انصراف از مهاجرت با جایزه نوبل ایرانی

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: شاید همان لحظه‌ای که دریافت جایزه البرز خستگی چند دهه تلاش علمی صادقانه و بی‌هیاهو را از تن دکتر اخوان به در کرد، همان لحظه‌ای است که روح واقف باسخاوت جایزه البرز، به آرامش رسیده باشد. شاید هم روزی که اهدای این جایزه معتبر علمی قدم نخبگان جوان ایرانی را برای ترک وطن سست کرد، بخشی از اهداف ارزشمند مرحوم حسینعلی البرز جامه‌عمل پوشیده باشد، اما بدون تردید در فعالیت ۶۰ ساله بنیاد البرز رقم‌خوردن چنین لحظات ناب و زیبایی، کم‌سابقه نیست. بنیاد فرهنگی موقوفه البرز ۶ دهه برای تحقق نیات واقف و پیشرفت علم و فرهنگ این سرزمین تلاش کرده است. حیدر ارشدی، مدیرعامل بنیاد فرهنگی البرز بخشی از دستاورد‌های این بنیاد را بازگو کرده. او معتقد است تشویق نخبگان به خدمت در وطن، از نیات مرحوم البرز است.

وجود نام‌هایی مانند «قدمعلی سرامی» و «نسرین معظمی» در میان نخبه‌های علمی که در زمان حیات مرحوم البرز از آن‌ها تجلیل شده، نشان می‌دهد داشتن روحیه تعهد و خدمتگزاری به وطن یکی از ملاک‌های گزینش منتخبان توسط آن مرحوم بوده است. الان در انتخاب برندگان جایزه علمی البرز چقدر به این نکته توجه می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین انگیزه‌هایی که باعث شد مرحوم البرز برای موقوفه‌اش نیات علمی تعیین کند، مهاجرت نخبگان و برترین‌های علمی از کشور بود که او را بسیار آزار می‌داد. مرحوم البرز حتی به نخبگان ایرانی خارج از کشور که تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده بودند، اجازه داد کاندیدای دریافت جایزه شوند تا تکریم مقام علمی‌شان، آن‌ها را به بازگشت به وطن تشویق کند. ما هم که خود را امانتدار نیات واقف می‌دانیم در تعیین ملاک‌های گزینش فقط به فعالیت‌های علمی برگزیدگان اکتفا نمی‌کنیم و به‌ویژه در تجلیل دانشمندان کسانی را شایسته دریافت جایزه می‌دانیم که تأثیر علم آن‌ها در جامعه مشهود باشد و ۳ شاخصه تعیین‌شده از سوی واقف را دارا باشند و علم آن‌ها به کاهش آلام بشری، افزایش رفاه‌اجتماعی و ارتقای نام و منزلت ایران بینجامد.

پژوهشی داشته‌اید که تأثیرگذاری حمایت بنیاد البرز در کاهش مهاجرت نخبگان را بررسی کند؟

تحقیقی در حال انجام است، ولی هنوز به پایان نرسیده. بعد از پایان هر دوره از دوره‌های ۶ ماهه، اهدای جوایز البرز از طرف دانش‌آموزان و دانشمندان برگزیده، تماس‌ها و بازخورد‌های زیادی داریم که عنوان می‌کنند دریافت این جایزه، آن‌ها را وامدار و پاگیر کرده و از تصمیم خود برای مهاجرت منصرف شده‌اند. در بخش دانشمندان هم تعداد قابل‌توجهی از تجلیل‌شدگان بنیاد اکنون در گوشه‌وکنار کشور به خدمت مشغولند. سال ۱۴۰۰ که از «دکتر امیرعلی حمیدیه» به‌عنوان نخبه بخش پزشکی تقدیر شد، با دیده‌شدن و تجلیل از تلاش‌های علمی ایشان تعدادی از دانشجویان و رزیدنت‌های دکتر حمیدیه عنوان کردند که از مهاجرت منصرف شده‌اند. یکی از ارزشمندترین اتفاقاتی که در این زمینه شاهد بودیم در تجلیل از «دکتر امید اخوان» اتفاق افتاد. ایشان از دانشمندان برگزیده بنیاد در بخش علوم پایه و رشته فیزیک بودند که به‌تن‌هایی نیمی از مقالات دانشگاه شریف را نوشته بودند.

رسم معمول بنیاد بر این است که گزینش دانشمندان بدون درخواست رزومه و با رصد فعالیت‌های علمی آن‌ها صورت می‌گیرد. وقتی برای تجلیل دکتر اخوان و اهدای جایزه رفته بودیم، گفتند من چند دهه برای تولید علم تلاش کرده‌ام، ولی هیچ‌وقت مانند ماه‌های اخیر بی‌انرژی نبوده‌ام. اخیرا احساس می‌کردم به دوران نشیب و تحلیل انرژی خود رسیده‌ام و تلاش‌های علمی من هیچ‌جا دیده نمی‌شود، اما با دریافت این جایزه دوباره متولد شدم و با انگیزه‌ای بیشتر به فعالیت‌هایم ادامه می‌دهم. فکر می‌کنم مرحوم البرز از وقف اموالش برای تکریم عالمان، رقم‌خوردن چنین اتفاقاتی را انتظار داشته است.

چرا جایزه بنیاد البرز جایزه نوبل ایرانی نامیده شده است؟

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این جایزه ذوابعاد یا چندبعدی‌بودن آن است. مثلا اگر صاحب رتبه اول کنکور فقط در تحصیل موفق باشد و در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و هنری فعالیتی نداشته باشد، انتخاب نمی‌شود و رتبه سوم یا چهارم کنکور که فعالیت‌های اجتماعی چندساحتی دارد، در شمار برگزیده‌ها قرار می‌گیرد. این جایزه فقط به ایرانیان اهدا می‌شود و تنها جایزه علمی معتبر کشور است که همه شاخه‌های علمی را در‌برمی‌گیرد. علمی‌بودن شاخص‌های انتخاب برگزیده‌ها و بالابودن سطح و تراز انتخاب‌ها هم دلیل دیگری است که جایزه البرز به‌عنوان جایزه نوبل ایرانی شناخته شود. این نام نخستین‌بار از سوی مرحوم البرز در دهه ۴۰ و در مصاحبه با روزنامه کیهان مطرح شد.