شیب تند تحولات قفقاز

به گزارش مجله خبری نگار، سخنگوی نخست‌وزیر ارمنستان گفت شمار ارامنه‌ای که از آغاز عملیات نظامی جمهوری آذربایجان در قره‌باغ این منطقه را ترک کرده و وارد ارمنستان شده‌اند، افزایش یافته و از مرز ۴۷ هزار نفر عبور کرده است.

به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، نازلی باغداساریان دیروز گفت: تعداد افرادی که پس از عملیات نظامی هفته گذشته جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ کوهستانی، آنجا را به مقصد ارمنستان ترک کرده‌اند از ۴۷ هزار نفر فراتر رفته است. وی پیش از ظهر دیروز گفته بود تا ساعت ۵ بامداد به وقت گرینویچ حدود ۴۲۵۰۰ نفر از منطقه قره‌باغ از مرز ارمنستان عبور کرده‌اند. سخنگوی نخست‌وزیر ارمنستان در این باره توضیح داد: من به تازگی اطلاعات جدیدی دریافت کرده‌ام که نشان می‌دهد تاکنون ۴۷۱۱۵ نفر از مرز در این منطقه عبور کرده‌اند. بنا بر گزارش اسپوتنیک، آخرین آمار پناهندگان نشان می‌دهد بیش از یک‌سوم از ۱۲۰ هزار ارمنی که طبق اعلام مقامات ارمنستان در قره‌باغ کوهستانی زندگی می‌کنند، منطقه را ترک کرده‌اند. حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان جمعه گذشته گفت ادغام ارامنه قره‌باغ دشوار خواهد بود و باکو باید برای این واقعیت آماده شود که برخی از آن‌ها تصمیم به خروج می‌گیرند. اما الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان روز دوشنبه ابراز اطمینان کرد که روند ادغام ارامنه قره‌باغ در جامعه آذربایجان موفقیت‌آمیز خواهد بود.

به گزارش اسپوتنیک، وزارت بهداشت جمهوری آذربایجان اعلام کرد در جریان «فعالیت‌های ضدتروریستی» این کشور در قره‌باغ کوهستانی در مجموع ۱۹۲ نظامی این کشور کشته و ۵۱۲ نفر مجروح شده‌اند.

*دستگیری مقام ارشد قره‌باغ توسط مرزبانی آذربایجان

رسانه‌ها از دستگیری وزیر سابق امور داخلی قره‌باغ توسط مرزبانی جمهوری آذربایجان حین ترک منطقه خبر دادند. آذربایجان دیروز از دستگیری یک مقام ارشد سابق قره‌باغ حین خروج از مرز و ورود به ارمنستان خبر داد. به گزارش خبرگزاری «نیوز آرمنیا»، مرزبانی آذربایجان دستگیری «روبن واردانیان» وزیر پیشین امور داخلی قره‌باغ کوهستانی را هنگام تلاش برای خروج از این منطقه تایید و عکس او را منتشر کرده است.

«ورونیکا زونابند» همسر واردانیان در این باره با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد صبح امروز (دیروز) همسرش در حالی که قصد خروج از قره‌باغ را همراه با هزاران ارمنی دیگر داشت، در مرز توسط مرزبانی جمهوری آذربایجان دستگیر شد و به اسارت درآمد. وبگاه «حتق» نیز نوشت: رسانه‌های آذربایجان گزارش کردند که روبن واردانیان، وزیر پیشین قره‌باغ که اوایل امروز (دیروز) در تلاش برای ترک قره‌باغ به ارمنستان توسط نیرو‌های مرزی دستگیر شده بود، به «باکو» منتقل شده است. ب

ر اساس گزارش رسانه‌های آذربایجانی، وردانیان تحویل مراجع ذی‌ربط دولتی شد. واردانیان از نوامبر ۲۰۲۲ تا فوریه ۲۰۲۳ وزیر امور داخلی قره‌باغ ارمنی‌نشین بود. در این میان، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز گفت: مسکو اطلاعی درباره بازداشت واردانیان ندارد، اما اگر او شهروند روسی باشد از حقوقش دفاع می‌کند. پسکوف در پاسخ به اینکه اگر واردانیان شهروند روسی باشد، آیا مسکو از او حمایت می‌کند، گفت: من اطلاعی از این مساله ندارم و نمی‌توانم چیزی در این باره بگویم. نمی‌دانم او دستگیر شده و نمی‌دانم چه کسی او را بازداشت کرده است یا اصلا بازداشتی در کار است یا خیر و اینکه آیا او شهروند روسیه است یا نه.

*کشته شدن ۱۹۲ نظامی باکو در قره‌باغ

وزارت بهداشت آذربایجان اعلام کرد در نبرد هفته گذشته در قره‌باغ کوهستانی، در مجموع ۱۹۲ نظامی کشته و ۵۱۲ نفر مجروح شده است. به گزارش اسپوتنیک، این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد: در جریان اقدامات ضدتروریستی، ۱۹۲ نظامی آذربایجان کشته و ۵۱۲ نفر زخمی شدند. ۱۹ سپتامبر، باکو با ادعای «فعالیت‌های تروریستی در قره‌باغ کوهستانی آغاز فعالیت‌های ضدتروریستی در سطح محلی» با هدف «احیای نظم قانون اساسی» را اعلام کرد. ایروان این عملیات را تجاوز به مردم قره‌باغ کوهستانی توصیف و بار دیگر تاکید کرد هیچ حضور نظامی در منطقه مورد مناقشه ندارد. ۲۰ سپتامبر، آذربایجان و نمایندگان ارمنی‌های قره‌باغ کوهستانی با میانجی‌گری نیرو‌های حافظ صلح روسی درباره توقف کامل درگیری‌ها توافق کردند.

***

نخجوان به مناقشه جدید باکو و ایروان بدل می‌شود؟

پس از آنکه ارتش آذربایجان کنترل کامل منطقه جدایی‌طلب قره‌باغ کوهستانی را به دست گرفت، یک مناقشه تازه با ارمنستان در افق روابط این ۲ کشور دیده می‌شود: نخجوان.

خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی نوشت: مانند قره‌باغ کوهستانی که مردم ارمنی‌تبار آن در خاک آذربایجان از مردم ارمنستان دور افتاده‌اند، نخجوان منطقه‌ای است متعلق به جمهوری آذربایجان که از این کشور جدا مانده است.

نخجوان حدود ۶ درصد از خاک آذربایجان را تشکیل داده که خاک ارمنستان ارتباط این منطقه با آذربایجان را قطع کرده است. نخجوان با ترکیه و ایران هم‌مرز است و جمعیتی معادل ۴۶۰ هزار نفر دارد که اکثر آن‌ها آذری و برخی هم قومیت روسی دارند. نخجوان و قره‌باغ شباهت‌های بسیاری دارند، اما تفاوت‌های آن‌ها هم کم نیست. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، نخجوان از طریق جاده و راه‌آهن به آذربایجان متصل بود، ولی در پی وقوع جنگ قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان در دهه ۱۹۹۰، ارتباط زمینی از بین رفت، اما ارتباط هوایی پابرجا ماند.

در سال ۲۰۲۰، اما جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ رخ داد که به جنگ دوم قره‌باغ هم شناخته می‌شود. با میانجی‌گری روسیه، طرفین آتش‌بس اعلام کردند و توافقی امضا شد که در یکی از مفاد آن، ارمنستان موظف شد «امنیت» راه‌های ارتباطی میان آذربایجان و نخجوان را «تضمین» کند.

آذربایجان ایده ساخت «دالان زنگزور» را مطرح می‌کند که با گذر از استان «سیونیک» ارمنستان، جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، حال آنکه چنین امری در توافق سه‌جانبه ۲۰۲۰ و بند ۹ آن گنجانده نشده و تنها بحث تضمین امنیت راه ارتباطی با نخجوان مطرح شده است. در ماه دسامبر باکو تنها راهی که ارمنستان را به قره‌باغ متصل می‌کرد، مسدود کرد و مدعی شد دولت ایروان از این جاده برای استخراج مواد معدنی و قاچاق سلاح به نیرو‌های جدایی‌طلب این منطقه استفاده می‌کند، اما ارمنستان مدعی شد انسداد این جاده موجب کمبود غذا و سوخت برای جمعیت ۱۲۰هزار نفری قره‌باغ می‌شود. هفته گذشته با حمله ناگهانی نیرو‌های آذربایجان، گروه‌های مسلح ارمنی‌تبار قره‌باغ ناچار به پذیرش انحلال شدند.

الهام علی‌اف و رجب طیب اردوغان، سران آذربایجان و ترکیه روز دوشنبه در نخجوان دیدار و احتمالا درباره راه زمینی میان نخجوان و دیگر مناطق آذربایجان گفتگو کرده‌اند. آنکارا که در ۲ جنگ سابق قره‌باغ هم حامی جمهوری آذربایجان بود، از ساخت این مسیر ارتباطی استقبال می‌کند.

کارشناسان منطقه بر این باورند که احتمالا علی‌اف و اردوغان در این دیدار درباره اعلام مهلت زمانی به ایروان برای بازگشایی مسیر ارتباطی نخجوان و آذربایجان گفتگو کرده‌اند، خصوصا دالان زنگزور.

ارمنستان، اما با مفهوم دالان زنگزور مخالفت کرده و اظهار می‌کند برقراری این مسیر ارتباطی بدون نظارت ایروان، نادیده گرفتن حق حاکمیت ارمنستان است. موضع کشور‌های منطقه از جمله ایران، ترکیه و روسیه در قبال این مساله هم از اهمیت بالایی برخوردار است. ترکیه حامی برقراری این مسیر ارتباطی است، زیرا از طریق آن به برخی دیگر از مناطق ترک‌زبان متصل می‌شود. روسیه هم که از ۲۰۲۰ نیرو‌های صلح‌بان خود را در منطقه قره‌باغ مستقر کرده، اعلام کرده است که برقراری این دالان می‌تواند امکان‌پذیر باشد.

اما کریدور پیشنهادی آذربایجان، در امتداد مرز ارمنستان با ایران کشیده خواهد شد و تهران نگران است باکو با این کار سعی در قطع دسترسی ایران به ارمنستان را داشته باشد و در این زمینه هشدار داده است. آرارات میرزویان، وزیر خارجه ارمنستان اخیرا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: وادار کردن ایروان به برقراری این مسیر که از کنترل ارمنستان خارج است، غیرقابل‌قبول است و جامعه بین‌المللی هم نباید آن را بپذیرد.