به گزارش مجله خبری نگار، مازندران خواستگاه اولین حکومت علویان است که نشان از دلدادگی مردم این منطقه به اهل بیت و سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و مردم این نقطه از ایران نیز با پوشیدن لباس مشکی محرم به شیوههای مختلف به عزاداری میپردازند.
مردم مازندران نیز همچون دیگر استانهای کشور با آغاز ماه محرم با نصب پرچمهای سیاه بر سر در منازل، مغازهها و کوچه و خیابانها به آذین بندی میپردازند و با اعتقاد به حادثه کربلا با پوشیدن لباس سیاه این ایام را به سوگواری مینشینند. آنها همچنین روشهای خاص خود را برای عزاداری در ماه محرم الحرام دارند که در زیر به معرفیشان پرداختهایم.
سنت صبح خوانی در صبح روز عاشورا برگزار میشود و عزاداران امام حسین (ع) که معمولا در شب عاشورا تا صبح بیدار میمانند و به عزاداری میپردازند قبل از اذان صبح با براه انداختن دستههایی که معمولا اعضای آن میانسالان و پیرمردها میباشند و اشعاری همچون ‘ای صبح چرا امروز طلوع میکنی، امروز حسین سر از تن جدا میشود شهید نینوا’ را سر میدهند و این هیات دسته روی دوباره به مکان عزاداری خودشان برگشته و با خواندن نماز صبح به خانههای خود برمی گردند.
مراسم شام غریبان در شامگاه عاشورا برگزار میشود و همراه هیاتهای عزاداری لشکر یزیدبن معاویه یک نفر یا عدهای از نوجوانان را به یاد اسرای کربلا در بند میکشند و در جلوی هیات حرکت داده وافراد در پشت این اسرا با خواندن نوحه و با در دست داشتن شمعها و سینه زنی و زنجیر زنی و توزیع نذورات به عزاداری میپردازند.
تشکیل قوم بنی اسد سه روز بعد از روز عاشورا از آئینهای بسیار حزن انگیز است که همچنان در برخی از شهرهای مازندران برگزار میشود. در این مراسم زنان با تاسی از قوم بنی اسد برای تدفین اجساد شهدای کربلا وارد قتلگاه میشوند و بدلیل اینکه نتوانستند سالار شهیدان را یاری رسانند با سردادن شیون و گریه و زاری ابراز پشیمانی میکنند و برسر و سینهها زده و به عزاداری میپردازند.
از ویژگیهای عزاداری ماه محرم در مازندران، وجود سقانفار و تکیه در این استان است.
تکایا در کنار حسینیهها و مساجد از جمله ویژگیهای خاص این منطقه به شمار میرود که عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) در آن انجام میشود. این تکایا دارای حسینیهای با چندین اتاق بوده و قدمت برخی از آنها مانند تکیه اوجیآباد به بیش از ۱۰۰ سال میرسد.
سقانفار نیز ساختمانی دو طبقه ساخته شده از چوب و الوار شبیهترین معماری به معماری بومی و سنتی مازندران بوده که بخش عمدهای از عزاداریها در آن انجام میشده است. امروز بسیاری از سقانفارها در روستاهای مازندران دست نخورده باقی مانده که معروفترین و قدیمیترین آنها در روستاهای بابل و آمل قرار دارند.
آیین نخلگردانی روستای نوا در بخش لاریجان شهرستان آمل نیز از دیگر آیینهای کهنی است که هر ساله در ایام ماه محرم در روزهای نهم و دهم صورت میگیرد.
این نخل که بزرگترین نخل مازندران است، هر ساله مسافت زیادی را در این روستا به همراه دستههای عزادار طی میکند.
روستای اورتشت در شهرستان محمودآباد نیز با آیین نخلگردانی خود در ۱۰۰ سال اخیر اوج احترام و ارادت اهالی این منطقه به رابطه دو برادر شهید کربلا امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) را به نمایش میگذارد.
یک خانواده در روستای کلوده شهرستان محمودآباد نیز از سالهای دور، علمی را به عنوان میراث خانوادگی در دل روستای خود جای داده که مشتاقان به سالار شهیدان نذورات خود که عموما روسری است به پای آن میریزند.
این علم که امروز به نام پیرعلم از سوی اهالی خطاب میشود هر ساله در آیینی با حضور خانواده جمالی پوشانده میشود و پس از دقایقی که حضور مردم در حیاط خانه و کوچهها منتهی به این خانه اوج گرفت به سوی حسینیه روستا حمل شده و در میان عزاداران قرار میگیرد. هر فردی که نذری دارد روسری از پیرعلم به تبرک میگیرد و در صورت ادا شدن نذرش سال آینده آن را به همراه روسری دیگر باز میگرداند.
روستاهای مازندران از پایگاههای اصلی عزاداری در ماه محرم به شمار میروند به گونهای که گاه تجمع چند هزار نفری از عزاداران در یک روستا صحنههای زیبایی از آیینهای ماه محرم را به نمایش میگذارد. روستای المشیر به همراه روستاهای اطراف در ظهر عاشورا در میدانگاه این روستا، شاهد حضور عاشورایی و بیشمار مردم است.
صبح طلوع از دیگر آیینهایی است که جوانان مازندرانی در شب عاشورا برای عرض ارادت و به سوگ نشستن خود در عزای روز عاشورا اجرا میکنند.
پس از پایان مراسم شب تاسوعا، تعدادی از جوانان با بیان «مکنای صبح طلوع» به کوچهها و محلات شهر میروند و از صبح میخواهند برای فردایی که حسین (ع) شهید میشود طلوع نکند. این عزاداران تا صبح در محلات با پای برهنه و پیاده سینهزنی کرده و صبح را مهمان متولیان تکایا و مساجد هستند.
از دیگر آداب و رسوم بومی منطقه غرب مازندران آیین کرنازنی است. کرنازنی ویژه عزای امام حسین (ع) بوده و در غرب مازندران و گیلان به ویژه روستاهای رامسر برگزار میشود.
امروز تعداد اندکی از روستاهای غرب مازندران و شرق گیلان مراسم «کرنا زنی» انجام میدهند و این آیین رو به فراموشی است.
این آیین با آغاز ماه محرم شروع میشود و در واقع نوعی وسیله برای اعلام برپایی سینهزنی و نوحهخوانی برای گرامی داشت شهدای کربلا بود و مردم با شنیدن طنین ناله «کرنا» در مجلس عزا حضور مییابند.
دستههای کرناچی مشتمل بر دو سر گروه و بین پنج تا هفت نفر کرناچی بودند و گاهی سر کرناچی که رهبری کرناچیان را بر عهده داشت آهنگی را شروع به نواختن میکرد و کرناچیان از وی پیروی میکردند یا او آهنگی را مینواخت و کرناچیان دیگر دم مکمل آن را مینواختند.
سرکرناچی آهنگ یا امام سر میداد و کرناچیان یاحسین را در دمیدنشان بیان میداشتند و این نواختن تا زمان خستگی ادامه داشت و گاهی هم کرناچیان پیشاپیش هیئتها در بیرون از مسجد حرکت میکردند.
آیینی نیز در روستای کوهستانی اساس (esas) سوادکوه برگزار میشود که در روز عاشورا اهالی این منطقه برای انتقام گیری از یزید، دبهها و کوزههای آب را نشانه میگیرند. این مراسم به زیدکشان معروف است که با تعزیه امام حسین (ع) پایان مییابد.
آئین تشت گذاری هم از جمله سنت هائی است که در میان آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد. این آئین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند با برنامه ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار میشود.
مجمعه گذاری نیز از آئینهای محرم در مازندرن است که قدمتش در شرق این استان به ۲۰۰ سال میرسد. این آئین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار میشود ولی جا افتادهترین شیوه مجمه گذاری که در این استان شهرت دارد مربوط به روستای ‘ کوهستان ‘ از توابع شهرستان بهشهر است.
در این آئین، کدبانوهای روستائی غذاهای مختلفی برای پذیرائی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک میبینند و غذاها را داخل سینی بزرگی که مجمه نامیده میشود قرار میدهند و به حسینیه و محل عزاداری میبرند تا از عزاداران پذیرایی کنند.
مجمههای حاوی غذا ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری میشود و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر، هر مجمه جلوی ۲ تا چهار نفر از عزاداران قرار داده میشود تا از خودشان پذیرائی کنند.
در برخی از روستاهای مازندران این رسم در تمامی شبهای ماه محرم و روز تاسوعا و عاشورا برگزار میشود.
علم گردانی، یکی دیگر از آئینهای چند صد ساله در مازندران است که به رغم قدمت زیاد، هنوز منسوخ نشده و همچنان با قوت در نقاط مختلف شهری و روستایی برگزار میشود. علم گردانی روز هفتم ماه محرم برگزار میشود.
سنتیترین شیوه علم گردانی در سالهای اخیر در بخش یانسر شهرستان بهشهر، چهاردانگه ساری، هزارجریب نکا و دیگر مناطق ییلاقی و کوهستانی مناطق مرکز مازندران برگزار میشود.
علم بندی، آئینی است که به طور معمول در برخی از مناطق مازندران یک روز پیش از فرا رسیدن ماه محرم و در بعضی مناطق دیگر پیش از روز هفته انجام میشود. در این آئین تندیس سرو علم بر روی آن قرار داده میشود و اطرافش با پارچههای نذری مشکی و سبز تزئین میشود. هنگام برگزاری آئین علم بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه زنی جریان دارد و پس از آن هم عزادارن با چای و شربت پذیرائی میشوند.
جوشی خوانی از جمله آئینهای مناطق روستایی است که عمدتا در روز و شب تاسوعا و عاشورا برگزار میشود. عزاداران حسینی در این دو روز به صورت حلقهای گرد هم میآیند و مداحان نیز مرثیه هائی را با لحن تند که به آن ‘ جوشی ‘ میگویند، میخوانند و بقیه سینه میزنند. سینه زنی هم در این آئین روش خاصی دارد، یعنی عزاداران در حالی که به سینه میزنند یک پای خود را جلو و پای دیگر را به عقب میبرند و سپس پای راست را بلند کرده و همزمان با سینه زنی آن را بر زمین میزنند.
کرپ زنی از جمله عزاداری اصیل و سنتی مردم مازندران است که با وجود اینکه در بسیاری از مناطق این استان پهناور، منسوخ شده است، اما هنوز در مسجد گرجی بهشهر با قوت انجام میشود.
کرپ، تکه چوبی تراشیده شده است که در کف دست جای میگیرد و دارای سطح بیرونی صاف و در پشت آن بندی قرار دارد که به پشت دست میافتد و با ضربهای خاصی در کف دو دست به هم نواخته میشود و فرد کرپ زن با زدن دو تکه کرپ در دو کف دست خود، کرپ زدن را از زمین آغاز و به سمت آسمان به بالا میبرد.
منبع:روزیاتو