تنها در جزیره فراموشی؛ ۳ میلیون خانوار «تک‌نفره» ایرانی

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: طبق آخرین سرشماری که مربوط به سال‌۱۳۹۵ می‌شود، در حال حاضر حدود ۲۵ میلیون خانوار در ایران وجود دارد که حدود ۱۳ درصد از کل خانوارها، «تک‌نفره» هستند؛ یعنی تنها و مجردی زندگی می‌کنند. جمعیت‌شناسان می‌گویند تمایل به زیست تک‌نفره فقط مربوط به مجرد‌ماندگان بالای ۳۵‌سال یا زوج‌هایی که از هم جدا می‌شوند، نیست و بین جوانان زیر ۳۰‌سال هم افزایش یافته است. البته به‌دلیل مشکلات اقتصادی، کم نیستند جوانانی که دور زندگی مجردی را خط کشیده و به اجبار به خانه والدین خود بازگشته‌اند، اما این موضوع هنوز منجر به کاهش آمار خانوار‌های یک‌نفره نشده است.

تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهد افرادی که تنها زندگی می‌کنند، ۱.۵ تا ۲.۵‌برابر بیشتر از افراد دیگر در معرض ابتلا به یکی از شایع‌ترین نوع بیماری‌های روانی قرار دارند. این بیماری‌های روانی شامل افسردگی، ترس، اختلال وسواس، اضطراب و... می‌شود و تمام گروه‌های سنی و جنسیت‌ها را هم شامل می‌شود.

تنها زندگی‌کردن و ابتلا به اختلالات روانی

بعضی تحقیقات می‌گویند تنهایی خطر مرگ زودرس را نیز به‌دنبال دارد؛ چرا‌که هیچ انسانی به‌دلیل آفرینش خاصش تمایل ندارد تا پایان عمر تنها بماند. البته دکتر علیرضا تبریزی، روانشناس به این موضوع اشاره می‌کند که لزوما تنها‌بودن و تنها زندگی‌کردن نمی‌تواند مشخص کند که ما درگیر اختلال خاصی می‌شویم یا نمی‌شویم. چیزی که اهمیت دارد، «کیفیت زندگی ما در زندگی مجردی و زندگی متأهلی» است. دکتر تبریزی می‌گوید: «گذشته از این حرف، مقالات و تحقیقات زیادی در دنیا انجام شده که نشان می‌دهد طول عمر متأهل‌ها از طول عمر مجرد‌ها بیشتر است و امید به زندگی در افراد متأهل بیشتر است. هرچند زندگی مجردی ممکن است ظاهرا خیلی جذاب به‌نظر برسد، اما نداشتن یک همدم و هم‌صحبت پایدار که بتواند چند‌ده‌سال کنار آدم باشد، می‌تواند برای خیلی از افراد زجرآور باشد؛ مگر اینکه فرد آن را انکار کند.»

هر‌قدر تنهاتر، ابتلا به دمانس‌ها بیشتر

معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران هم در پاسخ به این سؤال که تن‌ها زندگی‌کردن و تنهاماندن در ابتلا به آلزایمر مؤثر است، می‌گوید: «تن‌هایی می‌تواند منجر به افسردگی شود و افسردگی هم یکی از عوامل یا ریسک‌فاکتور‌های بیماری آلزایمر است.» به‌گفته صالحی، «هرقدر ارتباطات اجتماعی شخص بیشتر باشد، بیشتر در جمع‌ها باشد و فعالیت‌های اجتماعی بیشتری داشته باشد، هورمون‌هایی که در بدن بر اثر رضایت فرد از خودش ترشح می‌شود، باعث می‌شود شخص کمتر دچار افسردگی و دیگر انواع دمانس شود.»

صالحی می‌گوید: «آلزایمر یک نوع دمانس است. دمانس یا زوال عقل، گروهی از علائم است که بر وظایف شناختی ذهنی مثل حافظه و استدلال تأثیر می‌گذارد. دمانس یا زوال عقل یک اصطلاح چتری است که بیماری آلزایمر، یکی از زیرمجموعه‌های آن است. حدود ۷۰‌درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد و ۳۰ درصد دیگر را دمانس‌های دیگر مثل افسردگی و.»

تنهایی آلزایمر می‌آورد؟

برخی افراد، تنهایی را دوست دارند و در عین حال می‌ترسند که تنهاماندن منجر به بروز بیماری‌ها و اختلالات روانی در آن‌ها شود. در بین بسیاری از مردم این شایعه وجود دارد که تنهایی، آلزایمر می‌آورد. دکتر مُنا کروندی، روانپزشک و متخصص اعصاب و روان در این خصوص می‌گوید: «اینکه تنهایی و تنها زندگی‌کردن به‌تن‌هایی بتواند به‌عنوان یک عامل منجر به بروز آلزایمر شود، نه، اینطور نیست و این اتفاق نخواهد افتاد.» دکتر کروندی ادامه می‌دهد: «اینکه فرد به یک بیماری مبتلا شود، بستگی به فاکتور‌های خطری دارد که برای آن بیماری مطرح است. فراموشی انواع مختلفی دارد، اما ما به‌صورت عمومی فقط آلزایمر را می‌شناسیم، ولی دمانس یا فراموشی انواع زیادی دارد.»

دردسر‌های تنها زندگی‌کردن

دکتر تبریزی همچنین اشاره می‌کند: «در مجموع تنها زندگی‌کردن می‌تواند احساس افسردگی، اضطراب و غم فراوان تولید کند. حالا این غم فراوان منجر به افسردگی بشود یا نشود، جای بحث دارد. در کل اضطراب و غم زیاد می‌تواند خود را به شکل‌های مختلف نشان بدهد. مثلا می‌تواند خود را با احساسات دیگر مثل پرخاشگری نشان دهد. دلیلش هم این است که انسان موجودی اجتماعی است و نبودنش در اجتماع برایش آزاردهنده است و خانواده، بخشی از این اجتماع است و نداشتن خانواده ممکن است این بخش از نیازش را تحت‌تأثیر قرار داده و آزارش دهد.»

نکته‌هایی درباره آلزایمر

این روانپزشک می‌گوید: «آن نوع فراموشی که از نوع آلزایمر است، معمولا یک ریشه ژنتیک دارد و یک‌سری از بیماری‌های اعصاب و روان مثل افسردگی‌ها و اختلال دوقطبی اگر درمان نشوند، ریسک‌هایی برای ابتلا به آلزایمر به شمار می‌روند. اگر فراموشی را از نوع فراموشی‌های عروقی درنظر بگیریم که اسم‌شان آلزایمر نیست و به آن‌ها دمانس عروقی می‌گویند، آن‌ها هم یک‌سری ریسک‌فاکتور‌ها مثل افزایش وزن، چربی خون و مشکلات عروقی دارند که به‌عنوان ریسک‌فاکتور‌های بیماری آلزایمر مطرح می‌شوند.»

تنهایی، آلزایمر را تشدید می‌کند

دکتر کروندی ادامه می‌دهد: «اگر فرد حالتی داشته باشد که به‌دلیل افسردگی، حس تنها‌بودن داشته باشد و افسردگی‌اش درمان هم نشود، این می‌تواند ریسک ابتلا به آلزایمر را برای فرد افزایش دهد. ولی تنهایی معمولا به این صورت به‌وجود می‌آید که فردی که مبتلا به آلزایمر می‌شود، معمولا از اجتماع فاصله می‌گیرد، ارتباطات بین‌فردی‌اش محدود می‌شود، فعالیت‌های اجرایی و اداره امور مالی و روابط بین‌فردی را نمی‌تواند اداره کند و این تنها گذاشته‌شدن توسط دیگران، خطر پیشرفت آلزایمر را بیشتر می‌کند؛ یعنی فردی که آلزایمر داشته باشد و تنها گذاشته بشود یا ارتباطات خود را محدود کند، بیماری آلزایمرش پیشرفت می‌کند.»

این متخصص اعصاب و روان توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «اگر فرد ارتباطات بین‌فردی و اجتماعی‌اش محدود شود، کسی را نبیند، اخبار گوش ندهد، با کسی مراودات مالی نداشته باشد و نتواند مثلا از اپلیکیشن‌ها استفاده کند، فعالیت‌های اجرایی مغز کاهش پیدا یابد و فعالیتش کم یا ضعیف شود، خطر پیشرفت آلزایمر بیشتر می‌شود. اما اینکه «تنهایی» به‌تن‌هایی بتواند به‌عنوان یک عامل منجر به آلزایمر عمل کند، خیر، اینطور نیست و این اتفاق نخواهد افتاد.»

۳ میلیون خانوار تک‌نفره در ایران داریم

شماری از جمعیت‌شناسان می‌گویند آمار خانوار‌های تک‌نفره در ایران طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، اما صالح قاسمی، جمعیت‌شناس و دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور در این رابطه می‌گوید: «اتفاقا این آمار طی دهه گذشته تفاوت زیادی پیدا نکرده و نوسان زیادی نداشته و افزایش یا کاهش شدیدی را تجربه نکرده است. علتش هم این است که با توجه به اینکه جمعیت افراد در سن ازدواج خیلی تغییر نکرده و لذا ازدواج جزو وقایع چهارگانه‌ای است که همچنان مثل قبل در حال وقوع است. در ضمن درست است که در مقابل سالمندانی که تنها زندگی می‌کردند و فوت شدند، جوانانی را داریم که به زندگی مجردی رو آورده‌اند و خانه مجردی و مستقل دارند و تنها زندگی می‌کنند، اما در عین حال پدیده دیگری هم در حال وقوع است و آن این است که به واسطه رکود اقتصادی و افزایش شدید قیمت مسکن و اجاره‌بها تعداد زیادی از جوانانی که قبلا خانه و زندگی مستقل داشتند، یا به هم‌خانگی با افراد دیگر رو آورده‌اند یا به خانه والدین خود برگشته‌اند و همین باعث شده که آمار خانوار‌های یک‌نفره طی دهه گذشته نوسان زیادی نداشته باشد.»

به‌گفته دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور «در حال حاضر حدود ۲۵ میلیون خانوار در ایران داریم که ۱۲ تا ۱۳ درصد از این تعداد خانوار‌های تک‌نفره هستند. خانوار تک‌نفره یعنی خانواری که تنها از یک عضو تشکیل می‌شود و شامل گروه‌های مختلف می‌شود؛ مثلا کسانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند یا ازدواج کرده و طلاق گرفته‌اند و حالا تنها زندگی می‌کنند، کسانی که ازدواج کرده‌اند، اما به واسطه فوت همسر دارند تنها زندگی می‌کنند، همچنین کسانی که پس از فوت همسر یا طلاق، تجرد اختیاری دارند و به اختیار خود خواسته‌اند که تنها زندگی کنند. مجموع این‌ها حدود ۱۳ درصد و معادل ۳ میلیون خانوار می‌شوند.» قاسمی می‌گوید: «بخش زیادی از خانوار‌های تک‌نفره کسانی هستند که در سن سالمندی به واسطه فوت همسر تنها شده‌اند و تنها زندگی می‌کنند. بقیه در گروه‌های سنی دیگر هستند، ازجمله جوانان.»