مبارزه طاقت‌فرسای عقاب و اژد‌ها بر سر تیک‌تاک

به گزارش مجله خبری نگار، کمتر کسی تصور می‌کرد که «تیک‌تاک» به‌عنوان پلتفرم مبتنی بر تولید ویدئو‌های کوتاه سرگرمی تبدیل به نقطه نزاع جمهوری خلق چین و ایالات متحده آمریکا شود. با این‌حال به‌نظر می‌رسد این سناریو واقعیت یافته است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا روز پنجم مهرماه ۱۴۰۴ ا دستور اجرایی طرحش برای فروش شاخه آمریکایی پلتفرم «تیک‌تاک» به سرمایه‌گذاران آمریکایی را امضا کرد. جی دی ونس معاون او اعلام کرده که شرکت آمریکایی جدید ارزشی حدود ۱۴ میلیارد دلار خواهد داشت. از پایان جنگ سرد، دولت آمریکا از طریق شرکت‌های فناوری سیلیکون‌ولی مانند گوگل، فیس‌بوک و آمازون بر بازار جهانی پلتفرم‌های دیجیتال تسلط داشته است. این سلطه بخشی از یک استراتژی بزرگ‌تر است که به آمریکا کمک می‌کند با استفاده از اتحاد‌ها و همکاری‌های استراتژیک، نفوذ خود را در سراسر جهان حفظ کند.

رشد تکنولوژیک، اقتصادی و نظامی چین، این نظم جهانی لیبرال را که حول هژمونی ایالات متحده شکل گرفته، بی‌ثبات کرده است. یکی از ابزار‌هایی که چین به‌واسطه آن توانسته نظم آمریکایی به چالش بکشد، تیک‌تاک است. تیک‌تاک، اپلیکیشنی است که توسط شرکت چینی بایت‌دنس توسعه یافته و باتکیه‌بر ویدئو‌های کوتاه و الگوریتم هوشمند، بیش از ۱.۵ میلیارد کاربر فعال ماهانه در سراسر جهان و ۱۱۳ میلیون کاربر در آمریکا جذب کرده و در نهایت به رقیبی جدی برای غول‌های فناوری ایالات متحده مانند فیس‌بوک، اینستاگرام و یوتیوب تبدیل شده است. امروز این پلتفرم در مرکزیت یک رقابت ژئوپلیتیکی پیچیده میان دو ابرقدرت جهانی قرار گرفته و به نمادی از کشمکش بر سر کنترل فضای دیجیتال تبدیل شده است. نه فقط ترامپ، بلکه دولت عمیق آمریکا، تیک‌تاک را نمادی از چالش روبه‌رشد چین برای هژمونی این کشور می‌داند.

تیک‌تاک از کجا آمد؟

تیک‌تاک ریشه در پلتفرم چینی دوئین دارد که در سال ۲۰۱۶ توسط شرکت بایت‌دنس راه‌اندازی شد. بایت‌دنس، شرکتی که در پکن تأسیس شده، اما در جزایر کیمن ثبت شده است، در سال ۲۰۱۷ اپلیکیشن «موزیکال. لی» را خریداری کرد، پلتفرمی که در میان نوجوانان آمریکایی به دلیل قابلیت‌های لب‌خوانی محبوبیت محدودی داشت. ادغام فناوری دوئین با موزیکال. لی در سال ۲۰۱۸ منجر به خلق تیک‌تاک شد، اپلیکیشنی که به طور خاص برای «مخاطبان جهانی» طراحی شده بود. تا سال ۲۰۱۹، تیک‌تاک به پردانلودترین اپلیکیشن جهان تبدیل شد و تا سال ۲۰۲۱ بیش از ۷۰۰ میلیون کاربر فعال ماهانه داشت. در حال حاضر، این رقم به بیش از ۱.۵ میلیارد کاربر رسیده است که بیش از ۱۱۶ میلیون نفر از آنها در ایالات متحده هستند، یعنی حدود ۳۵ درصد جمعیت آمریکا.

شکل‌گیری رابطۀ ترامپ و پلتفرم چینی

موفقیت تیک‌تاک مدیون ویژگی‌های نوآورانه آن است. این پلتفرم امکان تولید و اشتراک‌گذاری ویدئو‌های کوتاه را فراهم می‌کند. تیک‌تاک به‌ویژه در میان جوانان ۱۸ تا ۲۵ساله محبوب است که در ماه ژوئن گذشته روزانه نزدیک به یک ساعت را صرف این پلتفرم کرده‌اند. برای نوجوانان آمریکایی تیک‌تاک اپلیکیشن اصلی است و زمان صرف‌شده در آن از مجموع زمان استفاده از یوتیوب و اینستاگرام بیشتر است. این جذابیت، تیک‌تاک را به یک نیروی تجاری قدرتمند تبدیل کرده است. پیش‌بینی می‌شود درآمد تیک‌تاک در ایالات متحده که عمدتاً از تبلیغات و تجارت الکترونیک حاصل می‌شود، در سال جاری به ۲۰ میلیارد دلار برسد. حتی با وجود تهدید‌های ممنوعیت، تیک‌تاک در سال جاری یکی از پردانلودترین اپلیکیشن‌ها در ایالات متحده باقی مانده است.

بااین‌حال، نشانه‌هایی از کاهش زمان صرف‌شده توسط کاربران آمریکایی مشاهده می‌شود، زیرا رقبایی مانند اینستاگرام و یوتیوب ویژگی‌های مشابهی مانند ویدئو‌های کوتاه را تقلید کرده‌اند و بسیاری از کاربران یا والدین آنها تلاش می‌کنند زمان استفاده از گوشی‌های هوشمند را محدود کنند. با وجود این، نفوذ تیک‌تاک در میان جوانان، به‌ویژه در انتخابات اخیر ایالات متحده، نقش مهمی ایفا کرده است. یکی از دلایلی که باعث شده ترامپ علاقه شدیدی به تصاحب تیک‌تاک داشته باشد، این است که او اعتقاد دارد محتوای تیک‌تاک به او کمک کرد تا در انتخابات سال گذشته با رأی‌دهندگان جوان عملکرد بهتری داشته باشد. این نفوذ گسترده، تیک‌تاک را به یک ابزار استراتژیک برای تأثیرگذاری فرهنگی و سیاسی تبدیل کرده است.

چرا تیک‌تاک به اوج اهمیت ژئوپلیتیکی رسید؟

کاربران اینستاگرام حتماً با این اتفاق مواجهه داشته‌اند که به‌محض جست‌و‌جو درباره یک موضوع، بخش اکسپلور پر از محتوا‌های مربوط به آن موضوع می‌شود. این فناوری، ابتکار تیک‌تاک بود و کم‌کم به سیلیکون‌ولی رسید. این سیستم، از داده‌های رفتاری کاربران، مانند مدت زمان تماشا، لایک‌ها و اشتراک‌گذاری‌ها، برای ارائه جریان بی‌پایانی از ویدئو‌ها استفاده می‌کند. هر ویدئویی که از فرایند غربالگری اولیه عبور کند، حداقل به ۲۰۰ کاربر نمایش داده می‌شود و فرصت وایرال‌شدن را افزایش می‌دهد؛ اما حجم عظیمی از داده‌های کاربر را برای تغذیه الگوریتم جمع‌آوری می‌کند.

طبق گزارشی که نشریه «اکونومیست» منتشر کرده، محتوای تیک‌تاک در ماه «مه» سال جاری عمدتاً بر سرگرمی متمرکز است. این تحقیق نمونه‌ای از ویدئو‌های منتشرشده در ۱۰‌آوریل ۲۰۲۴ را بررسی کرده نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد ویدئو‌ها بدون برچسب هستند. از میان ویدئو‌های برچسب‌دار، ۲۳ درصد به سرگرمی و فرهنگ عامه، مانند ویدئو‌های لب‌خوانی و ۱۳ درصد به زیبایی و مد مربوط می‌شوند. حدود ۴۲ درصد در دسته‌بندی مبهم «تصاویر تصادفی» قرار می‌گیرند. نکته قابل‌توجه، حضور کودکان در محتوا بود: ۴ درصد ویدئو‌ها به نوزادان اختصاص داشت و مدل یادگیری ماشینی محققان نشان داد که نزدیک به ۲۰ درصد کل پست‌ها شامل افراد زیر سن قانونی است. این موضوع نگرانی‌هایی را در مورد ایمنی و حریم خصوصی کودکان در پلتفرم ایجاد کرده است.

هشتگ‌ها نیز نشان‌دهنده تمرکز تیک‌تاک بر محتوای سبک و سرگرم‌کننده هستند. در مجموعه داده‌ای شامل ۱.۹ میلیون ویدئو، هشتگ «دوئت» بیش از ۱۶ هزار بار استفاده شده بود، درحالی‌که هشتگ «سیاست» تنها در ۵۸ ویدئو ظاهر شد. این نشان می‌دهد که تیک‌تاک عمدتاً فضایی برای محتوای غیرسیاسی است، اگرچه فقدان برچسب برای موضوعات سیاسی یا مناقشه‌برانگیز ممکن است تحلیل دقیق محتوا را دشوار کند.

در زمینه حریم خصوصی، تیک‌تاک داده‌هایی مانند موقعیت مکانی، علایق کاربران، شماره‌تلفن و حتی محتوای کلیپ‌بورد (قسمتی که محتوای کپی‌شده در آن قرار دارد) را جمع‌آوری می‌کند. این شیوه‌ها تفاوت چندانی با پلتفرم‌های آمریکایی مانند فیس‌بوک و گوگل ندارند. بااین‌حال، آمریکا نگرانی خود را قوانین چینی معرفی می‌کند که شرکت‌ها را ملزم به همکاری با دولت می‌کند. ارزیابی سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ نیز نتیجه‌گیری کرد که هیچ شواهدی مبنی بر رهگیری داده‌های تیک‌تاک توسط دولت چین وجود ندارد. بااین‌حال، این نگرانی همچنان در گفتمان سیاسی ایالات متحده وجود دارد؛ زیرا آنها معتقدند دسترسی دولت چین به داده‌ها به‌عنوان تهدیدی برای امنیت ملی تلقی می‌شود.

تیک‌تاک برای پاسخ به این نگرانی‌ها اقداماتی انجام داده است. در سال ۲۰۲۰، رولاند کلوتیر، مدیر ارشد امنیت تیک‌تاک، اعلام کرد که این شرکت با شرکت‌های برتر امنیت سایبری همکاری می‌کند تا پایبندی به استاندارد‌های جهانی را تقویت کند و دسترسی به داده‌های کاربران را محدود کرده است. او تأکید کرد کارمندان در منطقه آسیا از جمله چین، دسترسی بسیار محدودی به داده‌های کاربران از اتحادیه اروپا و ایالات متحده دارند. تیک‌تاک همچنین مراکز شفافیتی در لس‌آنجلس و واشنگتن دی‌سی تأسیس کرد که به قانون‌گذاران امکان دسترسی به کد منبع الگوریتم‌هایش را می‌دهد، اقدامی که آن را از بسیاری از پلتفرم‌های دیگر متمایز می‌کند.

تهدید برای هژمونی دیجیتال

در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۲۰)، نگرانی‌های امنیت ملی در مرکز جنجال تیک‌تاک قرار داشت. مقاماتی مانند رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه تیک‌تاک را ابزاری برای نفوذ ایدئولوژیک و استراتژیک چین توصیف کردند. همان زمان اوبراین در سخنرانی خود هشدار داد که دولت چین از تیک‌تاک برای سانسور محتوا و جمع‌آوری داده‌های کاربران آمریکایی استفاده می‌کند که می‌تواند برای هدف‌گیری، نفوذ یا حتی اخاذی به کار رود. پمپئو هم تأیید کرد دولت در حال بررسی ممنوعیت تیک‌تاک به دلایل امنیت ملی است و آن را با شرکت مخابراتی چینی هواوی مقایسه کرد که عملاً در ایالات متحده ممنوع شده بود.

فرمان‌های اجرایی صادرشده توسط ترامپ در اوت ۲۰۲۰، معاملات با بایت‌دنس را ممنوع کرد و تیک‌تاک را تهدیدی برای امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات متحده خواند. این اقدامات بخشی از برنامه «شبکه پاک» وزارت امور خارجه بود که هدف آن محدودکردن نفوذ چین در زیرساخت‌های دیجیتال، از جمله اپلیکیشن‌ها، خدمات ابری و کابل‌های زیرساختی بود. این برنامه خواستار همکاری متحدان جهانی برای ایمن‌سازی داده‌ها در برابر «بازیگران بدخواه» مانند حزب کمونیست چین شد.

در سپتامبر ۲۰۲۵، تحولات جدیدی رخ داد. دونالد ترامپ، در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، فرمان اجرایی جدیدی امضا کرد که به تیک‌تاک اجازه ادامه فعالیت در ایالات متحده را می‌داد، به شرطی که بایت‌دنس بخش عمده سهام عملیات آمریکایی خود را بفروشد. بر اساس این توافق، بایت‌دنس کمتر از ۲۰ درصد سهام را حفظ می‌کند و بقیه به سرمایه‌گذاران آمریکایی، از جمله شرکت‌هایی که توسط متحدان ترامپ کنترل می‌شوند، واگذار می‌شود. این معامله که باید ظرف ۱۲۰ روز نهایی شود، پایان یک حماسه چندساله را رقم می‌زند که با تهدید‌های ممنوعیت و مذاکرات پرتنش همراه بود. نفوذ تیک‌تاک در میان ۱۱۶ میلیون کاربر آمریکایی، به‌ویژه جوانان، یکی از دلایل اصلی توجه ترامپ به این پلتفرم است. او معتقد است که محتوای تیک‌تاک به موفقیت او در جلب حمایت رأی‌دهندگان جوان در انتخابات گذشته کمک کرده است.

تیک‌تاک یک نیروی تجاری قدرتمند هم هست. درآمد آن در ایالات متحده که عمدتاً از تبلیغات و تجارت الکترونیک تأمین می‌شود، در سال جاری به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد. پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد ۲۵ درصدی فروش تبلیغات در سال آینده است. بااین‌حال، کاهش زمان صرف‌شده کاربران نشان‌دهنده چالش‌هایی است که تیک‌تاک با آن مواجه است، به‌ویژه با رقابت فزاینده از سوی اینستاگرام و یوتیوب که ویژگی‌های مشابهی را معرفی کرده‌اند.

اهمیت ژئوپلیتیکی برای چین

تیک‌تاک برای چین فراتر از یک اپلیکیشن سرگرمی است؛ این پلتفرم ابزاری استراتژیک برای دستیابی به اهداف اقتصادی و گسترش نفوذ ایدئولوژیک محسوب می‌شود. رشد شرکت‌های فناوری چینی؛ مانند بایت‌دنس، ظرفیت‌های اقتصادی و استراتژیک چین را تقویت کرده و تنش‌های رقابتی با ایالات متحده را افزایش داده است. تیک‌تاک بخشی از استراتژی گسترده‌تر چین برای صادرات استاندارد‌های فنی و تقویت نفوذ جهانی، از جمله از طریق ابتکاراتی مانند «کمربند و جاده دیجیتال»، است. امروز تیک‌تاک به مهم‌ترین ابزار معاملاتی میان دو ابرقدرت جهانی تبدیل شده است.

در واکنش به اقدامات ایالات متحده در سال ۲۰۲۰، مقامات وزارت امور خارجه چین، مانند وانگ ونبین و ژائو لیجیان، این اقدامات را «ناسیونالیسم اقتصادی» و نقض اصول اقتصاد بازار خواندند. وانگ ونبین در اوت ۲۰۲۰ اظهار داشت که مداخله دولت ایالات متحده در مذاکرات بین بایت‌دنس و مایکروسافت که در آن زمان برای خرید تیک‌تاک مذاکره می‌کرد، اصول بازار آزاد را زیر پا می‌گذارد. ژائو لیجیان نیز استدلال کرد که نگرانی‌های امنیتی ایالات متحده بی‌اساس است.

چین همچنین در پاسخ به فشار‌های ایالات متحده، قوانین جدیدی برای صادرات فناوری هوش مصنوعی وضع کرد که می‌توانست فروش الگوریتم‌های تیک‌تاک را محدود کند. این اقدام نشان‌دهنده تلاش پکن برای حفظ کنترل بر دارایی‌های فناوری استراتژیک خود بود. در معامله اخیر، چین پذیرفت که بایت‌دنس بخش عمده سهام را واگذار کند، اما این تصمیم را به‌عنوان بخشی از مذاکرات گسترده‌تر برای کاهش محدودیت‌های تجاری و تعرفه‌ها می‌بیند. برای چین، تیک‌تاک قربانی استراتژیکی برای کسب امتیازات بزرگ‌تر در جنگ تجاری با ایالات متحده است.

منبع: فرهیختگان-علی ملکی