چگونه یک شهر سبز بسازیم؟ پررنگ‌ترین سبزهای دنیاکدام‌اند؟

به گزارش مجله خبری نگار، طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی، حداقل سرانه فضای سبز شهری برای هر نفر ۹.۵ مترمربع است. این درحالی است که در بسیاری از شهر‌های جهان این عدد، رقمی رؤیایی به نظر می‌رسد و دولت‌ها در کشور‌های مختلف، طبق اولویت‌هایشان برنامه‌ها و استراتژی‌هایی برای افزایش این سرانه در دستور کارشان قرار داده‌اند. برنامه‌هایی که گاه باعث شده یک منطقه خشک و خالی تبدیل به یک ناحیه سرسبز شود و این‌جوری علاوه بر بهبود وضعیت هوا، حال مردم هم بهتر شود. ما در این گزارش رفته‌ایم سراغ اینکه چرا افزایش سرانه فضای سبز، شاخص مهمی برای بهبود کیفیت زندگی است و میزان این سرانه را در کشور‌های مختلف جهان مقایسه کرده‌ایم و البته نگاهی داشته‌ایم به تکنیک‌ها و استراتژی‌هایی که هر کشور برای بهبود این شاخص به کار بسته شده است. 

افزایش سرانه فضای سبز به یکی از مهم‌ترین موضوعات شهر‌های بزرگ دنیا تبدیل شده است. انسان با تغییر و تخریبی که در همه این سال‌ها به واسطه گسترش شهرسازی و کارخانه‌سازی داشته، موجب روند کاهشی پوشش سبز گیاهی و آسیب به مراتع و جنگل‌ها شده است. مشکلات ناشی از این تغییرات در اکوسیستم مانند تخریب لایه اوزون، گرمای زمین و بسیاری از این مسائل، موجب مطرح شدن یک جنبش محیط زیستی در دنیا شده و آن جنبش، افزایش سرانه فضای سبز با ایجاد پارک‌ها، باغ‌ها و به طور کلی توسعه فضای سبز شهری است. همچنین با گسترش زندگی شهری، میزان استرس افزایش یافته و یکی از راه‌های کاهش اثرات این استرس، استفاده از فضای سبز است. فضای سبز علاوه بر آرامش روان بر سلامت جسم هم تأثیرات مثبت زیادی دارد و تحقیقات بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد زندگی در کنار گل و گیاه و درخت چقدر بر روی سلامت افراد مؤثر است. 

سرانه فضای سبز شهر‌های مختلف دنیا 

سازمان بهداشت جهانی در دسترس بودن حداقل ۹.۵ مترمربع فضای سبز برای هر فرد را توصیه می‌کند، اما وقتی صحبت از ایدئال‌ها و بهترین میزان به میان می‌آید، عدد ۵۰ مترمربع برای هر نفر عنوان می‌شود. با بررسی سرانه فضای سبز چندین پایتخت، قصد داریم ببینیم کدام شهر‌ها به این عدد ایدئال نزدیکند یا توانسته‌اند نزدیک بشوند. هرچند باید در نظر داشته باشیم که اکثر شهر‌های اروپایی خود به خود در منطقه جغرافیایی از زمین قرار دارند که در خطه سرسبز و پربارشند و شاید تلاش زیادی برای رسیدن به این حداقل‌ها و حداکثر‌ها در برخی شهر‌ها و کشور‌ها نشده، اما به هرحال نگهداری و حفظ پوشش گیاهی خودش مدیریت خوبی را می‌طلبد.

وین، پایتخت اتریش جزء سرسبزترین شهر‌های جهان محسوب می‌شود؛ چراکه برای هر یک از ۱.۸ میلیون شهروندش، حدود ۱۰۰ مترمربع فضای سبز وجود دارد که این آمار دوبرابر آمار ایدئال سرانه فضای سبز جهانی است. اسلو، پایتخت نروژ از سال ۲۰۱۹ لقب پایتخت سبز اروپا را در اختیار دارد. طبق داده‌های منتشر شده، فضای سبز کلی برای هر نفر در اسلو در سال ۲۰۱۸، ۳۹.۰۵ مترمربع بوده است که این رقم همه ساله در حال افزایش است. فضای سبز کلی برای هر نفر در لندن ۳۱.۶۹ مترمربع است.

در مسکو به ازای هر نفر ۲۰ مترمربع فضای سبز وجود دارد. پایتخت هند، دهلی‌نو سبزترین کلان‌شهر هند با حدود ۲۲ درصد پوشش سبز است و سرانه فضای سبزش حدود ۲۰ مترمربع برای هر نفر است. سرانه فضای سبز پکن ۱۶.۹ مترمربع است. این شهر امسال به پوشش جنگلی شهری ۴۹.۸ درصد دست یافته که رشد قابل توجهی است. سرانه فضای سبز سنگاپوری‌ها حدود ۱۵ مترمربع برای هر نفر است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر بیش از ۴۰۰ پارک و چهار جنگل محافظت‌شده کاملاً سبز در سنگاپور وجود دارد و تا سال ۲۰۲۶، نرخ فضا‌های سبز شهری به ۳۰۰ هکتار خواهد رسید. ضمن اینکه ۲۰۰ هکتار فضای سبز عمودی تا سال ۲۰۳۰ برای این شهر و کشور پیش‌بینی شده است. سرانه فضای سبز شهری توکیو ۵.۷۳ مترمربع به ازای هر نفر است و در استانبول این عدد، ۵.۹۰ مترمربع برای هر نفر است. سهم سرانه فضای سبز قاهره در سال ۲۰۲۰ به ۰.۷۴ مترمربع رسید و سرانه فضای سبز کابل ۰.۶۹ مترمربع یعنی شاید در کم‌ترین حالت ممکن برای هر نفر است. تقریباً در اینجا هم می‌توان تفاوت کشور‌های پیشرفته و فقیر را به خوبی مشاهده کرد. 

سبزترین‌شدن چطور اتفاق می‌افتد؟ 

جنبش افزایش سرانه فضای سبز در برخی کشور‌ها و شهر‌ها به شدت جدی گرفته شده و در برخی مناطق نه. به طور کلی مردم شهر‌های اروپایی بیشترین دسترسی را به فضای سبز شهری دارند؛ اما باز هم شهر به شهر و منطقه به منطقه آن متفاوت است. مثلا بیش از ۸۰ درصد مردم استکهلم در سوئد به فضا‌های سبز در نزدیکی محل سکونت خود دسترسی دارند و این درحالی است که میزان دسترسی ساکنان هراکلیون در یونان به کمتر از ۲۰ درصد می‌رسد.

محققان علت این تفاوت را به عوامل مختلفی نسبت داده‌اند؛ اما شهر‌های پرجمعیتی که در نزدیکی دریای مدیترانه قرار دارند از طراحی قدیمی‌تری برخوردارند و درنتیجه دسترسی ساکنان آنها به فضا‌های سبز بیشتر است. یا شهر بارسلونا با توسعه سوپربلاک‌ها و شهرک‌های خودکفا، یکی از موفق‌ترین استراتژی‌ها برای توسعه فضا‌های سبز و افزایش دسترسی تمام شهروندان به فضا‌های سبز را رقم زده که از طریق بسته شدن خیابان‌ها به روی خودرو‌ها و افزایش پارک‌ها در مناطق تحقق یافته است. کشور نروژ یکی از زیباترین و سرسبزترین کشور‌های دنیاست و اسلو، پایتخت آن دوسوم سرانه فضای سبز این کشور را در اختیار دارد که این جایگاه را از طریق رسیدگی به فضای سبز شهری و ایجاد پارک‌های مختلف در نقاط مختلف اسلو به دست آورده است. 

سبزشدن و سبزماندن اتفاقی نیست 

مسکو نمونه بارز حرکت به سمت سبزشدن است. ولادیمیر اودوفسکی، روزنامه‌نگار روسی قرن نوزدهم، جایی نوشته: «مسکو توسط بلوار‌ها احاطه شده است. آنها نه تنها یک زینت، بلکه یک مزیت مهمند. هنگامی که خارجی‌ها با نگاهی به طرح مسکو، این حلقه سبز را می‌بینند، با افتخار به آنها توضیح می‌دهیم که در زمستان و تابستان، هم بیمار و هم سالم و هم افراد مسن و هم کودکان می‌توانند در شهر و در بین درختان قدم بزنند.» گئورگی پوپوف یکی از مقامات حزب کمونیست مسکو، گفته بود که دو سال پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۷، استالین شخصاً بر برنامه‌های سبزکردن مجدد مرکز شهر نظارت می‌کرد. البته این حرف را می‌توان به ارادت احتمالی پوپوف به استالین یا ترس از او هم مربوط دانست!

اما تا سال ۱۹۶۱، کارگران جنگل‌داری بیش از پانصدهزار درخت و درختچه در مسکو کاشتند. در ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ نیز شاهد بازسازی بزرگ‌ترین پارک‌های عمومی مسکو بودیم. در قرن بیستم، پارک‌های بزرگ بیشتری در مسکو سازماندهی شد. در حال حاضر، امور فضای سبز مسکو تحت کنترل شدید دولت این شهر است. در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶، چهارصدو‌سی‌ودوهزار درخت و ۳.۵ میلیون درختچه در این شهر کاشته شد و از سال ۲۰۱۳، یک طرح دولتی به نام «یک میلیون درخت» برای کاشت پوشش گیاهی در داخل حیاط‌های داخلی ساختمان‌های آپارتمانی به انجام رسید. همچنین در مسکو قانونی وجود دارد که قطع کردن یک درخت (به عنوان مثال، در حین ساخت خانه) را دشوار می‌کند. به این ترتیب اگر مجبور به این کار شدید باید آن را با کاشت دو درخت جبران کنید و اینچنین این شهر عنوان یکی از سرسبزترین پایتخت‌های جهان را حفظ کرده است. 

استراتژی ۳-۳۰-۳۰۰

اخیراً در اروپا باتوجه به توافق و تأکید بر نقش مؤثر توسعه فضا‌های سبز بر دمای هوا و سلامت هوا، بخش رویکرد‌های طبیعت‌محور برای بهبود دسترسی شهروندان به فضای سبز به صورت برابر، استراتژی ۳-۳۰-۳۰۰ را مطرح کرده است. بخش اول این استراتژی به این معنی است که هر شهروند اروپایی باید در نزدیکی محل سکونت خود به سه درخت دسترسی داشته باشد. عدد ۳۰ در این استراتژی یعنی ۳۰ درصد از هر منطقه را سایبان‌های درختی فراگیرد و در نهایت، عدد ۳۰۰ به این معناست که هر شهروند اروپایی نباید در فاصله بیش از ۳۰۰ متری از یک پارک یا فضای سبز با مساحت حداقل یک هکتاری زندگی کند. این قبیل استراتژی‌ها میزان اهمیت فضای سبز در زندگی شهری انسان را نشان می‌دهد. 

تهران و کمربند سبزرنگش 

توسعه فضای سبز در تهران هم یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که مدیریت شهری در دوره‌های مختلف آن را دنبال کرده است. در چند سال اخیر هم تحول بوستان‌ها و توسعه آنها به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها در نظر گرفته شده است. در حال حاضر تعداد بوستان‌های شهر تهران به دو هزار و ۳۹۰ بوستان محله‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رسیده است. همچنین طرح کمربند سبز پیرامونی شهر تهران که قبلا سالانه بین ۹۰۰ تا هزار هکتار از این طرح در پایتخت طراحی و اجرا می‌شد، اخیرا با سرعت بیشتری در دستور کار قرار گرفته به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۰، هزار و ۲۵۰ هکتار و در سال ۱۴۰۱، هزار و ۵۰۰ هکتار در قالب طرح کمربند سبز پیرامون شهر تهران عملیاتی و اجرا شد. به این ترتیب شاخص سرانه فضای سبز تهران امسال به عدد ۱۶.۷ متر مربع به ازای هر نفر یعنی تقریبا دوبرابر استاندارد جهانی رسیده و قرار بر این است که تا پایان سال ۱۴۰۳ طرح ۵۰ هزار هکتاری کمربند سبز تهران به اتمام برسد و اینچنین می‌توان منتظر افزایش میزان سرانه فضای سبز، اکسیژن بیشتر و کاهش آلودگی هوا در تهران باشیم.

منبع: فرهیختگان-هانیه درویشی