«فرهنگ ایمنی»؛ عبارتی آشنا، اما کمتر پرداخته شده

به گزارش مجله خبری نگار، فرهنگ ایمنی، مجموعه‌ای از باورها، اطلاعات و رفتار‌های است که افراد را در برابر حوادث و خطرات ایمن نگه می‌دارد. از فرهنگ ایمنی معمولا با عبارت HSE نیز یاد می‌شود که حرف اول کلمات بهداشت (Health)، ایمنی (Safety) و محیط‌زیست (Environment) است. HSE دربردارنده کلیه مسائل مربوط به بهداشت کار، ایمنی در عملیات صنعتی و محیط کار، آتش نشانی و محیط زیست است.

دکتر مصطفی پویاکیان متخصص بهداشت حرفه‌ای و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به حادثه نیروگاه اتمی چرنوبیل گفت: موضوع فرهنگ ایمنی که امروزه به عنوان یک عبارت علمی در رسانه‌های عمومی بیان شده است، اولین بار حدود ۳۵ سال پیش، برای بررسی این حادثه در گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی استفاده شد و نتیجه بررسی‌ها در گزارش مذکور نشان داد که مجموعه‌ای از عوامل سازمانی مرتبط، با مفهوم کلی به نام "فرهنگ ایمنی" دخیل بوده است. مفهومی که برگرفته از ارزش ها، نگرش‌ها و رفتار‌هایی است که افراد نسبت به مفهوم ایمنی دارند و تعیین می‌کند موضوع ایمنی را در کدام اولویت کاری شان قرار دهند.

وی با بیان اینکه آمار حوادث و تلفات جاده‌ای در ایران بسیار قابل توجه است، تاکید کرد: طبیعی است که نسبت به فرهنگ ایمنی فردی و شغلی، موضوع فرهنگ ایمنی بیشتر در مورد ترافیک، حمل و نقل جاده ای، بستن کمربند ایمنی بیان شده است که اکنون بعد از سال‌ها اکثر افراد نه فقط به علت جریمه نشدن، بلکه برای حفظ ایمنی خود از آن استفاده می‌کنند.

دکتر پویاکیان گریزی به موضوع فرهنگ ایمنی بیماری و به خصوص کرونا پرداخت و تاکید کرد: با وجود بیان آموزش‌هایی در خصوص زدن ماسک و رعایت فاصله اجتماعی، می‌توان گفت نقد‌هایی به این شیوه آموزش مستقیم وارد است که باید به ظرفیت روانی افراد، اقتضائات و ویژگی انسان‌ها توجه داشت که ممکن است علیرغم اشراف به خوب بودن ماسک، از آن استفاده نکنند.

به گفته این متخصص بهداشت حرفه ای، فرهنگ ایمنی یک مقوله برگرفته از سازمان و همچنین مرتبط با فرهنگ عمومی جامعه است، متخصصین حوزه ایمنی با استفاده از شواهد و اطلاعات موجود در گروه شغلی یا سازمانی، به قضاوت در مورد سطح فرهنگ ایمنی می‌پردازند و در خصوص انجام مداخلات لازم تصمیم گیری می‌کنند.

وی این را هم گفت که مداخلات آموزشی و یا غیر آموزشی همچون وضع قوانین و مقررات که به تدریج و در طولانی مدت اثرگذار است، می‌تواند سطح فرهنگ ایمنی جامعه را ارتقاء ببخشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه سه روش برای مدیریت ایمنی از جمله: ایمنی فنی، مدیریت ایمنی سیستمی، ایمنی رفتاری و فرهنگی وجود دارد، افزود: امروزه هر سه این روش‌ها در دنیا با هم پیگیری می‌شوند.

وی همچنین با بیان اینکه رویکرد‌های مختلف، در ارتباط با تغییرات در فرهنگ ایمنی، نظرات متفاوتی ارائه کرده اند، افزود: رویکرد کارکردگرا با عقیده به توان ایجاد تغییر در فرهنگ، نظر متضادی با رویکرد تفسیری دارد که فرهنگ را متاثر از ژنتیک و برخاسته از درون خود فرد، خانواده و فرهنگ اجتماعی او می‌دانند که آموختنی نیست.

این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تصریح کرد: امروزه در سازمان‌ها از هر دو رویکرد استفاده می‌شود و در انتخاب افراد برای جذب شغلی به داشتن زمینه و نگرش فرهنگی خوب توجه می‌شود.

قوانین و مقررات حمایت کننده، اما قدیمی

وی با بیان اینکه وجود قوانین مربوط به ایمنی در جامعه، نشان دهنده پررنگ جلوه دادن موضوع در نظام ارزشی آن جامعه است، افزود: قوانین حمایت کننده خوبی که موجب حفظ سلامت پرسنل نیز می‌شوند، در کشور حاکم است؛ اما مشکلاتی که وجود دارد، لزوما به خود قوانین مربوط نمی‌شوند، لازم است آیین نامه‌ها نیز به روز شوند.

پویاکیان با بیان اینکه مشکلات این حوزه به تضادی که میان ایمنی موجود در زندگی اجتماعی و ایمنی زندگی شغلی برمی گردد، تصریح کرد: گاهاً فرهنگ ایمنی در زندگی اجتماعی ما تشویق نمی‌شود؛ و در ادامه با تاکید بر اینکه جان انسان‌ها به عنوان یک ارزش در بحث ایمنی تلقی می‌شود، افزود: تلاش برای حفظ جان انسان‌ها در بحث فرهنگ ایمنی مطرح است، در صورتی که در رویداد‌هایی مانند جنگ‌ها، تصادفات، بیماری‌هایی مانند کدوید، جان انسان‌ها به راحتی از دست می‌رود.

این متخصص بهداشت حرفه‌ای هم چنین با اشاره به آمار‌های افزایشی مرگ و میر کرونا در ایام اخیر، افزود: تکرار این رویداد فوت باعث می‌شود مهم بودن آن در ذهن پایین آمده و در رفتار افراد تاثیر بگذارد، به گونه‌ای که انسان‌ها بیشتر به سمت رفتار‌های پرخطر روی بیاورند. برای برگرداندن حساسیت مردم نسبت به خطر بیماری، باید چاره اندیشی شود که انسان‌ها سلامت بمانند و به این ترتیب فرهنگ ایمنی را تبلیغ کنیم.

نقدی بر شعار «اول ایمنی، بعد کار»

وی همچنین با توجه به موضوع فرهنگ ایمنی، در خصوص شعار «اول ایمنی، بعد کار» بیان کرد: نقد‌هایی به این شعار وارد شده که به جا نیز هست و اکنون تلاش می‌شود تا شعار "اول کار، همراه با ایمنی" تثبیت شود، اینگونه کارفرما دیگر برای انجام کار، ایمنی را کنار نگذاشته و متوجه می‌شود برای جلوگیری از وارد شدن خسارت و آسیب به تجهیزات و نیروی انسانی، باید موارد ایمنی را رعایت کند.

این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پایان با بیان اینکه پرواز دو بال دارد "پیشگیری و درمان" تاکید کرد: بیاییم قبل از وقوع حادثه به ایمنی در کار‌ها اولویت بدهیم تا از تکرار وقایعی مانند حادثه پلاسکو و آتش سوزی کلینیک سینا اطهر جلوگیری کنیم. چراکه باید در عمل هم پیشگیری مقدم بر درمان باشد.