت استروژنی و اثرات تسکین دهنده‌اش، یکی از گزینه‌های مطرح بوده است. با این حال نبود یک بررسی جامع درباره فواید و عوارض احتمالی آن، تصمیم‌گیری را برای پزشکان و زنان دشوار کرده بود و همین موضوع ضرورت انجام یک پژوهش نظام‌مند را پررنگ می‌کرد.

سمیرا شهباززادگان، دانشیار بهداشت باروری در گروه مامایی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، مطالعه‌ای را در این خصوص انجام داده است. او با مرور گسترده کارآزمایی‌های بالینی، تلاش کرده تصویری روشن از کاربردهای رازیانه در حوزه زنان ارائه کند. موضوع پژوهش او به بررسی ساده و قابل فهم اثرات این گیاه در مسائل مختلف سلامت زنان مربوط است و هدف آن فراهم کردن اطلاعات علمی برای پزشکان، ماماها و حتی مصرف‌کنندگان عادی است.

برای انجام این مطالعه، تمامی کارآزمایی‌های بالینی مرتبط با رازیانه در زمینه سلامت زنان، بدون محدودیت زمانی و به دو زبان فارسی و انگلیسی، جستجو و بررسی شد. سپس کیفیت مطالعات با یک سیستم استاندارد ارزیابی شد و در نهایت تحلیل نتایج به صورت کیفی انجام گرفت.

بررسی ۳۸ مطالعه مختلف در این زمینه نشان داد رازیانه در حوزه‌های مختلفی مانند سندرم پیش از قاعدگی، دیسمنوره یا همان درد قاعدگی، شیردهی، مشکلات دوران یائسگی، سندرم تخمدان پلی کیستیک و سلامت استخوان مورد استفاده قرار گرفته است.

در این مطالعات از شکل‌های مختلف دارویی رازیانه مثل ژل، پودر، کپسول، عصاره و روغن استفاده شده بود و نتایج بررسی‌ها نشان داد رازیانه در بسیاری از این موارد اثرات مثبتی داشته و توانسته برخی علائم آزاردهنده را کاهش دهد، هرچند در بعضی مطالعات چنین تأثیری مشاهده نشده است.

نتایج نهایی مطالعه بیان می‌کنند که اگرچه رازیانه در برخی مشکلات زنان مؤثر بوده، اما مصرف بیش از حد آن می‌تواند نگرانی‌هایی را ایجاد کند. برای مثال احتمال بروز تومورهای پستان در شرایط خاص مطرح شده و همچنین این گیاه می‌تواند مانند برخی گیاهان دارویی، حامل فلزات سنگین باشد. این موضوع خطراتی برای سلامت عمومی دارد و نیاز به آگاهی و دقت در مصرف را افزایش می‌دهد.

در اطلاعات تکمیلی پژوهش، توضیح داده شده که رازیانه چگونه ممکن است علائم سندرم پیش از قاعدگی را کاهش دهد و چرا در برخی مطالعات نتیجه متفاوت بوده است. درباره درد قاعدگی نیز نشان داده شده که ترکیبات رازیانه با کاهش اسپاسم‌ها و اثر روی هورمون‌ها می‌تواند درد را کم کند.

در مورد یائسگی، برخی شواهد از اثر مثبت این گیاه بر خشکی واژن، عملکرد جنسی و خلق و خو خبر داده‌اند. همچنین نتایج مربوط به سندرم تخمدان پلی کیستیک و تأثیر آن بر هورمون‌ها ارائه شده است. با وجود این، پژوهشگران هشدار داده‌اند که نتایج در همه موارد یکسان نیست و به دلیل تفاوت دوزها و روش‌های تهیه، نمی‌توان مصرف خودسرانه را توصیه کرد.

همچنین بخش مهمی از هشدارها به خطر فلزات سنگین، احتمال تحریک سرطان و پیامدهای منفی مصرف در بارداری و شیردهی اشاره دارد. پژوهش تاکید می‌کند که گیاهان دارویی نیز مانند داروهای شیمیایی می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند و تصور بی‌خطری کامل آنها اشتباه است. برای نمونه مصرف رازیانه در برخی زنان باعث افزایش خونریزی قاعدگی، حساسیت‌های پوستی یا تغییرات هورمونی شده است. لذا در مصرف آن بایستی ملاحظات خاص را رعایت کرد.

این نتایج علمی در «مجله علمی زنان، مامایی و نازایی ایران» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده‌اند. انتشار چنین پژوهشی در این نشریه دانشگاهی، اهمیت موضوع و جایگاه آن در حوزه سلامت زنان را نشان می‌دهد و می‌تواند راهنمایی برای پژوهش‌های آینده در زمینه اثرات گیاهان دارویی باشد.