دارو‌های شیمی درمانی چه بلایی سر انسان می‌آورند؟

به گزارش مجله خبری نگار،به طور کلی دارو‌های شیمی درمانی با حمله به سلول‌ها یا جلوگیری از رشد و تقسیم سلول‌ها عمل می‌کنند. سلول‌های سرطانی تمایل به رشد و تقسیم سریع و غیرقابل کنترل دارند. بسیاری از دارو‌های شیمی درمانی برای هدف قرار دادن این نوع رشد سریع سلولی طراحی شده اند.

با این حال بدن از انواع مختلفی از سلول‌ها از جمله سلول‌های سالم که به طور طبیعی با سرعت رشد می‌کنند، تشکیل شده است. شیمی درمانی نمی‌تواند بین سلول‌های سرطانی و سلول‌های سالم تمایز قائل شود به همین دلیل است که شیمی درمانی به سلول‌های سالم و همچنین سلول‌های سرطانی آسیب می‌زند یا آن‌ها را می‌کشد.

بسیاری از عوارض جانبی شیمی درمانی ناشی از تاثیر این درمان بر سلول‌های سالم است.

دوز‌های مختلف و انواع شیمی درمانی می‌تواند عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

*کم خونی
*خستگی
*اسهال
*یبوست
*عفونت
*نوروپاتی محیطی (بی حسی، گزگز، درد)
*کبودی و خونریزی آسان
*تغییرات اشتها
*مشکلات دهان، زبان و گلو (زخم، مشکلات بلع)
*تغییرات پوست و ناخن (خشکی پوست، تغییر رنگ ناخن ها)
*مشکلات باروری
*تغییرات خلق و خوی
*مشکلات تمرکز
*سیستم ایمنی ضعیف
*ریزش مو
*مشکلات ادرار، مثانه و کلیه
*حالت تهوع
اگرچه شیمی درمانی پتانسیل ایجاد عوارض جانبی را دارد، اما همه‌ی افراد آن‌ها را دریافت نمی‌کنند و می‌توانند از نظر شدت متفاوت باشند.

در ادامه این مقاله با عوارض و مضرات شیمی درمانی برای سلامتی بدن آشنا می‌شوید.

بسیاری از انواع سلول‌ها تحت تاثیر شییم درمانی قرار می‌گیرند 

از آنجایی که دارو‌های شیمی درمانی نمی‌توانند تفاوت بین سلول‌های سرطانی و سلول‌های سالم را تشخیص دهند، درمان می‌تواند بر بسیاری از سلول‌های سالم به ویژه سلول‌هایی که به سرعت تقسیم می‌شوند، تاثیر بگذارد.

سلول‌های سالمی که احتمالا توسط شیمی درمانی آسیب می‌بینند عبارتند از:

*سلول‌های خون ساز در مغز استخوان
*سلول‌های فولیکول مو
*سلول‌هایی که غشا‌های مخاطی دهان، گلو و دستگاه گوارش را می‌سازند
برخی از دارو‌های شیمی درمانی می‌توانند به سلول‌های قلب، کلیه، مثانه، ریه‌ها و سیستم عصبی آسیب برسانند.

آسیبی که شیمی درمانی به این سلول‌ها وارد می‌کند، می‌تواند منجر به عوارض جانبی خاصی شود.

پزشک شما ممکن است دارو‌هایی را برای کمک به محافظت از سلول‌های سالم بدن در زمانی که تحت شیمی درمانی هستید توصیه کند. علاوه بر این درمان‌هایی وجود دارد که می‌تواند به کاهش عوارض جانبی شییم درمانی کمک کند.

عوارض و مضرات شیمی درمانی 

۱. کم خونی 

گلبول‌های قرمز اکسیژن را از ریه‌ها به بدن شما می‌رسانند. هنگامی که شیمی درمانی به گلبول‌های قرمز آسیب می‌رساند و تعداد گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد، کم خونی ناشی از شیمی درمانی ممکن است رخ دهد.

علائم اصلی کم خونی خستگی و ضعف هستند. با این حال کم خونی همچنین می‌تواند باعث علائم زیر هم شود:

*ضربان قلب نامنظم
*تنگی نفس
*سرگیجه
*دست‌ها یا پا‌های سرد
*سردرد
اگر تحت شیمی درمانی هستید، تیم مراقبت از سرطان تعداد سلول‌های خونی شما را از نزدیک بررسی می‌کند. کم خونی را می‌توان با رژیم غذایی غنی از آهن، مکمل‌های آهن یا در برخی موارد تزریق خون درمان کرد.

۲. ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن 

گلبول‌های سفید یک بخش حیاتی سیستم ایمنی بدن هستند. هنگامی که شیمی درمانی به طور قابل توجهی تعداد گلبول‌های سفید خون را کاهش می‌دهد، وضعیتی به نام نوتروپنی رخ می‌دهد.

نوتروپنی مبارزه با ویروس ها، باکتری‌ها و سایر عوامل بیماری زا را برای سیستم ایمنی سخت‌تر می‌کند. این بدان معنی است که خطر ابتلا به عفونت در فرد افزایش می‌یابد.

علائم نوتروپنی عبارتند از:

*تب
*لرز
*زخم‌های دهان
*سرفه کردن
*مشکل در تنفس
*درد شکم
*درد رکتوم
برای افرادی که شیمی درمانی دریافت می‌کنند بسیار مهم است که اقدامات لازم را برای جلوگیری از بیمار شدن انجام دهند. شستن مرتب دست ها، اجتناب از مکان‌های شلوغ و دوری از افرادی که ممکن است بیمار باشند ممکن است خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد. دقت در تهیه و پخت غذا نیز می‌تواند خطر مسمومیت غذایی را کاهش دهد.

نوتروپنی را می‌توان با پروتئین‌هایی به نام فاکتور‌های رشد میلوئیدی که تولید گلبول‌های سفید را تحریک می‌کنند، درمان کرد. ممکن است از آنتی بیوتیک‌ها نیز استفاده شود. علاوه بر این درمان سرطان ممکن است به طور موقت به تعویق بیفتد تا به بدن فرصت داده شود تا گلبول‌های سفید بیشتری بسازد.

۳. مشکل در لخته شدن خون 

شیمی درمانی ممکن است بر پلاکت‌ها تاثیر بگذارد، بخشی از خون که به لخته شدن و توقف خونریزی کمک می‌کند. تعداد کم پلاکت‌ها ترومبوسیتوپنی نامیده می‌شود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد خون شما نمی‌تواند به درستی لخته شود و همین می‌تواند منجر به خونریزی بیش از حد شود.

علاوه بر این بیماران سرطانی به ویژه آن‌هایی که شیمی درمانی دریافت می‌کنند، در معرض خطر ابتلا به نوعی لخته خون به نام ترومبوز ورید عمقی (DVT) هستند.

تیم مراقبت از سرطان شمارش سلول‌های خونی شما را پیگیری می‌کند تا خطر ابتلا به ترومبوسیتوپنی و لخته شدن خون را ارزیابی کنید.

برخی از بیماران با تعداد پلاکت پایین ممکن است نیاز به درمان با تزریق پلاکت داشته باشند. به افرادی که در معرض خطر ابتلا به لخته شدن خون یا ترومبوز ورید عمقی هستند ممکن است مصرف دارو‌های رقیق کننده خون توصیه شود.

۴. ریزش مو 

سلول‌های فولیکول مو از جمله سلول‌هایی هستند که سریع‌ترین رشد را در بدن دارند. از آنجا که بسیاری از درمان‌های شیمی درمانی سلول‌هایی را هدف قرار می‌دهند که به سرعت تقسیم می‌شوند، ریزش مو یکی از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است.

با این حال همه انواع شیمی درمانی باعث ریزش مو نمی‌شوند. هنگامی که شیمی درمانی باعث ریزش مو می‌شود، معمولا پس از توقف درمان دوباره رشد می‌کند.

استفاده از سرپوش خنک کننده سر قبل، حین و بعد از تزریق شیمی درمانی ممکن است به جلوگیری یا کاهش ریزش مو کمک کند.

۵. حالت تهوع و استفراغ 

تهوع و استفراغ از عوارض جانبی شایع شیمی درمانی هستند.
در حالی که دلایل دقیق استفراغ و تهوع ناشی از شیمی درمانی به طور کامل شناخته نشده است، اما احتمالا به دلیل تحریک برخی مناطق مغز در حین درمان است.

هنگامی که این قسمت‌های مغز تحریک می‌شوند یک مسیر رفلکس را از طریق نواحی مری فعال می‌کنند و باعث احساس تهوع و استفراغ می‌شوند.

انواع مختلفی از حالت تهوع و استفراغ وجود دارد که ممکن است در افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند رخ دهد:

تهوع و استفراغ حاد: می‌تواند در عرض چند دقیقه تا چند ساعت پس از درمان رخ دهد
تهوع و استفراغ تاخیری: بیش از ۲۴ ساعت پس از درمان شروع می‌شود و می‌تواند تا روز‌ها ادامه یابد
تهوع و استفراغ مقدماتی: می‌تواند قبل از شروع درمان اتفاق بیفتد و یک پاسخ است که در نتیجه شیمی درمانی‌های قبلی که منجر به تهوع و استفراغ شده اند، ایجاد می‌شود
تهوع و استفراغ ناگهانی: که با وجود درمان برای پیشگیری از آن اتفاق می‌افتد
تهوع و استفراغ مقاوم: به استفراغی گفته می‌شود که به درمان پاسخ نمی‌دهد. ممکن است پس از چندین شیمی درمانی رخ دهد
ترکیب‌های بسیاری از دارو‌ها و درمان‌های معتبر وجود دارد که ممکن است به پیشگیری یا کنترل استفراغ و تهوع در افرادی که تحت شیمی درمانی هستند کمک کند.

۶. موکوزیت 

موکوزیت یکی دیگر از عوارض شیمی درمانی است که می‌تواند باعث زخم، خونریزی و درد در دهان و گلو شود. زمانی اتفاق می‌افتد که شیمی درمانی باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون شود.

موکوزیت می‌تواند کار‌های روزمره مانند خوردن و آشامیدن را دشوار یا حتی غیرممکن کند.

افزایش تعداد دفعات مسواک زدن، انجام معاینات منظم دندانپزشکی، مرطوب نگه داشتن دهان و عدم استعمال دخانیات ممکن است به پیشگیری یا کاهش مدت زمان موکوزیت کمک کند. دارو‌های تجویزی نیز یک گزینه است.

موکوزیت معمولا ظرف چند هفته پس از پایان شیمی درمانی بهبود می‌یابد.

۷. مه مغزی 

شیمی درمانی می‌تواند باعث تغییرات ذهنی کوتاه مدت یا بلند مدت در مغز شود که معمولا به عنوان مغز شیمیایی یا اختلال شناختی پس از شیمی درمانی شناخته می‌شود و به عنوان کاهش وضوح ذهنی پس از شیمی درمانی توصیف شده است.

مه مغزی می‌تواند به خاطر سپردن کلمات یا خاطرات خاص، تمرکز روی کار‌ها و یادگیری مهارت‌های جدید را دشوار کند. افرادی که مه مغزی را تجربه می‌کنند ممکن است در انجام چند کار یا به خاطر سپردن نام‌ها یا کلمات رایج مشکل داشته باشند.

درمان مه مغزی ناشی از شیمی درمانی شامل فعالیت‌های توانبخشی شناختی برای کمک به بهبود عملکرد مغز و همچنین ورزش و مدیتیشن است.

۸. تغییرات در ناخن‌ها 

شیمی درمانی می‌تواند باعث تغییراتی در ناخن‌های مانند تغییر رنگ، لکه‌ها و خشکی آن‌ها شود. ناخن‌ها ممکن است کبود به نظر برسند و سیاه، قهوه ای، آبی یا سبز شوند و به طور غیر طبیعی نازک یا شکننده شوند. در برخی موارد، ناخن می‌تواند به طور کامل از بستر ناخن بلند شود یا بیفتد.

تغییر ناخن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به عفونت را در افراد افزایش دهد، بنابراین مهم است که اقداماتی را برای کوتاه نگه داشتن و تمیز نگه داشتن ناخن‌ها انجام دهید.

نکاتی برای کاهش خطر عفونت ناخن عبارتند از: پوشیدن دستکش هنگام باغبانی یا تمیز کردن، لاک زدن ناخن‌ها برای افزایش استحکام و اجتناب از جویدن ناخن ها.

عوارض جانبی شیمی درمانی کوتاه مدت و قابل درمان هستند 

اگرچه شیمی درمانی ممکن است عوارض جانبی مختلفی ایجاد کند، اما بسیاری از آن‌ها کوتاه مدت هستند و برخی افراد به هیچ وجه عوارض جانبی را احساس نمی‌کنند.

اگر در حال آماده شدن برای انجام شیمی درمانی هستید، باید با پزشک خود در مورد عوارض جانبی مورد انتظار، مدت زمانی که طول می‌کشد و اینکه چه زمانی باید آن‌ها را گزارش کنید، صحبت کنید.

همچنین باید از پزشک خود بپرسید که آیا دارو‌های شیمی درمانی که مصرف می‌کنید دارای عوارض جانبی طولانی مدت هستند یا خیر.

اکثر عوارض جانبی قابل درمان هستند و پس از قطع درمان از بین می‌روند یا کاهش می‌یابند. داروها، تغییرات رژیم غذایی و مکمل‌ها گزینه‌های درمانی موثری برای طیف وسیعی از عوارض جانبی هستند.

هدف از شیمی درمانی چیست؟ 

هدف شیمی درمانی به نوع سرطان، محل آن و شرایط فرد بستگی دارد. براساس هدف خاص سه نوع شیمی درمانی وجود دارد:

عمل جراحی قطعی: این روش درمانی سعی می‌کند تمام سلول‌های سرطانی را از بین ببرد، به طوری که فرد عاری از سرطان باشد
شیمی درمانی ادجوانت یا نئوادجوانت: این درمان سلول‌های سرطانی باقیمانده در بدن پس از جراحی یا تلاش برای کوچک کردن توده‌های سرطانی قبل از جراحی را هدف قرار می‌دهد
مراقبت تسکینی: اگر سلول‌های سرطانی را نتوان از بین برد، درمان ممکن است بر کاهش علائم یا کند کردن رشد سرطان متمرکز شود
شیمی درمانی اغلب تنها بخشی از یک برنامه درمانی بزرگتر است. ممکن است همراه با درمان‌های دیگر مانند پرتو درمانی، جراحی یا سایر دارو‌ها تجویز شود.

خلاصه 

شیمی درمانی روشی است که برای تخریب یا آسیب رساندن به سلول‌های سرطانی انجام می‌شود. در عین حال اغلب سلول‌های سالم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث عوارض جانبی خاصی می‌شود. بیشتر این عوارض کوتاه مدت و قابل درمان هستند.

تیم مراقبت از سرطان می‌تواند به شما در درک برنامه شیمی درمانی خاص، نحوه عملکرد آن و عوارض جانبی کمک کند. 

منبع:سومیتا