مجله خبری-سبک زندگی نگار: پدر نیز مانند مادر از مقام و منزلت بالایی برخوردار است، گر چه بهشت زیر پای پدران نیست، اما در دستان زحمت کش و نگاه خسته آنهاست که از آن ایثار و فداکاری و از خودگذشتگی میبارد. پدر در همه ادیان دینی به خصوص اسلام از احترام زیادی برخوردار است و بعد از مقام ایمان و شرک نورزیدن به خدا احترام به پدر و مادر قرار دارد.
اسلام برای تکریم و پاسداشت مقام پدران همواره به حفظ احترام پدر توصیه نموده و واجب بودن اطاعت و فرمانپذیری فرزندان از پدر را وضع کرده است. در این بخش احادیث و آیاتی درباره احترام به پدر و مقام و منزلت او آورده ایم.
پدر و مادر در نزد خداوند از جایگاه منحصر به فردی برخوردار هستند به طوری که در قرآن کریم، در چندین آیه به اطاعت و تکریم آنها فرمان داده شده است و خداوند در این آیات به رعایت مقام و منزلت آنها تأکید کرده است.
وَ قَضی رَبُّک اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاّ اِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ اِحْسانا (سوره اسراء (۱۷)؛ آیه ۲۳)
و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر، نیکی کنید.
وَ وَصَّینَا الاِنْسانَ بِوالِدَیهِ حُسْنا (سوره عنکبوت (۲۹)؛ آیه ۸)
و ما به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.
وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا (سوره اسراء (۱۷)؛ آیه ۲۴)
و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو:پروردگارا، چنانکه پدر و مادر، مرا از کودکی (به مهربانی) بپروردند تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما.
أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۖ (سوره انعام (۶)؛ آیه ۱۵۱)
چیزی را با او شریک نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید.
در آیاتی از سوره یوسف بیان شده است:
حضرت یوسف (ع) با آن که وزارت بزرگترین دولت عصر خویش در مصر باستان را به عهده داشت از پدر و مادر دهاتی و بیابانگرد خویش در مصر به خوبی استقبال کرده و تمام ادب و نزاکت را در حق ایشان به جا آورد. (یوسف آیه ۹۹ و ۱۰۰)
آیه ۶۳ و ۶۸ سوره یوسف و نیز ۸ سوره عنکبوت و ۱۴ و ۱۵ سوره لقمان بیان میدارد که گوش سپاری و اطاعت از فرمانها و خواستههای پدر از وظایف دیگر فرزندان است. اطاعت از پدر حتی در مواردی که پدر حضور ندارد و ناظر رفتارها و کردارهای ایشان نیست میبایست ادامه یابد چنان که فرزندان یعقوب (ع) در مسافرت خویش به حکم و فرمان آن حضرت از دروازههای مختلف وارد شدند تا مورد چشم زخم اهل مصر قرار نگیرند.
در آیات ۱۰۱ و ۱۰۲ سوره صافات آمده است که حضرت اسماعیل (ع) برای اجرای فرمان سخت ذبح تن به مرگ سپرد تا رضایت و خشنودی پدر را به دست آورد.
آیات ۴۶ و ۴۸ سوره مریم عدم جواز اطاعت از پدر را محدود کفرخواهی وی بیان میکند یعنی تنها در صورت کفرخواهی است که فرزند میتواند با پدر مخالفت ورزد.
خداوند در آیه ۸ سوره عنکبوت توضیح میدهد که در صورت مخالفت فرمان پدر و مادر با فرمانهای خداوند فرزند میتواند به مخالفت با فرمانهای پدر و مادر اقدام کند و لازم نیست تا از کفر و شرک و خواستههای مخالف با خواستهها و فرمانهای الهی اطاعت کند.
آیات ۴۲ و ۴۵ سوره احقاف بیان میدارد که در صورت شرک ورزی پدر و مادر، بر فرزندان است که حقوق ایشان را مراعات نمایند و با ادب و ملاطفت با ایشان برخورد کنند و در گفتگوها بر ایشان تندی نورزند و ایشان را سرزنش و اهانت نکنند.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام)، همواره نیکی به والدین را سفارش کرده و در بیانات گهربار خود فرموده اند:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید:
نَظَرُ الْوَلَدِ اِلی والِدَیْهِ حُبّاً لَهُما عِبادَة (بحارالأنوار، ۷۴/۸۰)
نگاه با محبّت و دوستانه به پدر و مادر، عبادت است.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرماید:
رَحِمَ اَللَّهُ اِمْرَأً أَعَانَ وَالِدَهُ عَلَی بِرِّهِ (علامه مجلسی؛ بحارالأنوار؛ ج ۷۱؛ ص ۸۱)
خداوند، رحمت کند کسی را که پدرش را بر نیکی، کمک کند.
الإمامُ الصّادقُ علیه السلام:
تَجِبُ للوَلَدِ علی والِدِهِ ثَلاثُ خِصالٍ:اختِیارُهُ لِوالِدَتِهِ، وتَحسینُ اسمِهِ، والمُبالَغَةُ فی تَأدیبهِ. (بحار الأنوار:۷۸ / ۲۳۶ / ۶۷ منتخب میزان الحکمة:۶۱۴)
امام صادق علیه السلام:
فرزند سه حقّ بر گردن پدرش دارد:انتخاب مادری خوب برای او، نامگذاری خوب او و کوشش در تربیت او.
رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم:
مِن حَقِّ الوَلَدِ علی والِدِهِ ثَلاثَةٌ:یُحَسِّنُ اسمَهُ، ویُعَلِّمُهُ الکِتابَةَ، ویُزَوِّجُهُ إذا بَلَغَ. (مکارم الأخلاق:۱ / ۴۷۴ / ۱۶۲۷ منتخب میزان الحکمة:۶۱۴)
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم:
از جمله حقوق فرزند بر پدرش سه چیز است:اسم خوب برایش انتخاب کند، سواد به او بیاموزد و هر گاه به سن بلوغ رسید، او را همسر دهد.
امیر المؤمنین علیٌّ علیه السلام:
حَـقُّ الوَلَدِ علَی الوالِدِ أن یُحَسِّنَ اسمَهُ، ویُحَسِّنَ أدَبَهُ، ویُعَلِّمَهُالقرآنَ. (نهج البلاغة:الحکمة ۳۹۹ منتخب میزان الحکمة:۶۱۴)
امام علی علیه السلام:
حقّ فرزند بر پدرش این است که او را سواد و شنا و تیر اندازی بیاموزد و جز روزی حلال خوراک او نکند.
امام باقر (علیه السلام) از پبامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرمودند:
اِیّاکُمْ وَعُقُوقَ الْوالِدَیْنِ، فَاِنَّ رِیحَ الْجَنَّةِ تُوجَدُ مِنْ مَسیرَةِ اَلْفَ عامٍ وَ لایَجِدُها عاقٌّ وَلاقاطِعُ رَحِمٍ. (بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۶۲.)
از عاقّ والدین شدن بپرهیزید، زیرا با اینکه بوی بهشت از مسافت هزار سال به مشام میرسد، عاق والدین و کسی که قطع رحم کند آن بو را احساس نخواهد کرد. (یعنی بیش از هزار سال از بهشت فاصله دارد).
امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
مَنْ نَظَر الی أبَویه نَظَرَ ماقتٍ و هُما ظالمانِ لَهُ، لم یَقبَلِ اللهُ لَهُ صلاهً (شیخ کلینی؛ اصول کافی؛ ج ۴؛ ص ۵۰)
هر کس به پدر و مادر خویش نگاه خشمگین افکند، هر چند آنان به او ستم کرده باشند خداوند نمازش را نمیپذیرد.
امام باقر (علیه السلام) فرمودند:
إِنَّ اَلْعَبْدَ لَیَکُونُ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ فِی حَیَاتِهِمَا ثُمَّ یَمُوتَانِ فَلاَ یَقْضِی عَنْهُمَا دُیُونَهُمَا وَ لاَ یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اَللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیَکُونُ عَاقّاً لَهُمَا فِی حَیَاتِهِمَا غَیْرَ بَارٍّ بِهِمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَی دَیْنَهُمَا وَ اِسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارّاً. (الکافی، جلد ۲، صفحه ۱۶۳ / فیض کاشانی، المحجه البیضاء؛ ج ۳؛ ص ۴۴۱)
هر آینه کسی که نسبت به پدر و مادر خود نیکوکار بوده، پس از مرگ آنها، دین آنان را ادا نمیکند و برای آنان استغفار نمینماید پس خداوند او را در شمار آزاردهندگان قرار میدهد؛ و بسا که کسی آزار دهنده پدر و مادرش بوده و در حیاتشان به آنان نیکی نمیکرده است، ولی پس از مرگ آنها، دین آنها را ادا کرده و برایشان استغفار نموده است پس خداوند او را در شمار نیکی کنندگان به والدین قرار می دهد.
رسول اکرم (ص) فرمود:
موسی (ع) به درگاه پروردگار عرض کرد:خدایاآن رفیق من که در راه تو به شهادت رسید حالش چگونه است؟ خطاب رسید:ای موسی او در جهنم است.
عرض کرد:پروردگارا، مگرشهدا را وعده بهشت نداده ای؟
فرمود:چرا. ولی او اصرار داشت به آزردن پدر ومادر، ومن عمل کسی را که ستم به پدر ومادر را روا دارد قبول نمیکنم.
رسول اکرم “ص” فرمود: خداوند چهار چیز را در چهار چیز قرار داده است:
(برگرفته از کتاب دو ضریح فراموش شده اثر اصغر حبیبی)
عن حنان بن سدیر قال:
کنا عند ابی عبد الله (ع) و فینا میسر فذکروا صلة القرابة فقال ابو عبد الله (ع):
یا میسر قد حضر اجلک غیر مرة و لا مرتین، کل ذلک یؤخر الله اجلک، لصلتک قرابتک، و ان کنت ترید ان یزاد فی عمرک فبر شیخیک یعنی ابویک. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۸۴.)
حنان بن سدیر میگوید:
در حضور امام صادق (ع) بودیم که میسر هم در میان ما بود، از رابطه خویشاوندی سخن به میان آمد، امام صادق (ع) فرمود:ای میسر چند بار اجل و مرگ تو فرا رسیده و هر بار خداوند آن را به خاطر صله رحم با خویشاوندانت تاخیر انداخته است، اگر میخواهی خداوند عمر تو را زیاد کند به پدر و مادرت نیکی کن.
عن رسول الله (ص) قال:
بروا اباءکم یبرکم ابناءکم، عفوا عن نساء الناس تعف نسائکم. (کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۶.)
رسول خدا (ص) فرمود:
به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند، از زنان مردم چشم پوشی کنید تا دیگران نسبت به زنهای شما چشم پوشی کنند.
عن رسول الله (ص) قال:
من زار قبر والدیه او احدهما فی کل جمعة مرة غفر الله له و کتب برا. (کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۶۸.)
رسول خدا (ص) فرمود:
کسی که قبر پدر و مادر یا یکی از آندو را در هر جمعه یکبار زیارت کند خداوند او را میبخشد و او را نیکوکار مینویسد.
قال علی بن الحسین (ع):
جاء رجل الی النبی (ص) فقال:یا رسول الله ما من عمل قبیح الا قد عملته فهل لی توبة؟ فقال له رسول الله (ص):فهل من والدیک احد حی؟ قال:ابی قال:فاذهب فبره. قال:فلما، ولی قال رسول الله (ص):لو کانت امه. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۸۲.)
امام سجاد (ع) فرمود:
مردی خدمت رسول خدا (ص) رسید و گفت:ای رسول خدا، من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم، آیا میتوانم توبه کنم؟ رسول خدا (ص) فرمود:آیا هیچیک از پدر و مادرت زنده هستند؟ گفت:بله، پدرم. حضرت فرمود:برو به او نیکی کن (تا آمرزیده شوی). وقتی او راه افتاد پیامبر (ص) فرمود:کاش مادرش زنده بود. (یعنی اگر او زنده بود و به او نیکی میکرد، زودتر آمرزیده میشد.)