اصطلاح “گاز لایت” و چراغ گاز در روانشناسی چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار، این رفتار معمولاً با هدف کنترل کردن، قدرت‌نمایی یا فریب دادن طرف مقابل انجام می‌شود. به این روش، رفتار احمق‌انگارانه و «پدیده چراغ گاز» هم گفته شده است.

پدیده چراغ گاز یا Gaslighting در روانشناسی چیست؟

آیا تا به حال برایتان پیش آمده که کسی شما را «بیش از حد حساس» یا «دیوانه» خطاب کند؟ اگر چنین است، ممکن بوده قربانی پدیده چراغ گاز شوید. در مورد گاز لایت معمولاً در رابطه با روابط صمیمی صحبت می‌شود. با این حال، بسیاری از افراد در محل کار نیز این پدیده را تجربه می‌کنند.

پدیده چراغ گاز در محل کار زمانی است که یک کارمند یا همکار شما را به حدی تحت تاثیر قرار می‌دهد که عقل، حافظه یا ادراک خود را زیر سوال می‌برید. این پدیده می‌تواند این کار را با انکار وقایع گذشته، کم اهمیت جلوه دادن احساسات شما، یا بازگویی وقایع انجام دهد تا شما مقصر باشید.

نمونه‌هایی از چراغ گاز ممکن است شامل رئیسی باشد که شما را به دلیل گزارش دادن یک همکار که اظهارات نامناسبی را بیان کرده است، حساس می‌خواند. ویژگی‌های شخصیتی افراد تحت تاثیر چراغ گاز از موانعی برای ورود به انواع روابط اجتماعی عبور می‌کند. روشن کردن گاز در محل کار به همان اندازه که در یک رابطه دوستانه یا صمیمی خطرناک است. با این اوصاف، چگونه متوجه می‌شوید که شخصی در محل کار شما را دچار گاز گرفتگی می‌کند؟

پدیده چراغ گاز (Gaslighting) در روانشناسی، نوعی سوء استفاده روانی است که در آن فرد سوء استفاده‌کننده، به طور تدریجی و پنهانی، حس واقعیت و اعتماد به نفس فرد دیگری را تخریب می‌کند. این پدیده معمولاً با انکار وقایع گذشته، کم اهمیت جلوه دادن احساسات، یا وارونه نشان دادن واقعیت‌ها همراه است، به طوری که فرد سوء استفاده‌کننده، قربانی را به شک و تردید نسبت به باور‌ها و ادراک خود از واقعیت می‌اندازد. این سوء استفاده، اعتماد به نفس و عزت نفس فرد را کاهش داده و او را به فرد سوء استفاده‌کننده وابسته می‌کند.

پدیده چراغ گاز دقیقا چیست؟

برای مقابله با نور گاز در محل کار، باید به وضوح تعریف کنیم که چیست. گاز لایتینگ یکی از آن اصطلاحاتی است که به نظر می‌رسد زیاد مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از مردم استفاده از گاز را با اشکال دیگر پرخاشگری و آزار روانی، مانند قلدری و طرد، اشتباه می‌گیرند. پس روشنایی گاز چیست؟

در هسته خود، نور گاز نوعی دستکاری روانی است. گازلایتر (شخصی که نور گاز را انجام می‌دهد) با گاز سوز (شخصی که گاز می‌گیرد) به گونه‌ای دستکاری می‌کند که آنها را مجبور می‌کند تا روایت خود از رویداد‌ها و حتی عقل خود را زیر سوال ببرند.

نمونه‌ای از گاز گرفتن در یک رابطه ممکن است شوهری باشد که مکرراً اقلام خاص شام را درخواست می‌کند، سپس وانمود می‌کند که گیج شده است وقتی همسرش آن غذا‌ها را درست می‌کند و ادعا می‌کند که هرگز آن را درخواست نکرده است. چنین رفتاری که در طول زمان انجام می‌شود می‌تواند شریک زندگی را از تعادل خارج کند و حتی آنها را وادار کند که خودشان را زیر سوال ببرند. روشنایی گاز در محل کار نیز اتفاق می‌افتد. برای مثال، رئیسی که می‌گوید به خاطر نمی‌آورد که شما یک کالای تحویلی را ارسال کرده باشید، حتی اگر چند ساعت پیش آن را به او تحویل داده‌اید.

با وادار کردن دیگران به زیر سوال بردن خاطرات خود، افراد گازسوز از ناامنی‌های شما برای کنترل شما استفاده می‌کنند.

اصطلاح “گاز لایت” از کجا آمده است؟

به نظر نمی‌رسد ایده روشن کردن گاز با چراغ‌های سوسوزن که قبل از برق استفاده می‌شد، ارتباط آشکاری داشته باشد. بنابراین، اصطلاح gaslighting از کجا آمده است؟ این کلمه از نمایشنامه‌ای به نام «نور گاز» در سال ۱۹۳۸ می‌آید که در آن شوهر قهرمان داستان به تدریج او را متقاعد می‌کند که دارد دیوانه می‌شود. از آنجایی که این به طور خلاصه تعریف گاز لایتینگ است، این اصطلاح مناسب است.

شخصیت گاز سوز چیست؟

به نظر می‌رسد که نور گاز برای برخی افراد طبیعی‌تر از دیگران است. در واقع، همه افراد گازسوز از کاری که انجام می‌دهند آگاه نیستند. با این حال، این اصطلاح عمدتاً زمانی استفاده می‌شود که فردی آگاهانه دوست، عضو خانواده یا همکار خود را دستکاری کند. برای بسیاری، این رفتار بدی است که در طول زمان و در روابط بین فردی مختلف ایجاد شده است.

چراغ‌های گازی معمولاً برخی از ویژگی‌های مشترک را به اشتراک می‌گذارند. در زیر متداول‌ترین ویژگی‌های یک فرد گازسوز آورده شده است:

شخصیتی بسیار دستکاری کننده

احساس کم ارزش خود یا عزت نفس

ناامنی‌هایی که با اشاره مداوم به عیوب دیگران پوشانده می‌شوند

کنترل کردن تا جایی که وقتی قدرت ندارند به خوبی پاسخ نمی‌دهند

تمایلات خودشیفتگی

گاهی اوقات تشخیص یک گازسوز دشوار است. برخی از آنها کاریزماتیک و جذاب هستند، که می‌تواند باعث شود مردم در وهله اول از گازگرفتگی خود غافل شوند. سایر خودرو‌های گاز سوز محفوظ هستند و تاکتیک‌های دستکاری آنها را کمتر آشکار می‌کند. در هر صورت، همه آنها دارای ویژگی‌های ذکر شده در بالا هستند.

گاز لایت پدیده‌ای است که باعث می‌شود فرد به باورها، سلامت عقل یا حافظه خود شک کند. پدیده چراغ گاز اعتماد یک فرد به واقعیت خود را تضعیف می‌کند. آنها دنیایی را ایجاد می‌کنند که در آن دیدگاه قربانی، فردی غیرقابل اعتماد، ناکارآمد یا اشتباه است.

چراغ گاز در طول هفته‌ها یا سال‌ها رخ می‌دهد و به طور پیوسته اعتماد به نفس و رفاه قربانی را از بین می‌برد. با گذشت زمان، شک و تردید فرد می‌تواند باعث شود که او احساس سردرگمی، ترس و ناراحتی کند. این پدیده می‌تواند در روابط عاشقانه، دوستی، خانواده و در محل کار رخ دهد.

مثال‌هایی از پدیده چراغ گاز

مثال: برندا

شوهر برندا زمان بیشتری را دور از خانه سپری کرده و تلفن خود را مخفی نگه داشته است. برندا مشکوک است که او رابطه نامشروع دارد. هنگامی که با شوهرش رو‌به‌رو شده، عصبانی می‌شود، رابطه جنسی را انکار می‌کند و برندا را به “دیوانگی” متهم می‌کند. برندا با وجودی که نگران است، شروع به شک و تردید در مورد سوء ظن خود می‌کند. این اتفاق ماه‌ها ادامه می‌یابد تا اینکه سرانجام شوهرش به یک رابطه جنسی اعتراف می‌کند.

مثال: امیلی

امیلی با مادر پیرش زندگی می‌کند و مسئول آشپزی، نظافت و رانندگی برای مادرش است. یک روز، امیلی می‌گوید که دوست دارد به آپارتمان خودش نقل مکان کند. مادر امیلی که نمی‌خواهد تنها باشد، شروع به انتقاد و تحقیر امیلی می‌کند و می‌گوید: «تو هرگز به تنهایی موفق نخواهی شد!» امیلی احساس ناراحتی می‌کند و شروع به این باور می‌کند که قادر به زندگی تنهایی نیست.

چرا مردم چراغ گاز می‌گیرند؟

گاز لایت اغلب به عنوان روشی برای کنترل شخص دیگر استفاده می‌شود. وقتی کسی شروع به شک به حافظه یا سلامت عقل خود می‌کند، ممکن است برای فهمیدن چیز‌ها به چراغ گاز سوز وابسته شود. علاوه بر این، روشن کردن گاز دیدگاه قربانی را باطل می‌کند. قربانی اشتباه می‌کند یا به او اعتماد نمی‌شود، به طوری که همیشه در رابطه دست بالا را دارد.

گاز لایت چگونه کار می‌کند؟

چراغ گاز قربانی را متقاعد می‌کند که اشتباه می‌کند، اشتباه به یاد می‌آورد یا از نظر روحی خوب نیست. آنها ممکن است چیز‌هایی مانند “این هرگز اتفاق نیفتاده” یا “تو دیوانه‌ای” بگویند. در ابتدا، قربانی ممکن است متقاعد نشود. با این حال، این پدیده پایدار است و قربانی با گذشت زمان دچار وسواس می‌شود.

سخن پایانی

مواجهه با نور گاز در محل کار می‌تواند سخت باشد. این می‌تواند آسیب بزرگی به سلامت روان و آمادگی ذهنی شما وارد کند، و در برخی موارد، تشخیص اینکه آیا این رفتار حتی گاز سوز است یا خیر، چالش برانگیز است. گاز سوز ممکن است دلیل نفرت شما از شغلتان باشد. 

منبع: عصر ایران