خسارت ۳هزار میلیارد تومانی سالانه ریزگرد‌ها به اقتصاد کشور/ راهکار مقابله با ریزگرد‌ها چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار پدیده گردوغبار به عنوان یکی از چالش‌های زیست محیطی ایران در روز‌های اخیر بسیاری از مناطق کشور را درگیر کرده است. طبق اعلام سازمان هواشناسی منشأ این گردوغبار کشور عراق و عربستان بوده و تا مرداد ادامه خواهد داشت. همچنین استان‌های آذربایجان غربی، کرمانشاه، مرکزی، البرز، زنجان، قم، تهران، ایلام، خوزستان، کرمانشاه و قزوین از استان‌های درگیر این پدیده در این روز‌ها خواهند بود.

البته به طور کلی علاوه بر منشأ خارجی داشتن پدیده ریزگرد در کشور، این پدیده منشأ داخلی نیز دارد که به اعتقاد برخی کارشناسان ۶۰ درصد منشأ ریزگرد در کشور داخلی است. به گفته مسئولان برآورد‌ها نشان می‌دهد به طور کلی بالغ بر ۵۷ درصد از جمعیت کشور تحت پوشش اثرات گرد و غبار قرار داشته و طی آینده­‌ای نه چندان دور ۷۵ درصد از جمعیت کشور در سایر استان­‌ها درگیر این چالش خواهند بود.

طبق بررسی ها، گردوغبار آثار سوء و پیامد‌های منفی گوناگونی را به دنبال دارد که از جمله می‌توان به کاهش رشد و بازدهی محصولات کشاورزی، تشدید خسارات ناشی از بروز آفات و بیماری‌های گیاهی، افزایش تصادفات جاده‌ای به علت کاهش قدرت دید، لغو پرواز‌ها و خسارات مالی ناشی از آن، افزایش هزینه درمان، افزایش سرانه هزینه خانوار، افزایش مصرف آب برای شستشو، تعطیلی واحد‌های صنعتی، خدماتی، آموزشی، آلودگی منابع آب، اختلال در سیستم‌های برق رسانی، افزایش فرسایش بنا‌ها و کاهش عمر مفید آن‌ها و مشکلات روحی و روانی انسان بر اثر کاهش قدرت دید اشاره کرد.

به گفته رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ریزگرد‌ها و هجوم شن‌های روان سالانه سه هزار میلیارد تومان به سکونتگاه‌ها، زیرساخت‌ها و زمین‌های کشاورزی کشور خسارت وارد می‌کنند.

عربستان و عراق، کانون اصلی ریزگرد‌ها با منشأ خارجی

به گفته مسئولان، عربستان و عراق کانون اصلی ریزگرد‌ها با منشأ خارجی در کشور هستند؛ در این باره علی سلاجقه رئیس سازمان محیط زیست با اشاره به اینکه در بحث آب زمانی که سال ۹۰ وزرای محیط زیست کشور‌های مختلف به ایران دعوت شدند، وزیر محیط زیست عربستان در این اجلاس شرکت نکرد، می‌گوید: ما کانون‌های داخلی و خارجی آلودگی هوا و ریزگرد را شناسایی کردیم و ۲۷۰ میلیون هکتار از منشاء این ذرات را می‌شناسیم. بیشترین مقدار ریزگرد که از خارج مرز‌های ما وارد ایران می‌شود، از شبه جزیره عربستان است که با ما همکاری نمی‌کند.

علاوه بر عربستان، ترکیه نیز از کشور‌هایی است که نقش مهمی در بروز پدیده ریزگرد در کشور دارد؛ در این باره رئیس سازمان محیط زیست معتقد است: پروژه گاپ ترکیه وضعیت آب ما را خطرناک‌تر از همیشه کرده، عراق نیز به این موضوع ورود نمی‌کند و ما تاوان این طرح‌ها را می‌دهیم، باید پذیرفت که ترکیه در حال مدیریت مساله آب منطقه است و برای حل این مشکلات باید دیپلماسی خارجی تقویت شود. در این راستا انجام همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای با هماهنگی وزارت امور خارجه و استفاده از ظرفیت کنوانسیون‌ها و نهاد‌های بین‌المللی، اقدام‌هایی است که در خصوص کنترل و مدیریت منشأ‌های فرامرزی گردوغبار باید انجام شود.

به گفته رئیس سازمان محیط زیست، بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به تهیه ۲ برنامه عمل زیر منطقه‌ای شامل برنامه عمل زیر منطقه‌ای منطقه غرب آسیا و برنامه عمل زیر منطقه بخشی از آسیای میانه و غرب آسیا اقدام کرده که امید است بتوان با استفاده از این برنامه‌های عمل، اقدام‌های پیش‌بینی‌شده را با همکاری کشور‌های منطقه اجرایی کرد.

راه مقابله با پدیده ریزگرد با منشأ داخلی چیست؟

درباره راهکار مقابله با پدیده ریزگرد با منشأ داخلی، نادرقلی ابراهیمی دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب خشکسالی فرسایش و محیط زیست معتقد است: در کشور حدود ۱۰ میلیون هکتار بیابان داریم و بیابان‌های خوزستان یکی از کانون‌های ریزگرد در کشور به شمار می‌روند؛ در این راستا، روش‌های "بیابان‌زدایی مردمی" از جمله روش‌هایی است که برای مقابله با پدیده گردوغبار ضرورت دارد با قوت پیگیری و اقدام شود.

یکی دیگر از اقدامات موثر برای مقابله با پدیده ریزگرد عملیات بیولوژیکی آبخیزداری و استفاده از پوشش گیاهی است؛ در این باره علی محمد طهماسبی دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است: تغییر کشاورزی سنتی و دیم کاری در مناطق خشک و بیابانی به کشت گیاهان مرتعی خصوصاً کشت گیاهان دارویی به عنوان یک راهکار مدیریت بحران گردوغبار در کشور است و این اقدام منجر به تثبیت کانون‌های گرد و غبار و تولید گیاهان دارویی به طور همزمان خواهد شدکه در راستای تحقق اهداف "اقتصاد مقاومتی " نیز خواهد بود.

مدیریت صحیح منابع آبی با عملیات آبخیزداری و آبخوانداری نیز از دیگر راهکار‌های موثر مقابله با پدیده گردوغبار با منشأ داخلی است؛ در این باره دکتر ضیاءالدین شعاعی عضو عضو علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به اینکه طوفان‌های گردوغبار پدیده‌ای جدید در عرصه‌های منابع طبیعی هستند که ممکن است اولین عامل تشدید آن‌ها کاهش باران‌ها در دو دهه اخیر و عدم توجه به حقابه‌های پایین دست باشد، می‌گوید: کارآمدترین راهکار مقابله با ریزگرد، برنامه ریزی حوزه‌های آبخیز به منظور تعیین دقیق نیاز‌های آبی زیست محیطی و اولویت به تأمین حقابه تالاب‌ها و مناطقی که منشا گردوغبار هستند می‌باشد. ولی متاسفانه به دلیل برنامه ریزی‌های غلط در استحصال آب در سد‌های بالادست حوزه، معمولا آب کافی جهت اجرای برنامه‌های پخش سیلاب و ایجاد پوشش گیاهی در این عرصه‌ها در دسترس نمی‌باشد. با توجه به وقوع این پدیده در پایین دست‌ها و کانون‌های بحرانی، اجرای عملیات آبخیزداری و پخش آب در عرصه‌های پایین دست با ایجاد شیار در زمین و رطوبت دار کردن زمین در فصول سیلابی و استفاده از این رطوبت در احیای پوشش گیاهی راهکاری موثر در کاهش این کانون‌های فعال است.