آشنایی با ژئوتوریسم

ژئوتوریسم چیست؟

هدف از ژئوتوریسم آشنایی با انواع سنگ‌ها و بافت‌های زمین است

ژئوتوریسم در واقع پیوندی بین گردشگری و زمین شناسی است. در این نوع از گردشگری می‌توان از یک زاویه و نگرش متفاوت به جاذبه‌های گردشگری و عناصر طبیعی و عوارض آن نگریست. با این نگرش می‌توان به شکل بهتری به اهمیت عناصر طبیعی پی برد و آگاهانه به پایداری طبیعت کمک کرد. ممکن است فکر کنید که این فعالیت مختص زمین شناسان و یا علاقمندان به این رشته می‌باشد، اما اینطور نیست بلکه این شکل از صنعت توریسم شامل همه افراد می‌شود.

هدف ما از ژئوتوریسم مطالعه و آشنایی با طبیعت بی جان است و نه حیوانات و گیاهان و سایر جانداران که در شاخه دیگری مانند اکوتوریسم قابل مطالعه هستند. اگر هدف شما آشنایی با پوشش گیاهی و جانوران یک منطقه باشد در این صورت شما به عنوان یک اکوتوریست محسوب می‌شوید. اما اگر با هدف شناسایی و آشنایی با انواع سنگ‌ها و بافت‌های زمین شناسی به منطقه‌ای سفر کنید شما یک ژئوتوریست می‌باشید.

تاریخچه ژئوتوریسم

ژئوتوریسم به صورت شکل مدرن و امروزی اش تا اواسط سال ۱۹۹۰ چندان شناخته نشده بود و تعریف واضحی از آن ارائه نشده بود. این واژه در استرالیا رواج پیدا کرده بود و به مردمی اشاره داشت که برای دیدن و یادگیری جنبه‌های زمین شناسی مسافرت می‌کنند.

واژه ژئوتوریسم به طور مفصل برای اولین بار در سال ۲۰۰۸ توسط راس کی داولینگ و دیوید نیوسام در کتاب ژئوتوریسم مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.

داولینگ و نیوسام در سال ۲۰۱۱ تعریف جدیدتری از ژئوتوریسم ارائه کردند و تعریف خود را از این واژه به این گونه بیان می‌کنند که ژئوتوریسم گردشگری را برای ژئوسایت (به معنی مکان دارای میراث زمین شناسی) و حفاظت ژئودایورسیتی (به معنی تنوع زمین شناختی) و فهم و شناخت علوم زمین از طریق درک و یادگیری ترویج می‌دهد.

اصول ژئوتوریسم

ژئوتوریسم از اصول گردشگری پایدار پیروی می‌کند. ژئوتوریسم پایدار روشی از گردشگری برای جذب جهان گردان است که از منابع طبیعی موجود در منطقه استفاده می‌کند. ژئوتوریسم پایدار در عین رفع نیاز گردشگران، وضع زندگی و سطح رفاه ساکنین را نیز بهینه می‌کند.

ژئوتوریسم یا زمین شناسی توریستی با تکیه بر پدیده‌های زمین شناسی به موضوع گردشگری می‌پردازد.

از جمله فعالیت‌های ژئوتوریسم دیدن پدیده‌های طبیعی همچون فرسایش‌های زمین و گسل‌ها و غارنوردی از زاویه دید زمین شناسی و همچنین بازدید از لایه بندی‌ها و ارتفاعات و چین خوردگی‌ها و ... بخشی از فعالیت‌های مربوط به این نوع گردشگری است.

این نوع از گردشگری به معرفی پدیده‌های زمین شناسی به بازدید کنندگان با حفظ هویت مکانی آن‌ها می‌پردازد. این فعالیت از علوم زمین شناسی کمک گرفته و از علاقمندان به طبیعت و زمین شناسی برای بازدید از جاذبه‌های طبیعی زمین دعوت می‌کند. این نوع گردشگری امروزه در سراسر دنیا شناخته شده و طرفداران زیادی پیدا کرده است.

هدف ژئوتوریسم

یکی از مزایای ژئوتوریسم ارتقا و افزایش دانش در مورد منطقه‌ای خاص است

فعالیت ژئوتوریسم تنها مختص زمین شناسان و دانشمندان و افراد علاقمند به این رشته به منظور بالا بردن دانش علمی و تحقیقات میدانی نمی‌باشد. این فعالیت حتی ممکن است مورد توجه افرادی باشد که در زمینه علم زمین شناسی هیچ گونه تخصص و تجربه‌ای نداشته و هدف آن‌ها تنها آشنایی و درک بهتر پدیده‌های طبیعی می‌باشد.

فعالیت ژئوتوریسم در همه کشور‌های دنیا وجود دارد و حتی در برخی از کشور‌ها موزه‌های زمین شناسی و جاذبه‌هایی که بر اثر فرسایش ایجاد شده اند وجود دارد.

اهداف ژئو توریسم شامل موارد زیر می‌باشد:

• شناخت پدیده‌های زمین شناسی

• مطالعه علل وقوع حوادث و پدیده‌های طبیعی

• شناخت و آشنایی با پدیده‌های طبیعی

• لذت بردن از جاذبه‌های طبیعت بی جان

• ارائه روش‌ها و راه کار‌هایی برای محافظت و از آثار طبیعی و با ارزش

• حفظ و نگهداری از پدیده‌های زمین شناسی

ژئوتوریسم چه مزایایی دارد؟

یکی از مزایای گردشگری زمین شناسی ارتقاء و افزایش آگاهی مردم منطقه مورد بازدید و پیشرفت فرهنگی آن‌ها می‌باشد. برای این افراد ایجاد اشتغال شده و با آگاهی کسب کرده می‌توانند یک تجربه متفاوت برای گردشگران و بازدید کنندگان ارائه دهند.

شناساندن این جاذبه‌ها و موهبت‌های طبیعی و تاریخی و فرهنگی زمین شناسی به گردشگران غیر بومی سبب ایجاد حس غرور و افتخار بین بومیان شده و بیشتر به ارزش‌های خود و منطقه پی می‌برند.

جذب گردشگران زمین شناسی به منطقه برای افراد بومی که به نوعی در این فعالیت به عنوان راهنما و لیدر و تأمین کننده نیاز گردشگران شراکت می‌کنند موجب رشد اقتصادی منطقه می‌شود.

برای ساکنان بومی منطقه توریستی زمین شناسی موقعیت و فرصتی برای معرفی آداب و رسوم و فرهنگ شان ایجاد می‌شود، مخصوصا زمانی که بازدیدکنندگان از کشور‌های خارجی باشند. همچنین ساکنان این مناطق نیز به طور همزمان با فرهنگ‌های مختلف آشنا می‌شوند در نتیجه باعث رشد فرهنگی این منطقه می‌شود.

از دیگر مزایای این فعالیت ایجاد دوستی و مراودات فرهنگی دوطرفه بین گردشگران و ساکنان بومی می‌باشد.

ژئو سایت

ژئو سایت (Geosite) به مکانی اطلاق می‌شود که دارای میراث زمین شناختی است. این گونه اماکن باید از نظر زیبایی شناسی و علمی ارزشمند باشند و قابلیت بازدید عمومی داشته باشند. ژئو سایت منطقه‌ای به ابعاد چند متر تا چند کیلومتر مربع با اهمیت زمین شناسی و علمی است که مشخصات زمین شناسی آن مانند معدنی، ساختاری، ژئومورفولوژی و فیزیوگرافی دارای یک یا چند معیار مشخص است تا بتوان آن را طبقه بندی کرد.

برای طبقه بندی یک ژئوسایت به عنوان مکانی ممتاز و برجسته معیار‌های زیادی وجود دارد. اما ممکن است برای اینکه یک مکان یا سایت زمین شناسی شایسته انتخاب به عنوان بخشی از میراث ما باشد تنها یک ویژگی کافی باشد.

ویژگی‌هایی که می‌تواند به عنوان معیار طبقه بندی یک سایت ممتاز اهمیت داشته باشد شامل موارد زیر است: ارزش علمی، جذابیت ژئوتوریسم، ارزش آموزشی، ارزش تاریخی، ارزش فرهنگی، ارزش معنوی و اجتماعی، ارزش اقتصادی، اهمیت بین المللی، پیوند با تنوع زیستی، پناه گاه برای گونه‌های نادر یا در حال انقراض، ارزش زیبایی شناختی، ارزش جهانی و غیره.

ژئوسایت دارای اهداف راهبردی است که همیشه باید آن‌ها را به یاد و خاطر داشت. این اهداف شامل بهبود دانش در مورد تکامل محیط ها، زندگی و در نتیجه تکامل خود ما، قابلیت دسترسی برای همه به طوری که هیچ کس نتواند از مناطق ژئوسایتی برای اهداف و منافع شخصی استفاده کند، کمک به پیشرفت اقتصادی منطقه و یا کل بشریت و داشتن ارزش زیبایی شناختی می‌باشد.

ژئو پارک

ژئو پارک به مکانی گفته می‌شود که دارای بیش از یک ویژگی نادر یا زیبا باشد و از لحاظ زمین شناسی نیز قابل توجه باشد. این ویژگی‌ها باید نمایانگر تاریخ زمین شناسی منطقه و همچنین رویداد‌ها و فرایند‌های شکل دهنده آن باشد.

ژئو پارک در حقیقت یک منطقه واحد است که حفاظت و استفاده از میراث زمین شناسی را به روشی پایدار پیش می‌برد و باعث رفاه و پیشرفت اقتصادی افراد بومی ساکن در آن منطقه می‌شود. ژئو پارک‌ها مجموعه‌ای از ژئوسایت‌ها هستند و در انواع ملی و جهانی وجود دارند.

ژئو پارک‌ها از پدیده‌های زمین شناسی برای بالا بردن سطح آگاهی جامعه درباره فعالیت‌های پویایی کره زمین استفاده می‌کنند. بسیاری از ژئو پارک‌ها باعث افزایش آگاهی از خطرات زمین شناسی مانند آتشفشان ها، زمین لرزه‌ها و سونامی‌ها می‌شوند و بسیاری از آن‌ها با فراهم کردن برنامه‌های راهبردی برای کاهش بلایای طبیعی به جوامع کمک می‌کنند.

ژئو پارک‌ها سوابق تغییرات شرایط اقلیمی را ثبت می‌کنند و شاخص‌های آب و هوایی فعلی را نشان می‌دهند و بهترین روش برای استفاده از انرژی‌های قابل برگشت را نشان می‌دهند و بهترین استاندارد‌های توریسم سبز را به کار می‌گیرند.

ژئوتوریسم واقعی

اساس فعالیت ژئوتوریسم صرفا یادگیری است

یک ژئوتوریسم با هدف کشف و آشنایی با عناصر ناشناخته زمین شناسی در جستجوی ویژگی‌هایی است که بر تفاوت‌ها و مشخصه‌های مخصوص یک منطقه تأکید می‌کند. افرادی که علاقمند به این فعالیت هستند نسبت به زیبایی‌های طبیعت و میراث تاریخی آگاهی داشته و سعی دارند در عین شناختن و بازدید از این مناطق به همراه دوستان هم فکر و با اهداف مشترک هیچ گونه آسیبی به این عناصر وارد نکرده بلکه در پی یافتن راهی باشند برای از بین بردن مشکلاتی که به طبیعت آسیب زده و باعث ایجاد آلودگی‌ها و هدر رفتن انرژی‌های طبیعی شده است.

گردشگران ژئوتوریسم همواره در پی راهی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و آموخته‌های با ارزشی هستند که در بازدید شان از مناطق مختلف به دست آورده اند. آن‌ها با این کار علاقمندان دیگر را نیز تشویق به این فعالیت می‌کنند و در نتیجه باعث تداوم و رشد فرهنگی و اقتصادی منطقه می‌شوند.

برای ژئوتوریسم بودن نیازی به برخورداری از دانش آکادمیک در سطوح بالا نیست. اساس این فعالیت فقط یادگیری است این اصل برای متخصصان در این زمینه نیز صدق می‌کند. برای این کار کافی است یک آشنایی مختصر با این رشته علمی داشته باشید تا بتوانید با زاویه دیگری به جاذبه‌های طبیعی بنگرید و از بودن در طبیعت لذت بیشتری ببرید.

پیشنهاد می‌شود این نوع برنامه‌ها را مخصوصا برای دانش آموزان اجرا کنید تا علاوه بر افزایش دانش و تجربه علمی در این زمینه در راستای حفظ محیط طبیعی کوشا باشند.

ژئوتوریسم در ایران

قشم یکی از مناطق ژئوتوریسمی در ایران است

ایران از جمله کشور‌هایی است که به لطف دارا بودن پدیده‌های بکر زمین شناسی و جاذبه‌های طبیعی می‌تواند به عنوان یک مقصد مهم برای علاقمندان به این فعالیت باشد. از این رو ایران دارای پتانسیل زیادی برای رشد فرهنگی و اقتصادی و برگزاری تور‌های زمین شناسی دارد.

برای مثال می‌توان ژئو پارک‌های مهم ایران مانند ژئو پارک راگه، ژئو پارک قشم و ارسباران را نام برد.

یکی از مهمترین ژئوپارک‌های ایران در منطقه قشم واقع شده است. جزیره قشم در زمینه ژئوتوریسم تنوع وسیعی دارد. یکی از منحصر به فرد‌ترین این مناطق دره ستارگان می‌باشد.

دره ستارگان شامل ستون‌ها و پستی و بلندی‌های عجیب ماسه‌ای است که به علت فرسایش در طول زمان به وجود آمده است. اما بنا بر باور عموم این دره بر اثر سقوط یک ستاره تشکیل شده است و با توجه به شکل ظاهری عجیب و غریبش محل رفت و آمد اجنه بوده است.

اما لزوما برای آشنایی با پدیده‌های زمین شناسی نیازی به سفر به خود این مناطق نمی‌باشد بلکه می‌توان به مناطقی که دارای عناصر و پدیده‌های مشابه زمین شناسی هستند نیز سفر کرد که خوشبختانه ایران در این مورد بسیار غنی است. پدیده‌هایی مانند چشمه‌های آب گرم و چشمه‌های بی نظیر و منحصر به فردی مانند باداب سورت، گل فشان‌های سیستان، گنبد‌های نمکی و ... نمونه‌های بسیار بی نظیری از این جاذبه‌ها هستند.

در دهه اخیر منطقه لرستان با دره شیرز، دریاچه گهر و منطقه کوهدشت به عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است. در دامنه‌های کبیر کوه این منطقه در حدود ۱۱ هزار سال پیش رانش زمین بسیار بزرگی رخ داده است که در نوع خود بسیار بی نظیر بوده و می‌تواند فرصتی برای مطالعه زمین شناسان و علاقمندان باشد.

به طور کلی این استان به لطف طبیعت بی نظیرش و مناظر حیرت انگیز و جاذبه‌های طبیعی فراوانی که دارد می‌تواند یکی از مهمترین پتانسیل‌ها در زمینه ژئوتوریسم محسوب شود، به همین علت این منطقه به عنوان موزه ژئوتوریسم ایران انتخاب شده است.

منبع: بیتوته