یک چرخش عجیب نامفهوم: آقای پزشکیان بالاخره مذاکره کنیم یا نه؟! برجام اجرا شود یا نه؟!

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: «این آمریکایی‌ها بودند که میز مذاکره را ترک کردند نه ایرانی‌ها؛ ما به تمام تفاهمات و توافقات خود در چهارچوب برجام پایبند ماندیم و وظیفه آنها بود که به تعهدات خود عمل کرده و بکنند.» اگر تصور می‌کنید این صحبت‌ها را سعید جلیلی در مناظره شب گذشته گفته سخت در اشتباهید. این جملات را مسعود پزشکیان طی مصاحبه‌ای ویدئویی با ایرنا گفته است. میدان انتخابات تاکنون بزرگان سیاسی زیادی را وادار به تغییر مشی سیاسی کرده و اکنون نیز پزشکیان تغییر را از روی دست هاشمی، احمدی‌نژاد، ناطق‌نوری و خیلی‌های دیگر مشق می‌کند. در سوی مقابل، اما جلیلی همواره منتقد جدی برجام بوده و حتی در ایامی که دولت سیزدهم مذاکرات احیای توافق را پیگیری می‌کرد هم دست از این مخالفت برنداشت. او البته حجم انتقاداتش را کاهش داده و سعی کرده کمی نرم‌تر با آن مواجهه داشته باشد. در همین راستا نیز در مذاکرات دوشنبه‌شب درحالی‌که پزشکیان اصرار داشت موضع جلیلی درمورد ادامه مذاکرات برجامی از تلویزیون پخش شود جلیلی سعی داشت تا قاطعانه وارد نشده و به‌طور صریح به نفی مذاکره نپردازد. امری که پزشکیان برای ساختن چهره‌ای ضدتعامل با دنیا از جلیلی و ایجاد هراس از قدرت گرفتن او به آن نیاز داشت. از آنجایی که میدان انتخابات و رقابت بر سر پیروزی عرصه کنش‌های متناقضی بوده و باعث به وجود آمدن نقطه‌عطفی در هویت سیاسی شخصیت‌ها می‌شود نباید در آن سراسیمه به سمت کمپین‌های نامزد‌های انتخاباتی غش کرد. بررسی مواضع پیشین کاندیدا‌ها باعث می‌شود درک بهتری درمورد مواضع واقعی و غیر برساخته‌شده‌شان به وجود بیاید و واقعیت نیز در میان انبوهی از گزاره‌های درست و غلط شب انتخاباتی مورد بی‌توجهی قرار نگیرد. 

بالاخره مذاکره بشود یا نه

یکی از چیز‌هایی که پزشکیان به‌درستی به آن معترف است عدم داشتن درکی کارشناسی از موضوعات است. همین امر نیز باعث می‌شود او در برهه‌های زمانی متفاوت مواضع متناقضی درمورد برجام و تیم مذاکره‌کننده بگیرد. این تذبذب در تصمیم‌گیری، اما اگر توسط رئیس‌جمهور رخ دهد حتما هزینه‌های گزافی را به کشور تحمیل می‌کند و باید از آن اجتناب شود. پزشکیان که زمانی قاطعانه مذاکره با آمریکا را نفی می‌کرد اکنون به حامی مذاکره در هر شرایطی تبدیل شده است. در مناظره دوشنبه شب پزشکیان در پاسخ به این سوال که اگر طرف مقابل تعامل نکرد چه برنامه‌ای برای بعد از آن دارد پاسخش این بود که در فقدان برجام این کاسبان تحریم هستند که بهره‌مند می‌شوند. پزشکیان درحالی معتقد است در مواجهه با بدعهدی‌ها وزارت خارجه باید قابلیت انعطاف و راهکار‌های مختلف را با کشور‌ها برای گفتگو داشته باشد که در زمان تصدی سمت نایب‌رئیسی مجلس نظرش کاملا برخلاف امروز بوده و این‌گونه در مقابل مذاکره با آمریکا خنجر می‌کشد: «تمام تعهدات بین‌المللی را راحت و یک‌طرفه زیرش می‌زند و اجرا نمی‌کند بعد می‌گوید بیایید باهم مذاکره کنیم. شما که اهل مذاکره‌ای چرا همین‌ها را که نوشته‌ای زیرش میزنی. ایران که مذاکره کرده، ایران که به تعهد خودش عمل کرده است. از کجا معلوم ما با شما حرف بزنیم و شما دوباره زیرش بزنید. همه انسان‌هایی که آگاهند در مقابل ظلم، ستم و قلدری خواهند ایستاد و خواهیم ایستاد و سر خم نخواهیم کرد.» 

این تنها باری نبود که پزشکیان علیه برجام صحبت کرد. کاندیدای جبهه اصلاحات زمانی که هنوز ظریف به کمپین انتخاباتی‌اش نپیوسته بود معتقد بود: «امضا‌کنندگان برجام نیز نباید انتظار داشته باشند که ما به‌صورت یک‌طرفه برجام را اجرا کنیم؛ چراکه همه باید به تعهدات خود عمل کنند، در غیر این صورت ما هم نمی‌توانیم به این روند ادامه دهیم.» حالا دقیقا پنج سال بعد از آن زمان دست تقدیر پزشکیان را به گزینه ریاست‌جمهوری ایران تبدیل کرده و ظریف به‌عنوان سرتیم مذاکره‌کننده که زمانی مورد انتقاد پزشکیان بود در کمپین انتخاباتی پزشکیان فعال شده و موضع پزشکیان نیز از تقابل با مذاکره ۱۸۰ درجه به سمت انعطاف و گفتگو چرخش کرده است. 

نسبت نامشخص میدان و دیپلماسی در نگاه پزشکیان

پزشکیان که اکنون تحت‌تاثیر محمدجواد ظریف در کمپین انتخاباتی خود تلویحا به گزاره تفکیک میدان از دیپلماسی معتقد شده در مناظره دوشنبه‌شب به این سوال که چگونه با وجود ماجرای ترور سردار سلیمانی و پاره کردن برجام بازهم معتقد به انعطاف است با تعبیری ناشایست سعی می‌کند ماجرای ترور شهید سلیمانی را از مذاکره تفکیک کند. او البته پنج سال پیش کاملا نظری متفاوت را مطرح کرده و درمورد اقدامات نظامی و سیاسی ضدایرانی آمریکا گفته بود: «آمریکا به شکل یک‌جانبه از این توافق خارج شد و پس از آن دیگر امضا‌کنندگان این توافق را تهدید کرد که حق ندارند با ایران معامله کنند و در قدم بعدی نیز کشتی‌های نظامی خود را راهی خلیج‌فارس کرد ضمن اینکه پهپادی را برای جاسوسی به ایران فرستاد.» پزشکیان در ادامه همین صحبت‌ها توضیح می‌دهد که اقدام قاطع سپاه و ارتش در سرنگونی پهپاد آمریکایی جواب دندان‌شکنی به آمریکا بوده و «آمریکا در پس این واکنش در اقدامی فریبکارانه درخواست مذاکره با ایران را داده است.» 

جلیلی همچنان معتقد به خسارت محض بودن برجام 

سعید جلیلی که خود زمانی در قامت دبیری شورای عالی امنیت ملی، مسئول مذاکره‌کننده ایران با آمریکا بوده از همان روز‌های ابتدای انعقاد برجام را خلاف منافع ملی می‌دانست. جلیلی سال ۹۴ در کمیسیون ویژه برجام حضور یافته و با بیان اینکه جمهوری اسلامی از حدود ۱۰۰ حق مسلم خود در برجام و اسناد زمینه صرف‌نظر کرده است به‌طور مفصل به انتقاد از محتوای برجام می‌پردازد. طی ۹ سالی که از انعقاد برجام می‌گذرد محدودیت‌های چندساله برجام ذیل بند‌های غروب، اجازه محدود به فعالیت رکتور‌های هسته‌ای ایران و بازررسی‌های غیرمتعارف آژانس از جمله انتقادات اصلی جلیلی به محتوای برجام بوده است. جلیلی که در زمان دولت دوازدهم برجام را خسارت محض خوانده بود در ماه‌های ابتدایی دولت سیزدهم در مقابل مذاکرات احیای برجام موضع سختی نگرفته بود، اما رفته‌رفته صدای اعتراضش بلند شد.

دی‌ماه سال ۱۴۰۱ جلیلی در جمع استادان دانشگاه یزد بار دیگر تعبیر خسارت محض را درمورد برجام تکرار کرده و در صحبت‌هایی که به نظر خطاب به تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم است، می‌گوید: «اگر احساس شود که راه درست همین است در این شرایط باز همین خسارت‌ها و هزینه‌ها تکرار خواهد شد... ما نباید دچار خطای تاریخی شویم.» این صحبت‌ها درحالی از جانب جلیلی مطرح می‌شود که علی باقری از چهره‌های نزدیک به خود او در سمت معاونت سیاسی وزارت خارجی مسئولیت تیم مذاکره‌کننده ایران را برعهده دارد. به نظر می‌رسد دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی همچنان نه‌تن‌ها برجام بلکه مسیر مذاکره با آمریکا را منفی می‌داند. در همین راستا او در مناظره روز دوشنبه پس از آنکه با اصرار پزشکیان در مقابل این سوال قرار می‌گیرد که برنامه‌اش برای احیای برجام و FATF چیست می‌گوید: «اگر بخواهیم با کسانی که بیشترین اختلاف را داریم منافع کسب کنیم این حتما به دست نمی‌آید... درمورد برجام زود ملت خودمان را متهم نکنیم و طرف مقابل را تبرئه کنیم. ما فراتر از تعهدات را انجام دادیم... اشتباه است که وقتی حرف از سیاست خارجی می‌زنیم دنیا را به چند کشور محدود کنیم. دنیا ۲۰۰ کشور دارد.»