دیکتاتوری تاریخی رضاخان در قاب «از تهران تا موریس»

به گزارش مجله خبری نگار/جام‌جم: تاریخ اگر بازخوانی نشود، حوادث به تفسیر بیان می‌شود و هر فردی مدعی حقیقت متفاوتی می‌شود. در سال‌های اخیر و با توجه به جریان‌سازی رسانه‌های معاند، شخصیت رضاخان و پهلوی، به شیوه متفاوتی روایت شده که دور از واقعیت است وازیک دیکتاتور، قهرمان ساخته است.

ارجاع به تاریخ و اسناد معتبر، ازهمین منظر اهمیت بسیاری دارد و بازخوانی آن می‌تواند در آگاهی نسل جدید مؤثر باشد. مجموعه مستند «از تهران تا موریس» ازجمله این بازخوانی‌های درست تاریخ که به‌تازگی روی آنتن شبکه مستند رفته است. این مجموعه مستند به تهیه‌کنندگی و کارگردانی حسین زارع‌زاده و تولید شبکه مستند است که در هشت قسمت حکومت پهلوی اول از کودتای انگلیسی رضا پهلوی و تشکیل حکومت در ایران تا تبعید وی به جزیره موریس را به تصویر می‌کشد. از تهران تا موریس، روز‌های شنبه تا پنجشنبه ساعت ۲۰ و ۳۰ دقیقه پخش می‌شود و تکرارش روز بعد ساعت ۱۲ و ۳۰ خواهد بود. گزارش پیش رو، گفتگو با حسین زارع‌زاده که به جزئیات بیشتری از مستند فوق می‌پردازد.

حسین زارع‌زاده، تهیه‌کننده و کارگردان مجموعه مستند از تهران تا موریس، در خصوص این مستند به جام‌جم می‌گوید: ماجرا از این قرار است که در این مجموعه مستند، سراغ اقداماتی رفتیم که منتسب به رضاخان شده و تحت عنوان افتخارات رضاخان در رسانه‌های بیگانه مطرح می‌شود. ما به این پرداختیم که چیز‌هایی که به او نسبت می‌دهند، افتخار است یا خیر. یعنی یک جا‌هایی نه‌فقط افتخار نبوده، بلکه خیانت است. در عین حال، در مواردی هم نشان می‌دهیم کار رضاخان نبوده و کار فرد دیگری بوده. از جمله بحث ارتش که به او نسبت می‌دهند ومی‌گویند اولین ارتش ایران را راه انداخته است. ما بررسی کردیم ونشان دادیم که این ارتش حتی۲۴ساعت هم در مقابل نیرو‌های بیگانه مقاومت نکردوفراری شد. موارد دیگر راهم مطرح کردیم. مثلا مسأله ناسیونالیستی رضاخان که نشان می‌دهیم نه‌فقط او ایران و ایرانی برایش مهم نبوده، بلکه چه خیانت‌هایی داشته است.

هر قسمت، یک روایت

مجموعه مستند از تهران تا موریس تلاش کرده درهرقسمت، حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشد. تهیه‌کننده وکارگردان این مجموعه مستند با اشاره به این‌که موضوعات متنوعی از حوزه‌های مرتبط با اشیای عتیقه و آثار باستانی تا حوزه بهداشت و درمان و مسائل مالی، در این مجموعه مستند بحث شده، ادامه می‌دهد: ما در هر قسمت یک موضوع را مورد بررسی قرار دادیم. شکل بیان آن هم به صورت بیان راوی است. درهر قسمت، یک بهانه برای روایت داریم که در حقیقت قصه آن قسمت است. مثلا قسمت اول، با محوریت کلنل فضل‌ا... خان شروع می‌شود که یک نظامی رده بالا و ازافراد نزدیک به رضاخان است و به‌واسطه این‌که از نزدیک شاهد خیانت‌های رضاخان است، خودکشی می‌کند. ما با داستان خودکشی او شروع می‌کنیم و به جزئیات ماجرا می‌پردازیم. هر قسمت با یک تکه از تاریخ و داستان آن شروع می‌شود. ماجرای کشف حجاب نیز آغازگر یک قسمت دیگر است، البته به موارد فرهنگی پرداخته می‌شود. این مجموعه مستند با بیان یک راوی، از اسناد و تصاویر آرشیوی استفاده می‌کند.

بررسی اسناد مهم تاریخی

نکته‌ای که اهمیت پخش چنین مستندی را بیشتر می‌کند، مسأله تطهیر رضاخان از سوی جریان رسانه‌ای معاند ایران است. کما این‌که در سال‌های اخیر بسیار شنیده‌ایم که با عناوینی همچون «رضاخان روحت شاد» تلاش کرده‌اند مسیر تاریخ را به سمت و سویی که خودشان در نظر دارند بکشانند، اما به نظر می‌رسد که مستند فوق، روایتی تازه و دقیق از تاریخ را ارائه کرده است.

زارع‌زاده درخصوص دغدغه‌ای که برای تولید و ساخت این مجموعه مستند داشته، می‌گوید: این مجموعه مستند، به مناسبت صدمین سال کودتای رضاخان در سال ۱۳۹۹ به سفارش شبکه مستند تولید شده بود. در آن زمان اثر دیگری درباره رضاخان روی آنتن رفته بود وبه همین دلیل تصمیم گرفته شد، امسال روی آنتن برود. دارای تیم پژوهشی قوی‌ای بودیم و در اسناد قدیمی بانک ملی، اسناد کاخ نیاوران و دیگر اسناد موجود کند‌و‌کاو داشتیم. درعین حال از منابع تاریخی معتبری که در ایران وجود دارد و محققان روی آن کار کرده‌اند، استفاده کردیم.

روایت رضاخان با توجه به تنیدگی با دیگر شخصیت‌های مهم تاریخ، اهمیت بسیاری دارد. زارع‌زاده در بیان خط سیر روایت در این مجموعه مستند، این‌طور بیان می‌کند: در قسمت اول، ماجرای روی کار آمدن رضاخان به‌واسطه کودتا مطرح می‌شود و انتهای آن، به این می‌رسیم که همان‌هایی که او را بر سر کار آورده‌اند، متوجه می‌شوند دوره تاریخی او تمام شده و او را به موریس تبعید می‌کنند. در این مستند، سیر روی کار آمدن تا به تبعید رفتن او بیان می‌شود و همچنین به شخصیت‌های مختلفی که در این بازه زمانی روی کار آمدند هم پرداخته شده است.