روابط ایران و عربستان بر مدار تنش زدایی

به گزارش مجله خبری نگار ، با سپری شدن حدود ۶ سال از قطع روابط دیپلماتیک عربستان و ایران، اکنون چند ماهی است که دو کشور مذاکراتی را به میزبانی عراق با هدف بهبود روابط انجام داده‌اند. در واقع از ابتدای سال جاری تاکنون۴ دور مذاکره در بغداد برگزار شده است و گزارش‌ها نشان از این دارد که روند گفتگو‌ها مثبت بوده است. «برهم صالح» رییس جمهوری عراق چندی پیش اعلام کرد مذاکرات ایران و عربستان پیشرفت خوبی داشته است و عراق و منطقه نیازمند این موضوع هستند. وی تاکید کرد همچنان چالش‌هایی مقابل این گفتگو‌ها وجود دارد، اما امیدواریم که گشایش بزرگ به وجود بیاید و این گفتگو‌ها ادامه داشته باشد. مقام‌های تهران و ریاض هم درباره روند گفتگو‌های دوجانبه نظر مثبتی دارند و در این ارتباط پیام‌های مثبتی ارسال می‌کنند. آخرین نمونه از پیام‌ها را «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان در سفر به آمریکا و در گفتگو با روزنامه «فایننشال تایمز» ارسال کرد. وی با «صمیمانه» و «اکتشافی» خواندن روند مذاکرات میان دو طرف گفت: این مذاکرات دوستانه بوده، ولی تاکنون نتایج ملموسی به همراه نداشته است. ما نسبت به این گفتگو‌ها جدی هستیم. ما همواره گفته‌ایم که می‌خواهیم راهی برای باثبات کردن منطقه بیابیم.

مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز همواره این موضوع را اعلام کرده‌اند که خواهان بهترین روابط با کشور‌های منطقه هستند و این جزو اولویت‌های سیاست خارجی ایران بوده است. در دولت سیزدهم نیز تعامل و ارتباط با همسایگان از اهمیت جدی برخوردار است. «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی شانزدهم مهرماه در نشست مطبوعاتی خود با خبرنگاران در لبنان گفت: مذاکرات ایران و عربستان در مسیر درست خود قرار دارد و نیازمند گفتگو‌های بیشتر در این زمینه است.

دست برتر ایران در مذاکره با سعودی‌ها

بسیاری از کارشناسان معتقدند که عربستان با توجه به تجربیات سال‌های اخیر در تحولات سوریه، لبنان، یمن، قطر و ... اکنون به این نتیجه رسیده که نمی‌تواند در برابر واقعیت‌های موجود منطقه راهبرد گذشته خود را ادامه دهد. اکنون دیگر آمریکا مانند دوره «ترامپ»، از عربستان در جنگ یمن حمایت نمی‌کند و واشنگتن جنگ افزار‌های خود را از این کشور خارج کرده است. با توجه به این واقعیت‌ها ریاض تصمیم گرفته که رویکرد جدیدی اتخاذ کند. در همین چارچوب تاکنون ۴ دور مذاکرات بین مقامات ایران و عربستان برگزار شده است.

«محمد مصطفی العمرانی» تحلیلگر یمنی در بخشی از گزارش خود درباره مذاکرات ایران و عربستان نوشت: ایران اکنون در شرایطی با عربستان مذاکره می‌کند که در تحولات منطقه دست برتر را دارد. این مذاکره در شرایطی انجام می‌گیرد که دولت کنونی آمریکا در حال خارج کردن نیرو‌های این کشور از منطقه است و حمایت نظامی آمریکا از عربستان در جنگ یمن را متوقف کرده است. این در شرایطی است که ایران در سایه همکاری با کشور چین به عنوان یک قدرت برتر جهانی، دست برتر را در مذاکرات دارد و به مرحله‌ای رسیده است که می‌تواند شرط‌های خود را تحمیل کند.

«شاکر احمد» نویسنده و تحلیلگر اماراتی هم به تارنمای «الخلیج اونلاین» امارات گفت: افزایش حمله‌های گروه انصارالله یمن به سرزمین‌های عربستان این کشور را وادار ساخته است به دنبال راه حلی برای حل مشکلات خود با ایران باشد. عربستان این موضوع را درک کرده است که ایران در یمن نقش اساسی دارد. واقعیت‌ها نشان می‌دهد که ایران در شماری از پرونده‌های منطقه دستاورد‌هایی داشته است و عربستان به عنوان بازنده بزرگ این پرونده‌ها اکنون به دنبال راهی برای رهایی از جنگ یمن است.

روزنامه فرامنطقه‌ای «العرب» نیز در بخشی از گزارش خود آورد: تحلیلگران می‌گویند تلاش‌های دیپلماسی نشان می‌دهد که ریاض به این موضوع پی برده است که سیاست «فشار حداکثری» ترامپ علیه ایران برای امتیازگیری از این کشور راه به جایی نبرده است. همچنین روابط ریاض با واشنگتن در مقایسه با دوره ترامپ با تنش‌هایی همراه شده است. زیرا «جوبایدن» تلاش می‌کند در زمینه مسائل حقوق بشری ریاض را زیر فشار قرار دهد. در چنین شرایطی ریاض برای کاهش تنش‌ها در بسیاری از جبهه‌های خاورمیانه تحرکاتی را انجام داده است. این کشور پس از سه سال قطع روابط با قطر با این کشور آشتی کرده است. هدف اصلی عربستان از از تحرکات دیپلماتیک رهایی خود از جنگ یمن است.

اعتماد سازی و مذاکره عربستان و ایران تحقق بخش منافع همه کشور‌های منطقه

تحلیلگران معتقدند ایران و عربستان از نقاط مشترک برای مذاکره و رسیدن به تفاهم برخوردار هستند. اگر این دو کشور بتوانند با اعتمادسازی تنش‌ها را حل کنند این موضوع مهم می‌تواند بنیانی پایدار را شکل دهد تا زمینه برای حل فراگیرتر تنش‌ها در منطقه فراهم شود.

«فاطمه الصمادی» پژوهشگر اردنی تبار در بخشی از گزارش خود در مرکز پژوهش‌های «الجزیره» قطر نوشت: تجربه دهه‌های گذشته در روابط ایران و عربستان نشان می‌دهد که آن‌ها می‌توانند با هم همکاری راهبردی داشته اند. از این رو، احتمال ایجاد گشایش و نزدیکی روابط دو کشور وجود دارد و با آغاز مذاکرات و حل تنش‌ها در برخی پرونده‌ها از دامنه تنش‌ها در برخی مسایل کاسته خواهد شد. از این رو، پیشرفتی که در مذاکرات این دو کشور رخ داده است پایه‌ای برای از سرگیری روابط و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور خواهد بود.

اندیشکده راهبردی «الفکر» که مقر آن در استانبول دارد در بخشی از گزارش خود درباره مذاکرات ایران و عربستان یادآور شد: با توجه به شرایط و تحولاتی که منطقه شاهد است می‌توان از احتمال نزدیک شدن این دو کشور سخن به میان آورد. مسایلی که این دو کشور با آن روبرو هستند ضرورت حرکت آنها، از یک نقطه مشترک را اقتضا می‌کند. یکی از این مسایل، تغییر سیاست آمریکا در منطقه است. از زمان راهیابی «بایدن» به کاخ سفید، منطقه شاهد شماری از تحولات بود. با وجود انتقاد‌های سخت عربستان، آمریکا، تحریم‌ها را از گروه انصارالله یمن برداشته است. عربستان هم با نزدیک شدن به ایران، بی اعتمادی خود به آمریکا به ویژه پس از قدرت یابی دموکرات‌ها در این کشور را نشان می‌دهد. تغییرات منطقه‌ای سبب شده است که سیاست گفتگو جایگزین سیاست تقابل شود.

مرکز پژوهش‌های راهبردی الفکر درباره انگیزه‌های عربستان از نزدیک شدن به ایران نوشت: با دقت در موضع گیری عربستان در نزدیک شدن به ایران مشخص می‌شود که پرونده‌های امنیتی مهمترین محرک این مذاکرات است. عربستان به دنبال متوقف کردن تهدید‌های انصارالله و پایان دادن به جنگ یمن است. در سال‌های اخیر حمله‌های انصارالله به بزرگترین تهدید برای امنیت عربستان تبدیل شده است. آن‌ها با حمله به تاسیسات نفتی شریان اقتصاد عربستان را هدف قرار داده اند. همچنین انصارالله زیر ساخت ها، فرودگاه‌ها و مکان‌های راهبردی این کشور را از طریق عملیات نظامی هدف قرار می‌دهند. این حمله‌ها به یک تهدید واقعی تبدیل شده اند. عربستان می‌داند که از طریق ائتلاف‌های سنتی خود و روابط با آمریکا و حمله‌های نظامی در یمن نمی‌تواند به این حمله‌ها پایان دهد، بلکه برای پایان دادن به این حمله‌ها باید با ایران مذاکره کند. هزینه‌های جنگ عربستان در یمن به دلیل فرسایشی شدن این جنگ بسیار بالا است.

«سلیمان العقیلی» تحلیلگر عربستانی در این زمینه به بخش عربی زبان شبکه «الحره» آمریکا گفت برقراری روابط میان دو کشور ممکن است. این دو کشور می‌توانند در زمینه روابط دوجانبه گام‌های بزرگی را بردارند. بسیاری از مسائل وجود دارد که نخست باید آن‌ها را حل کرد. بحران بی اعتمادی میان دو کشور عمیق است.

«محمد صالح صدقیان» مدیر مرکز «عربی» مطالعات ایران هم به تارنمای شبکه الحره گفت: همه کشور‌های منطقه به این نتیجه رسیده اند که باید به تنش‌های امنیتی، سیاسی و نظامی در منطقه پایان داده شود. همه به این نتیجه رسیده اند که شرایط کنونی اقتضا می‌کند که به همه چالش‌ها و مشکلات به ویژه در یمن، عراق، سوریه، لبنان و حتی فلسطین که منطقه از آن رنج می‌برد، پایان داده شود. شرایط منطقه مذاکرات عربستان و ایران را پیش می‌برد. همان گونه که آمریکا از افغانستان عقب نشینی کرد این کشور از عراق و سوریه عقب نشینی خواهد کرد. در نتیجه اگر کشور‌های منطقه به ویژه کشور‌های بزرگی مانند عربستان و ایران برای مهار چالش‌ها مذاکره نکنند وضعیت خطرناک خواهد بود. ماه‌های آینده منطقه شاهد نتیجه مثبتی در سطح روابط ایران و عربستان و همچنین روابط ایران و کشور‌های عربی خواهیم بود. این تحلیلگر درباره شرط و شروط مذاکره میان ایران و عربستان گفت باید این شرط‌ها را پشت سرگذاریم. میان دو طرف بی اعتمادی وجود دارد و ما باید به دنبال راهی برای چگونگی اعتمادسازی میان دو طرف و چگونگی رسیدن به توافق بر روی اشتراکات باشیم. اگر این موضوع تحقق یابد زمینه برای بررسی دیگر امور و بررسی چگونگی تحقق منافع همه کشور‌های منطقه فراهم می‌شود.