فقط ۵ ایرانی در فهرست پراستناد‌های دنیا حضور دارند

به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: موسسه «کلاریویت آنالیتیکس» Clarivate Analytics هر ساله بیش از هزاران پژوهشگر را در دنیا مورد ارزیابی قرار داده و از این طریق پژوهشگران پراستناد را معرفی می‌کند و در سال ۲۰۲۳ نیز در جدیدترین آماری که ارائه کرده، ۷۱۲۵ پژوهشگر را به‌عنوان محققان پراستناد معرفی کرده که درنهایت ۶۸۴۹ پژوهشگر هستند؛ چراکه برخی از پژوهشگران در بیش از یک رشته پراستناد شده‌اند.

هر محقق منتخب چند مقاله با استناد بالا را تالیف کرده است که در یک دهه گذشته از نظر استناد‌ها برای رشته‌ها و سال انتشار آن‌ها در Web of Science در یک درصد محققان برتر قرار دارند. به‌طورقطع این بخش کوچک از جمعیت محقق جهانی به گسترش مرز‌های دانش و به دست آوردن نوآوری‌هایی برای سالم‌تر، پایدارتر و امن‌تر ماندن جامعه کمک می‌کنند. ارزیابی‌هایی که این موسسه برای انتخاب محققان پراستناد انجام می‌دهد تک‌بعدی نیست بلکه فرآیندی پیچیده را پشت سر می‌گذارد که طی آن، اطلاعاتی کمی و کیفی در ترکیب با یکدیگر برای تعبیر پراستنادترین محققان جهان مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. هر ساله، گروهی از موسسه اطلاعات علمی (ISI) فهرست جدیدی از نامزد‌های اولیه را فراهم می‌کند که به دلیل عملکرد استثنایی آن‌ها در یک یا چند زمینه انتخاب شده‌اند.

۳۷ درصد پراستناد‌ها در آمریکا هستند

پراستنادترین محققان ۲۰۲۳ امسال از ۶۷ کشور انتخاب شده‌اند، اما درمجموع، ۸۳. ۸ درصد از آن‌ها تنها از ۱۰ کشور دنیا بوده و ۷۲.۷ درصد اهل پنج کشور نخست هستند که تمرکز پراستعدادترین محققان پراستناد را نشان می‌دهد. آمریکا همچنان با ۲۶۶۹ محقق در سال ۲۰۲۳ بیشترین تمرکز پژوهشگران با استناد بالا را در دنیا به خود اختصاص داده است. این میزان به ۳۷.۵ درصد از این گروه می‌رسد که در مقایسه با پنج سال گذشته کمترین میزان پراستناد‌ها را از آن خود کرده است. تعداد محققان پراستناد آمریکا در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۷۶۴ نفر و ۳۸.۳ درصد بوده، در سال ۲۰۲۱ حدود ۳۹.۷ درصد، در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۱.۵ درصد، در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۴ درصد و در سال ۲۰۱۸ حدود ۴۳.۳ درصد بوده که آمار‌ها نشان می‌دهد که تعداد محققان پراستناد آمریکا در ۲۰۲۳ در مقایسه با ۲۰۱۸، ۵.۹ درصد کاهش داشته است. محققان پراستناد آمریکا در سال جاری نسبت به ۲۰۲۲ حدود ۰.۸ درصد افت کرده است.

۱۸ درصد پراستناد‌ها چینی هستند

بعد از آمریکا، چین دومین رتبه را از نظر در برگرفتن پراستنادترین محققان دنیا به خود اختصاص داده است به‌طوری که ۱۲۷۵ محقق پراستناد از این کشور در فهرست ۲۰۲۳ قرار گرفته‌اندکه حدود ۱۷.۹ درصد را در ارزیابی‌ها امسال نشان می‌دهد؛ این در حالی است که سهم چین از محققان پراستناد در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۶.۲ درصد (۱۱۶۹ نفر) اعلام شد. این سهم در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۴.۲ درصد، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۲.۱ درصد و در سال ۲۰۱۹ نیز ۱۰.۲ درصد گزارش شده بود، اما در مقایسه با بازه پنج‌ساله از ۷.۹ درصد در سال ۲۰۱۸، روند افزایشی را نشان می‌دهد. سهم محققان پراستناد چین از سال ۲۰۱۸ تاکنون بیش از دو برابر شده است. درحالی سهم چین از تعداد محققان پراستناد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته که سهم سایر کشور‌ها کاهش پیدا کرده است. روند محققان پراستناد چین از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ با رشد ۱۰ درصدی همراه بوده است. سهم چین از محققان پراستناد دنیا در ۲۰۲۳ در مقایسه با ۲۰۲۲ با ۱.۷ درصد افزایش روبه‌رو شده و همین باعث شد تنها کشور در فهرست ۱۰ کشور برتری باشد که بالاترین سهم از محققان پراستناد دنیا را از آن خود کرده است.

به غیر از چین، سهم ۹ کشور برتر نزولی است

سومین رتبه محققان پراستنادبه انگلیس با ۵۷۴ محقق می‌رسد که درمجموع ۸.۱ درصد از کل پراستناد‌ها را به خود اختصاص داده است. انگلیس سال گذشته نیز در رده سوم پراستناد‌ها قرار گرفته بود. رده‌های بعدی این فهرست را محققان پراستنادی از کشور‌های آلمان با ۳۳۶ محقق، استرالیا با ۳۲۱ محقق، کانادا با ۲۱۸ محقق، هلند با ۱۹۵ محقق، فرانسه با ۱۳۹ محقق، هنگ‌کنگ با ۱۲۰ محقق و ایتالیا با ۱۱۵ محقق در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. تعداد محققان پراستناد در انگلیس، آلمان، استرالیا، کانادا، هلند و فرانسه تغییر چشمگیری نکرده‌اند به‌طوری که انگلیس در سال ۲۰۲۲ با ۵۷۹ محقق پراستناد رده سوم بوده و امسال با پنج محقق کمتر از سال گذشته به ۵۷۴ محقق رسیده که سهم آن ۸.۱ درصد اعلام شده که در مقایسه با سهم هشت درصدی در سال ۲۰۲۲، سهم این کشور در سال جاری ۰.۱ درصد افزایش یافته است. سهم آلمان هم با کاهش ۳۳ محقق و کاهش سهم ۰.۴ درصدی نسبت به سال گذشته به ۴.۷ درصد رسیده است. سهم استرالیا هم از محققان پراستناد در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۳۷ محقق بوده که سهم ۴.۷ درصدی را کسب کرده بود، اما سهم این کشور در سال ۲۰۲۳ با کاهش ۰.۲ درصدی به ۴.۵ درصد رسیده است. در ارزیابی‌های امسال، سوئیس با ۲۱۸ محقق و سنگاپور با ۱۰۹ محقق پراستناد از جمع ۱۰ کشور برتر فهرست با بالاترین اساتید پراستناد خارج شده و هنگ‌کنگ و ایتالیا جایگزین آن‌ها شده‌اند.

۶.۳ درصد محققان پراستناد در گروه محققان میان‌رشته‌ای

سال ۲۰۲۳ ششمین سالی است که محققان پراستناد براساس فعالیت میان‌رشته‌ای نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. محققانی که در این بخش پراستناد شناخته شده‌اند، مقالاتی با موضوعات مختلف ارائه کرده‌اند که جزء مقالات میان‌رشته‌ای قرار می‌گیرند. از میان ۳۷۹۳ محققی که در جمع پراستناد‌های ۲۰ رشته مشخص شده‌اند، ۲۳۸ محقق که ۶.۳ درصد را تشکیل می‌دهند، در دو رشته مقالات پراستناد ارائه داده‌اند و تنها ۲۶ محقق هستند که در سه رشته با بیشتر ارائه مقاله داشته‌اند که سهم ۰.۷ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع، ۳۳۳۲ محقق پراستناد در گروه میان رشته‌ای‌ها قرار گرفته‌اند.

سهم ایران از پراستناد‌های دنیا تنها ۵ نفر!

از میان محققان پراستنادی که امسال منتشر شده ایرانی‌ها سهم ناچیزی دارند و تنها پنج محقق ایرانی در آن حضور دارند. به‌طوری که سهم ایران از پراستناد‌های سال ۲۰۲۲، ۱۲ محقق بود، اما در سال ۲۰۲۳ کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. این در حالی است که از زمان انتشار اولیه تا اعلام نهایی این گزارش رسانه‌های داخلی نسبت به حضور پررنگ پژوهشگران پراستناد کشور در فهرست برترین محققان پراستناد دنیا واکنش‌های زیادی نشان داده‌اند، اما انتشار این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که اظهارنظرات درباره بالا بودن تعداد محققان پراستناد خلاف آن چیزی است که در واقعیت منتشر شده است. در جدیدترین رتبه‌بندی پراستنادترین محققان دنیا که به‌تازگی از سوی موسسه «کلاریویت آنالیتیکس» منتشر شده، نام پنج محقق ایرانی در گروه میان‌رشته‌ای به چشم می‌خورد.

۵ استاد پراستناد ایرانی چه کسانی هستند؟

محمد عبداللهی از دانشگاه علوم پزشکی تهران رتبه نخست را بین دیگر محققان پراستناد ایرانی از آن خود کرده است. کل اسنادی که از او وجود دارد ۱۱۴۲ مورد است و شاخص «اچ ایندکس» او ۸۳ است. تاکنون ۹۴۷ مقاله از او در Web of Science منتشر شده است که ۳۶۷۱۳ مرتبه مورد استناد قرار گرفته‌اند. قریب به ۲۸۰۴۰ مقاله در حال استناد به مقالات عبداللهی هستند. در ۸۲ نمونه از پتنت‌ها به مقالات او استناد شده و ۸۱ مورد از پتنت‌ها نیز در حال استناد به مقالات این محقق ایرانی پراستناد هستند. او پیش‌تر در سال‌های ۲۰۲۱ هم به‌عنوان محقق پراستناد شناخته شده بود.

رتبه دوم هم از آن فرهاد اسلامی است که طبق فهرست اعلام‌شده پراستنادها، محقق وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران عنوان شده است، اما در بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم او اکنون عضو انجمن سرطان آمریکاست که در مجموع مقالات او ۱۰۶ هزار و ۲۶۷ مرتبه مورد استناد قرار گرفته‌اند. شاخص اچ ایندکس اسلامی ۹۳ عنوان شده است. میزان استناد‌های مقالات او تاکنون در سال ۲۰۲۳ به ۱۵۷۷۸ رسیده است.

مهدی کریمی از دانشگاه علوم پزشکی ایران و دانشگاه تربیت مدرس هم که سال گذشته در گروه میان‌رشته‌ای رتبه شش را به دست آورده بود، در رتبه‌بندی امسال به رده سوم در میان محققان پراستناد ایرانی ارتقا یافته است. کل اسنادی که از او موجود است ۱۰۷ مورد بوده که ۱۰۶ مقاله از او در Web of Science منتشر شده است. شاخص اچ ایندکس او ۳۱ است. دفعات استناد به مقالات او ۵۵۳۰ مرتبه بوده و ۴۹۹۱ مقاله در حال استناد به مقالات او هستند. ۹ پتنت در دنیا به مقالات او استناد کرده‌اند و ۹ مقاله نیز در حال استناد به مقالات کریمی هستند.

علی مرسلی از دانشگاه تربیت مدرس هم رتبه چهارم پراستناد‌های ایران را از آن خود کرده است. تاکنون ۲۵ هزار و ۵۲۳ بار به مقالات او استناد شده و شاخص اچ ایندکس او ۷۶ گزارش شده است. تعداد استناد‌ها به مقالات مرسلی تاکنون در سال ۲۰۲۳ به ۲۹۶۱ مورد رسیده است.

در آخر هم وحید وطن‌پور، استاد دانشگاه رازی در رده پنجم پراستناد‌ها در ایران جای گرفته است. کل اسنادی که از او منتشر شده ۲۶۸ مورد است که ۲۶۵ مقاله از او در Web of Science منتشر شده است. شاخص اچ ایندکس او ۶۱ گزارش شده است. تاکنون ۱۳۴۳۶ مرتبه به مقالات او استناد شده و ۸۰۶۲ مقاله هم در حال استناد به مقالات او هستند. ۱۸ پتنت تاکنون به مقالات او استناد کرده‌اند و ۱۷ پتنت نیز در حال استناد به او هستند.

پزشکی بالینی پراستنادترین‌ها را دارد

محققان در حوزه‌های متفاوتی فعالیت می‌کنند، اما طبق ارزیابی‌های صورت‌گرفته از سوی «کلاریویت»، در این ارزیابی‌ها، محققان پراستناد در ۲۰ رشته فعالیت کرده‌اند و نخستین رشته‌ای که بالاترین محقق را به خود جلب کرده، پزشکی بالینی است که ۴۷۷ محقق در آن فعالیت کرده‌اند. بعد از آن، بیولوژی و زیست شیمی با ۲۸۲ محقق پراستناد قرار گرفته و رتبه سوم از آن رشته شیمی با ۲۵۴ محقق پراستناد شده است. علوم مواد با ۲۳۲ محقق و علوم اجتماعی با ۲۳۰ محقق در رده‌های بعدی جای گرفته‌اند که درمجموع، ۳۷۹۳ محقق در این ۲۰ رشته پراستناد شده‌اند. علاوه‌بر این، ۳۳۳۲ محقق پراستناد نیز در حوزه میان‌رشته‌ای فعالیت کرده‌اند که به‌طورکلی ۷۱۲۵ محقق پراستناد را شامل می‌شوند.

عربستان با ۸۰ محقق برتر پیشگام در منطقه

ترکیه که از مهم‌ترین رقبای علمی ایران به شمار می‌رود در فهرست محققان پراستناد ۲۰۲۳ با هفت محقق در رشته‌های علوم کشاورزی، پزشکی بالینی و میان‌رشته‌ای‌ها حضور دارد. تعداد محققان پراستناد ترکیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۶ نفر بوده که امسال در مقایسه با سال گذشته ۵۷ درصد افت نشان می‌دهد. عربستان‌سعودی هم که از استراتژیک‌ترین و مهم‌ترین همسایگان منطقه محسوب می‌شود وضعیت بهتری نسبت به دیگر رقبای خود در منطقه دارد به‌طوری‌که در این فهرست ۸۰ محقق پراستناد را به خود اختصاص داده است که مقالات آن‌ها در رشته‌های بوم‌شناسی و محیط‌زیست، علوم گیاهی و جانوری، علوم مواد، علوم زمین، شیمی و میان‌رشته ای‌ها پراستناد شده است. تعداد محققان پراستناد عربستان در سال گذشته ۱۱۳ نفر بوده که امسال در مقایسه با ۲۰۲۲ با افت ۳۰ درصدی مواجه بوده است.

در این میان، هندی‌ها هم که از نظر علمی و پژوهشی وضعیت خوبی در دنیا دارند در این فهرست ۲۰ محقق پراستناد را از آن خود کرده‌اند که در مقایسه با ۳۸ محقق پراستناد سال گذشته ۴۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. لبنانی‌ها در فهرست پراستنادترین محققان ۲۰۲۳ تنها چهار محقق را به نام خود ثبت کرده‌اند که در مقایسه با سال گذشته بدون تغییر باقی مانده است. محققان لبنانی امسال در رشته‌های تجارت و اقتصاد، علوم اجتماعی، پزشکی بالینی و میان‌رشته‌ای‌ها پراستناد شناخته شده‌اند. امارات متحده عربی هم در میان کشور‌های منطقه با پنج محقق پراستناد در سال ۲۰۲۳ حضور دارد که در رشته‌های مهندسی، علوم کامپیوتر و میان‌رشته‌ای‌ها پراستناد شناخته شده‌اند؛ این درحالی است که امارات سال گذشته تنها دو محقق پراستناد در این فهرست داشته که نشان می‌دهد در مقایسه با سال گذشته رشد داشته است.

انتخاب‌ها چگونه انجام می‌شود؟

در فهرست سال ۲۰۲۳ حدود ۳۸۰۰ محقق پراستناد در ۲۰ رشته از علوم و علوم اجتماعی و حدود ۳۳۰۰ محقق پراستناد در رشته‌های مختلف با عملکرد برتر شناسایی شده‌اند. این موسسه در تحلیل‌های خود در ۲۰۲۳، حدود ۱۸۸ هزار و ۵۰۰ مقاله پراستناد در ۲۰ رشته را بررسی کرده و در تفاوتی که امسال نسبت به سال گذشته رخ داده، گروه ریاضیات از دسته‌بندی رشته‌ها حذف شده است. ریاضیات یک حوزه تحقیقاتی بسیار پراکنده است و افراد کمی روی تعدادی از موضوعات تخصصی کار می‌کنند.

میانگین نرخ انتشار و استناد در حوزه ریاضیات نسبتا پایین است بنابراین افزایش اندک در انتشار و استناد باعث تحریف نمایش و تجزیه و تحلیل کل حوزه می‌شود. به همین دلیل رشته ریاضیات نسبت به استراتژی‌هایی برای بهینه‌سازی رتبه‌بندی‌ها از فهرست حذف شده است. نامزد‌هایی برای این فهرست انتخاب شده‌اند که بیشترین تعداد مقالات با استناد بالا را داشته‌اند. مقالاتی هم که مورد بررسی قرار گرفته، مقالاتی بوده‌اند که بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ منتشر شده و سپس براساس استناد برای رشته و سال انتشار جزء مقالات یک درصد برتر قرار گرفته‌اند. هدف چنین تحلیلی، شناسایی محققان جوان و میانسال با استناد‌های بالاست. معیار دیگری که مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، این است که محقق باید به اندازه کافی استناد به مقالات با استناد بالا داشته باشد. علاوه‌براین هر محققی که یک مقاله پراستناد کمتر از تعداد آستانه مقالات تعیین شده داشته باشد نیز در این فهرست مورد قبول واقع شده در‌صورتی که کل استناد‌ها به مقالات پراستناد، آن فرد را براساس کل استناد‌های افراد در سطح آستانه یا بالاتر در ۵۰ درصد برتر قرار دهد.

معیار دیگری که در این رتبه‌بندی لحاظ شده، تاثیر میان‌رشته‌ای است و این ششمین سالی است که جزء معیار‌ها قرار می‌گیرد. محققان در این معیار، مقالات پراستناد در رشته‌های مختلف ارائه می‌دهند. برای شناسایی این محققان، تعداد مقالات و استناد‌های پراستناد از طریق تقسیم‌بندی هر مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. در رتبه‌بندی پراستنادترین محققان برای ارائه دقیق‌ترین و قابل اعتمادترین داده‌ها، از کارشناسان و ریاضیدانان مشاوره گرفته شده تا تحلیل‌ها به‌درستی انجام شوند.

یکی از مهم‌تر‌ین معیار‌هایی که برای این رتبه‌بندی مدنظر قرار می‌گیرد، حفظ یکپارچگی در تحقیقات است؛ بنابراین محققان این موسسه برای جلوگیری از هرگونه ناهنجاری در سوابق علمی که ممکن است اعتبار داده‌ها را زیر سوال ببرد، بررسی‌های مختلفی را در دستور‌کار خود قرار داده‌اند. در بررسی مقالات پراستناد تیم‌های تحقیقاتی، مقالاتی را که سطح غیرمعمولی از خوداستنادی دارند، از بررسی حذف می‌کنند. همچنین اگر بیش از نیمی از استناد‌هایی که به یک مقاله می‌شود از سوی نویسندگان مشترک همان مقاله انجام شده باشد، آن مقاله از بررسی حذف خواهد شد. تحلیل این موسسه نشان می‌دهد ISI از فیلتر‌های دیگری هم برای شناسایی مقالات پراستناد استفاده می‌کند به‌طوری‌که در سال جاری، تعداد نامزد‌های اولیه حذف شده از فهرست نهایی از ۵۰۰ نفر در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۱۰۰۰ نفر در سال‌جاری افزایش یافته است.