واکاوی یک آمار عجیب و غریب از سقط جنین در ایران

به گزارش مجله خبری نگار، تقریباً هرازچندگاهی، عددی مرتبط با آمار سقط جنین توسط مسئولان مختلف و حتی افراد غیرمسئول مطرح می‌شود. روز گذشته یکی از فعالان فضای مجازی در شبکه ایکس نوشت که هر ۳۰ ثانیه یک جنین در کشور سقط می‌شود. براساس این سخن یعنی در هر دقیقه ۲ جنین، در هر ساعت ۱۲۰ جنین، روزی ۲ هزار و ۸۸۰ جنین، در ماه ۸۶ هزار و ۴۰۰ جنین و درنهایت در سال یک میلیون و ۳۶ هزار و ۸۰۰ جنین سقط می‌شود. اما ماجرا این است که چرا نمی‌توان چنین گزاره‌ای را باور کرد؟

از ۳۵۰ هزار تا یک میلیون سقط در سال؛ چرا نباید آمار عجیب را باور کرد؟

آنچه مشخص و بدیهی است، اینکه اکثر آمار مطرح‌شده در رابطه با آمار سقط جنین در ایران، تخمینی و تقریبی است. محمدمهدی آخوندی، رئیس انجمن علمی جنین‌شناسی ایران، شهریور ۹۸؛ آمار سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط جنین غیرقانونی را تأیید کرده و گفته بود: «آمار دقیقی از سقط جنین در دست نیست، چون عمده دلیل این اتفاق تلخ به‌صورت زیرزمینی و غیرقانونی صورت می‌گیرد و قطعاً بر آمار‌های گذشته تأثیر می‌گذارد؛ اما آمار موثقی درمورد حدود ۷۰۰ هزار سقط در سال را هم دیده‌ام که در رسانه‌ها هم اعلام کردم و حتماً این میزان بیشتر هم شده است.» در همان سال باقر لاریجانی، معاون آموزشی سابق وزارت بهداشت و نایب‌رئیس شورای عالی اخلاق پزشکی کشور، که یک‌بار آمار ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط را در سال ۱۳۹۶ مطرح کرده بود در بهمن ۱۳۹۸ گفت: «سالانه حدود ۴۵۰ هزار سقط جنین قانونی و غیرقانونی در سطح کشور انجام می‌شود.» همچنین عباس مسجدی بهمن‌ماه ۱۳۹۸ اعلام کرد در سال ۱۳۹۷ با توجه به مؤلفه‌های حقوقی، فقهی و پزشکی، ۱۲ هزار پرونده ارجاع شده که در ۹۷۰۰ مورد به دستور سقط منجر شده است. او گفته بود که براساس آمار غیررسمی که مسئولان وزارت بهداشت اعلام می‌کنند، حداقل حدود ۱۲۵ هزار سقط جنین غیرقانونی وجود دارد. مسجدی اردیبهشت ۱۴۰۰ نیز اعلام کرده در سال ۱۳۹۹، ۱۱ هزار و ۵۳ مورد پرونده سقط جنین درمانی در سازمان پزشکی قانونی تشکیل شده که نسبت به سال پیش از آن، کاهشی ۲.۷ درصدی داشته و از این تعداد، در ۸۵۲۰ مورد مجوز برای سقط جنین صادر شده است. وی تأکید کرده سقط غیرقانونی در حوزه مسئولیت پزشکی قانونی نیست. پس از آن آذرماه ۱۴۰۰ هم صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات جمعیت گفته بود: «آمار سقط در ایران از ۳۷۰ هزار مورد تا ۵۳۰ هزار مورد در تحقیقات مختلف گزارش شده که هر کدام از این اعداد بسیار بالاست و این معادل ۴۰ درصد تعداد تولد‌های کل کشور است و در نتیجه اصلاً توجیه ندارد.»

اردیبهشت‌ماه سال گذشته فاطمه محمدبیگی، نماینده قزوین و عضو کمیسیون بهداشت و درمان و رئیس فراکسیون جوانی جمعیت مجلس، در همایش روزملی جمعیت در بیمارستان نجمیه ادعا کرد سالانه ۲۵۰ تا ۶۵۰ هزار سقط جنین در کشور رخ می‌دهد. محمدبیگی با اعلام آمار سالانه ۲۵۰ تا ۶۵۰ هزار سقط جنین، از علما درخواست کرده بود تا حرمت سقط جنین را بیش از پیش برای مردم تبیین کنند. به گفته او، ۸۵ درصد سقط‌جنین‌ها در خود خانواده و توسط پدر و مادر و با آموزش‌های فضای مجازی یا مصرف دارو‌های قاچاق‌شده انجام می‌شود. محمدبیگی گفته بود که اگر حتی ۱۰ درصد در پیشگیری از سقط جنین موفق باشیم ۲۵ تا ۶۵ هزار نفر را به جمعیت کشور اضافه می‌کنیم؛ در این راستا پویش «نفس برای نجات از سقط جنین» که به آموزش و مشاوره برای پیشگیری از سقط می‌پردازد تا ۷۰ درصد در پیشگیری از بروز سقط جنین موفق بوده است. این درحالی است که دکتر سلیمان حیدری، مدیرکل مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت دقیقاً فروردین‌ماه همان سال با اشاره به وضعیت سقط جنین غیرقانونی در کشور گفته بود: «طبق بررسی‌های انجام‌شده بالای ۷۰ تا ۸۰ درصد سقط جنین‌های غیرقانونی و غیرپزشکی در خارج از مراکز درمانی انجام می‌شود. البته براساس یک‌سری فرمول‌هایی آمار مختلفی مطرح شده که از آنجایی که این آمار‌ها قابل اطمینان نیست نمی‌توان آنها را مطرح کرد. هرچند که اگر درست باشند فاجعه‌بار است. به گفته او، سالانه حدود ۱۰ هزار سقط جنین به‌صورت قانونی و به دلایل پزشکی در کشور انجام می‌شود.» تیرماه سال ۱۴۰۱ صالح قاسمی، دبیر شورای راهبردی جمعیت استان تهران درباره آمار سقط جنین کشور به ایسنا گفته بود سالانه ۳۷۰ هزار سقط در کشور داریم که اغلب آنها غیرقانونی است. درنهایت صابر جابری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت نیز مردادماه ۱۴۰۳ در یک برنامه تلوزیونی گفت روزانه ۱۰۰۰ سقط جنین در کشور انجام می‌شود. به عبارتی سالانه حدود ۳۶۰ هزار سقط جنین در کشور صورت می‌گیرد.

نرخ موالید با آمار سقط برابری می‌کند؟

در سال‌های اخیر، آمار‌های عجیب‌وغریبی درباره سقط جنین از سوی مقامات مسئول و حتی افراد غیرمسئول شنیده شد. از آنجایی که در گذشته تنها آمار سقط جنین قانونی ثبت می‌شد، عمده آمار‌های مطرح‌شده نیز در رابطه با سقط جنین قانونی بود. با وجود اعلام آمار‌های مختلف در این باره، اما دقیقاً مشخص نیست که منبع این آمار‌ها کجاست و براساس کدام پایش و رصد است؟ همچنین آنچه در مرور آمار سقط جنین در ایران مشخص است، این است که هرساله این آمار با یک اختلاف ۱۰۰ هزارتایی مطرح می‌شود. اما در مجموع، اعدادی که تا به امروز توسط مسئولان این حوزه در همان سال‌های ۹۸ تا به امسال مطرح شده‌است سالانه ۳۵۰ تا ۶۵۰ و ۷۰۰ هزار سقط جنین قانونی و غیرقانونی در سال است. آنچه در این بین محل ایراد است؛ بازه ۴۰۰ هزارتایی غیرمنطقی در آمار اعلام‌شده سقط جنین در سال‌های اخیر است. همچنین در هیچ زمانی و هیچ مقام مسئولی مشخص و اعلام نکرد که آمار‌ها چگونه ثبت و اخذ شده‌اند و اعداد مطرح‌شده بر چه مبنایی به دست آمده است؟ براساس آخرین سخنان وزیر بهداشت در آذرماه امسال، نرخ موالید در سال ۱۴۰۳ زیر یک میلیون است؛ بنابراین اگر بخواهیم هر ۳۰ ثانیه یک سقط جنین را بپذیریم، آمار سقط جنین با نرخ موالید در کشور تقریباً برابری خواهد کرد!

در این بین نباید فراموش کرد همواره برای اغلب خانواده‌های ایرانی سقط جنین امری قبیح، غیراخلاقی و حتی در خانواده‌های مقید به شرع نیز امری غیرشرعی است. همچنین با توجه به جمعیت ۸۰ میلیونی ایران آمار‌های بالای ۵۰۰ هزار سقط در کشور در کنار مؤلفه فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی؛ غیرقابل باور و غیرمنطقی است. تقریباً در سال ۱۴۰۰ بود که سقط جنین را در مقابل غربالگری قرار دادند و مخالفان غربالگری حتی از طریق مجلس، پیگیر این بودند که غربالگری را برای زنان باردار ایرانی ممنوع اعلام کنند. مخالفان غربالگری مدعی بودند آزمایش‌های غربالگری دارای خطای زیادی است و همین خطا باعث شده که مادران باردار به آن استناد کرده و نوزاد خود را سقط کنند. برخی نیز اعلام کردند برخلاف اینکه این آزمایش رأی به عدم سلامت جنین در بدن مادر داده بود، نوزادشان در سلامت کامل به دنیا آمد. به دنبال این ماجرا‌ها، در محافل غیررسمی این خبر مطرح شد که مجلسی‌ها قصد دارند این آزمایش را ممنوع و توصیه‌ها به انجام آن را از سوی پزشکان جرم‌انگاری کنند. موضوعی که با واکنش رسانه‌ها و حتی برخی پزشکان معتبر کشور مواجه شد و این اقدام را نوعی مبارزه با علم اعلام کردند. درنهایت، اما فشار برخی مجلسی‌ها به نتیجه نرسید و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ماده ۵۳ خود غربالگری را اختیاری دانست. طبق تبصره ۳ این قانون آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری جنین صرفاً به درخواست یکی از والدین و با تشخیص پزشک متخصص مبنی‌بر احتمال قابل‌توجه نسبت به وجود عارضه جدی در جنین، یا خطر جانی برای مادر یا جنین یا احتمال ضرر جدی برای سلامت مادر یا جنین در ادامه بارداری مبتنی‌بر منابع معتبر علمی تجویز می‌شود، مشروط به آنکه احتمال ضرر آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری حسب مورد اقوی از احتمال یا محتمل ضرر نسبت به جنین و مادر نباشد و همچنین والدین یا پزشک احتمال عقلایی سقط در اثر آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری را ندهند.

مقایسه آمار سقط جنین در ایران با کشور‌های غربی؛ صحیح یا غلط؟

درخصوص سقط جنین در سال‌های اخیر مستند‌های مختلفی ساخته شد. در برخی مستند‌ها سعی شد که جامعه آمریکا را مقابل جامعه ایرانی قرار دهند. این درحالی است که سقط جنین در جامعه ایرانی، اکثرا در بستر خانواده اتفاق می‌افتد و قیاس وضعیت سقط جنین با جامعه آمریکا یا جوامع غربی که بیشتر سقط‌ها شامل بارداری‌های خارج خانواده است، امری نادرست است. آمار سقط جنین در ایران در حالی ۶۵۰ هزار عدد یا ۷۰۰ هزار اعلام می‌شود که ایالات‌متحده آمریکا با حدود ۳۳۰ میلیون جمعیت و سهل‌الوصول بودن سقط جنین و آزادی در این مورد در سال ۲۰۲۰، ۹۳۰ هزار مورد اعلام شده‌است.

در کشور انگلستان با جمعیت ۵۵ میلیونی که سال‌ها بالاترین نرخ سقط جنین در اروپا را در اختیار خود داشت، طبق آماری در سال ۲۰۲۲، تعداد کل سقط جنین برای ساکنانش و ولز از ماه ژانویه تا ژوئن بیش از ۱۲۳ هزار مورد بوده‌است که عدد آن نسبت به نمونه سال خود ۱۷ درصد افزایش داشته است. مقایسه این دو نمونه با آمار اعلامی از سوی مسئولان ایرانی به‌وضوح نشان می‌دهد اصلاً مشخص نیست که این آمار دقیقاً به چه سند و بر چه اساسی اعلام می‌شود و منبع تحقیقاتی که این اعداد را نشان می‌دهد چه چیزی بوده‌است.

برهم زدن امنیت روانی با آمارسازی‌هایی در رابطه با سقط جنین

ماجرا این است که تحت هر شرایطی سقط جنین امری قبیح و غیراخلاقی است. همچنین با توجه به وضعیت و آمار موالید در کشور و سالمندی جمعیت، حتی وجود یک عدد سقط جنین نیز برای کشورمان غیرقابل پذیرش است. اما به نظر می‌رسد کوبیدن بر طبل سقط جنین، آمارسازی و افزایش بی‌رویه و غیرمنطقی سقط جنین درحال ایجاد چند آسیب، ذیل این آسیب اجتماعی است. اولین آسیب جدی آمارسازی درباره سقط نیز از بین بردن قبح آن در جامعه است؛ چرا که سقط جنین در همه فرهنگ‌ها، ادیان و تمام کشور‌ها امری قبیح و مذموم است؛ بنابراین وقتی در یک جامعه مدام سخن از سقط جنین به میان می‌آید و هر از چندباری بر آمار‌ها افزوده می‌شود؛ این یعنی قبح سقط جنین در یک جامعه شکسته شده است. این درحالی است که همواره بسیاری از خانواده‌های ایرانی معتقد به قبیح بودن امری مانند سقط جنین هستند. از این گذشته، با توجه به وضعیت سالمندی جمعیت در کشور و اخطار مسئولان مربوطه در رابطه با کاهشی بودن آمار موالید، آمارسازی در رابطه با سقط جنین اذهان عمومی را مشوش و امنیت روانی را برهم می‌زند. حقیقت این است که در سال‌های اخیر سقط جنین به یک بازی رسانه‌ای و بهانه‌ای برای آمارسازی و کلیک‌خوری در برخی رسانه‌ها تبدیل شده است.

منبع: فرهیختگان-زینب مرزوقی