صفر تا صد راه‌اندازی صندوق خانوادگی

به گزارش مجله خبری نگار، از دیرباز فرهنگ قرض‌دادن و قرض‌گرفتن، یکی از سنت‌های حسنه‌ای بوده که به خصوص ایرانیان با آن شناخته می‌شده‌اند. عملی که می‌توانسته یک زندگی را نجات دهد، کاسبی را از ورشکستگی برهاند، زوجی را به خانه بخت بفرستد، مستاجری را خانه‌دار کند، مقدمات کار یک بیکار را فراهم کند و .... در آیات و روایات هم پاداش بسیاری برای قرض‌الحسنه (یا همان وام بدون بهره) برشمرده شده است. مهم‌ترین پاداش قرض دادن در سوره تغابن، آیه ۱۷ آمده: «اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما چند برابر سازد و شما را می‌بخشد و خداوند تشکرکننده و بردبار است.»

در آیه ۲۰ سوره مزمل هم بعد از نماز و زکات، به قرض دادن به خدا توصیه شده‌ایم. به این معنی که هرکه قرض‌الحسنه بدهد، گویی به خدا قرض داده و معامله کرده است. علاوه بر این آیه‌ها و آیات دیگر قرآن که خداوند امر به قرض دادن کرده و از ثواب آن گفته، روایت بسیاری هم در این باره وارد شده است. به عنوان نمونه پیامبر گرامى اسلام (ص) فرموده‌اند: «شبى که به معراج برده شدم، دیدم که روى در بهشت این چنین نوشته شده بود که صدقه ۱۰ برابر پاداش دارد و قرض‌الحسنه ۱۸ برابر. به جبرئیل گفتم چرا قرض‌الحسنه برتر از صدقه است؟ گفت، چون قرض‌گیرنده همیشه به خاطر نیازش وام مى‌گیرد، ولى سائل تقاضاى کمک مى‌کند، اگرچه بى‌نیاز باشد (میزان الحکمه)».

یکی از راه‌های قرض دادن، راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه در خانواده یا بین همکاران و دوستان است. به خصوص این روز‌ها که شرایط وام گرفتن از بانک به مراتب سخت‌تر و البته سود بانکی هم بیشتر شده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۹۸، روز ۱۴ اسفند را به‌عنوان روز ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه در تقویم رسمی کشور ثبت کرد. به همین بهانه در این پرونده از ریز و درشت راه‌اندازی یک صندوق قرض‌الحسنه جمع و جور خانوادگی خواهیم گفت. شاید این صندوق کوچک، روزی گسترده شود و افراد بیشتری از آن سود برده و ما را هم دعا کنند.



قدم اول| راه‌اندازی صندوق
صندوق‌های قرض‌الحسنه خانوادگی تقریبا پای ثابت بسیاری از جمع‌های ماست. صندوق‌هایی که برای گره‌گشایی از کار اعضای فامیل یا همکاران تاسیس شده است. افزایش روحیه همکاری، صله رحم و جمع کردن پس‌انداز‌های کوچک و تبدیل آن‌ها به یک سرمایه چشمگیر، به اضافه قابلیت اجرایی بودن آن در جمع‌های کوچک، از مزیت‌های صندوق‌های فامیلی است. اولین گام برای تشکیل یک صندوق قرض‌الحسنه خانوادگی انتخاب اعضا و سپس نام آن است. با این کار هویت صندوق از ابتدا تعیین می‌شود. پس از آن نوشتن اساسنامه است. برای این که اساسنامه تدوین شود لازم است پنج یا هفت نفر از اعضای فامیل که قصد عضویت در صندوق را دارند با رای بقیه اعضا انتخاب شوند. این افراد باید درباره تبصره‌ها و بند‌های اساسنامه به توافق برسند. البته به این معنی نیست که بقیه افرادی که جزو این گروه نیستند، نمی‌توانند نظر بدهند، اما نهایتا امضای اعضای انتخاب شده به اساسنامه اعتبار می‌دهد. در نهایت باید مدل مالی صندوق مشخص شود که در یک بخش به طور مفصل توضیح داده خواهد شد.

قدم دوم| نوشتن اساسنامه
روش نوشتن اساسنامه هر صندوقی با صندوق‌های دیگر می‌تواند تفاوت‌هایی داشته باشد. این کار از ایجاد اختلاف‌ها و سایر مسائل حاشیه‌ای و مشکلات جانبی جلوگیری می‌کند. توصیه می‌شود که در اساسنامه این موارد را لحاظ کنید:

۱ شرایط ورود اعضا به صندوق، مثلا اقوام درجه یک و دو می‌توانند به عضویت دربیایند یا افرادی که دریافتی ماهانه آن‌ها از مبلغ مشخصی بیشتر باشد یا کسانی که یک معرف از اقوام داشته باشند و...
۲ پس از آن باید مشخص شود که مدیریت صندوق با چه کسی یا کسانی باشد. همچنین نحوه پرداخت حق‌الزحمه مدیریت باید تعیین شود. یکی از مواردی که باعث شکست کار صندوق‌های قرض‌الحسنه فامیلی می‌شود، تعیین نکردن کارمزد است. اگر تعداد اعضا زیاد شد و کار حسابداری آن مخصوصا با گذشت چند سال، پیچیده شد، حتما یک کارمزد بین ۳ تا ۴ درصد تعیین کنید. داشتن یک حسابدار پاره‌وقت با دفتر ثبت معتبر از ضرورت‌های ادامه کار است که حقوق آن‌ها باید از محل این کارمزد تامین شود. افتتاح حساب و سازوکار پرداخت وام و دریافت اقساط هم باید در اساسنامه قید شود. همچنین تعیین افراد معتمد و امین تا مشخص شود درصورت بروز مشکل برای حل اختلاف به چه کسانی باید مراجعه کرد.
۳ مشخص کردن سهم، قسط و دوره‌های واریزی، نکته بعدی است. این مبلغ می‌تواند برای همه یکسان باشد یا این که می‌شود بر اساس پول واریزی افراد، چند دسته‌بندی انجام داد که همه بتوانند مشارکت کنند. می‌شود واحد سهم را مشخص کرد و هرکس به اندازه توانش چند واحد سهم بخرد. مثلا هر سهم را ۱۰۰ هزار تومان قرار داده که در آن صورت کسی که یک سهم دارد، یک شانس قرعه‌کشی و کسی که ۱۰ سهم دارد، یعنی یک میلیون تومان در صندوق می‌گذارد، ۱۰ شانس قرعه‌کشی خواهد داشت.
۴ باید فرایند وام مشخص شود. پرداخت وام یا قرعه‌کشی‌ها در چه بازه‌های زمانی صورت گیرد و وام به چند نفر تعلق خواهد گرفت. تعیین مدلی که وام و اقساطش پرداخت و دریافت می‌شود که این مورد را بعدا به طور مفصل توضیح خواهیم داد.
۵ مبلغی به‌عنوان رسوب صندوق لحاظ شود تا در مواقع ضروری به افراد زیر فشار مالی تعلق گیرد. همچنین، چون صندوق خانوادگی است می‌توان از رسوب صندوق برای مناسبت‌هایی، چون بیماری، درگذشت، ازدواج و... هزینه کرد تا هم گره از کار اعضا و اقوام باز شده و هم ماهیت صله رحم صندوق پررنگ شود. در یکی از مدل‌های مالی می‌توان مبلغ صندوق را در حسابی پس‌انداز و از سود ماهانه آن برای چنین خرج‌هایی استفاده کرد.
۶ بهتر است مبلغ دور‌ه‌ای نسبت به مرحله پیشین افزایش پیدا کند که البته این مورد باید با توجه به شرایط اعضای صندوق بررسی و تصویب شود. این موضوع باعث کمرنگ شدن تورم و افزایش ارزش وام خواهد شد.
۷ سیستمی برای گزارش‌دهی منظم به اعضا تعریف شود تا تمامی افراد در جریان امور قرار بگیرند. همچنین افرادی برای پیگیری امور مالی و پرداخت‌ها تعیین شوند. برگزاری مجمع سالانه برای بازنگری فعالیت‌های اعضا و انتخاب دو یا سه نفر به عنوان بازرس هم نکاتی است که باید در نظر داشته باشید.

قدم سوم| انتخاب مدل مالی صندوق
معمولا صندوق‌های خانوادگی از دو مدل مالی استفاده می‌کنند. یکی وام ضروری و دیگری وام دوره‌ای. در وام ضروری به این صورت است که اعضای صندوق هر ماه مبلغ سهم خود را پرداخت می‌کنند و این مبلغ در صندوق ذخیره می‌شود. پس از مدتی که معمولا ۶ ماه یا یک سال است، هر یک از اعضا که نیاز به وام داشت، درخواست داده یا در صف متقاضیان جا می‌گیرد تا نوبت دریافت وامش برسد. مدل وام دوره‌ای هم به این صورت است که هر ماه اعضا سهم خود را پرداخت کرده و سپس قرعه‌کشی شده و وام به اعضا داده می‌شود. در این حالت هیچ پولی دست صندوقدار نمی‌ماند و رسیدگی به حساب و کتاب این روش هم ساده‌تر است. ضمن این که اعضای صندوق خود را موظف می‌دانند هر ماه مبلغ سهم خود را حتما پرداخت کنند و نیازی به پیگیری‌های زیاد برای دریافت سهم از آن‌ها نیست. حتی می‌توان اول هر دوره قرعه کشی کل اعضا را انجام داد تا ترتیب دریافت وام مشخص شود. سپس هر ماه وام یا وام‌ها به فرد یا افراد پرداخت شود. در صورت قرعه‌کشی، اعضای صندوق باید بدانند قرعه‌کشی به چه صورتی انجام می‌شود. بهتر است برای این کار یک قرار حضوری بگذارید و مقابل همه اعضا قرعه‌کشی انجام شود. یا می‌توانید از مراسم قرعه‌کشی فیلم برداری کرده و در شبکه اجتماعی به اشتراک بگذارید. یکی از ترفند‌های این مدل وام، این است که نفرات اولی که در قرعه‌کشی انتخاب می‌شوند، باید در دوره بعد جزو نفرات آخر باشند و افرادی که دوره قبل آخرین وام را دریافت کرده‌اند، باید در دوره بعدی جزو اولین‌ها باشند تا هم عدالت رعایت شود و هم به قول معروف خواب پول‌شان جبران شود. در هر صورت می‌توان در مواقعی که یکی از اعضا فشار مالی شدید احساس کند، با رضایت تمامی افراد وام به او تعلق بگیرد.

قدم چهارم| روش‌های جذب اعضای جدید
یکی از مواردی که باید در اساسنامه مورد توجه قرار گیرد چگونگی جذب عضو جدید است. برخی از اقوام ممکن است از اول مخالف تاسیس این صندوق باشند، اما در یک مقطعی بخواهند عضو شوند. بهتر است برای این که توان وام‌دهی صندوق افزایش یابد و امکان جایگزینی اعضای جدید با کسانی که احیانا وسط کار از صندوق خارج می‌شوند وجود داشته باشد، راهی برای جذب اعضای جدید پیش‌بینی کنید. در حالت معمول اعضای جدید می‌توانند با پرداخت کلیه حق عضویت به صورت یک‌جا، به عضویت درآیند. ولی بهتر است تا مدتی حق رای دادن نداشته باشند یا این که نصف مبلغ حق عضویت را همان ابتدای کار پرداخت و درخواست وام کنند. یا اعضای جدید می‌توانند روند سال ابتدایی مجمع را ادامه دهند یعنی با همان حق عضویت سال اول عضو شوند و تا سقف وام اولیه وام بگیرند. به این ترتیب می‌توان از محل مبلغ جمع‌آوری شده مبالغ مناسبی را به سایر اعضای صندوق اختصاص داد. یکی از توصیه‌های مهم برای بقا و ادامه فعالیت صندوق‌های خانوادگی این است که اعضای صندوق جلسات منظم ماهانه تشکیل دهند و از نظرات همه در پیشبرد کار‌ها استفاده شود. تجربه نشان داده منفعل شدن این جلسات کم‌کم باعث می‌شود کار صندوق هم با رکود مواجه شود.

قدم پنجم| استفاده از نرم‌افزار‌های موجود برای مدیریت صندوق
با توجه به این موضوع که این صندوق‌ها با هدف قرض‌الحسنه تشکیل می‌شوند، نمی‌توان انتظار داشت که پرداخت مبلغ دستمزد یا حق‌الزحمه به اعضای مدیریت صندوق، از محل اندوخته صندوق باشد. برخی از صندوق‌ها به دلیل مشکلات مدیریتی و ایجاد دغدغه زیاد برای مدیران منحل می‌شوند. در صندوق‌هایی که از اعضای زیادی تشکیل شده، معمولا کار رسیدگی به امور مالی، حساب و کتاب و پیگیری‌های پرداخت نیازمند وقت و انرژی زیادی خواهد بود. از طرفی برخی از اعضای صندوق به دلیل مشغله‌های مختلف زمان پرداخت قسط، تعداد قسط‌های باقی مانده و سایر موارد را فراموش می‌کنند. با توجه به این مسائل و همچنین هدف و نوع ارتباطات اعضای صندوق، پیشنهاد می‌شود که در زمان بررسی نحوه تشکیل صندوق استفاده از نرم‌افزار‌های مدیریت صندوق قرض‌الحسنه خانوادگی مختلف هم مورد بحث قرار بگیرد. با کمک انواع نرم‌افزار‌ها امکان پرداخت قسط و بدهی به صورت آنلاین برای اعضا فراهم شده و از مغایرت‌های احتمالی جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر، این نرم‌افزار‌ها می‌تواند با ارسال پیامک به افراد برای پرداخت قسط‌هایشان و برندگان قرعه‌کشی، اطلاع‌رسانی کند. انواع گزارش‌های مختلف از گردش مالی و به‌روزرسانی اطلاعات حساب افراد هم در این نرم‌افزار‌ها برای کاربران وجود دارد. با کمک این نرم‌افزار‌ها از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شده و نیازی به استخدام نیرو‌های کاری برای مدیریت امور صندوق نیست. همچنین کاربران با استفاده از این سامانه به‌راحتی می‌توانند اقساط خود را آنلاین و با استفاده از شبکه بانکی کشور پرداخت کنند که دیگر نیازی به تماس‌های مکرر مدیر نباشد. اعضا با استفاده از این سامانه می‌توانند وضعیت وام‌های دریافتی یا تعداد اقساط خود را در هر لحظه از شبانه‌روز زیر نظر گرفته و تمامی اطلاعات پرداخت خود را به‌روزرسانی کنند. اپلیکیشن‌های تخصصی‌تر قادر هستند برای اعضا به تعداد نامحدود حساب افتتاح کنند. بعضی از آن‌ها قابلیت ارائه گزارش کارکرد حساب صندوق بر اساس محدوده تاریخ و چاپ لیست را دارند. مدیر در این نرم‌افزار‌ها می‌تواند ببیند چه کسی پرداخت خود را سر موقع انجام داده و چه کسی تاخیر داشته است. هرچقدر تعداد اعضای صندوق بیشتر شود، اهمیت استفاده از نرم‌افزار‌های مدیریت صندوق قرض‌الحسنه افزایش پیدا می‌کند. البته در حالت ساده‌تر می‌توان رسیدگی به این امور را با کمک فایل اکسل هم انجام داد.