دانستنی‌ها اقتصادی| آتش به جان مهم‌ترین بندر ایران

به گزارش مجله خبری نگار، روز گذشته وقوع انفجار مهیب در بندر شهید رجایی بندر عباس، این بندر را در صدر اخبار کشور قرار داد. براساس آخرین گزارش‌ها تا غروب روز گذشته تعداد مصدومان و آسیب‌دیدگان این حادثه تلخ به ۷۰۰ نفر رسید. فارغ از اینکه دلیل این اتفاق چه بوده (که هنوز گزارش نهایی منتشر نشده)، بندر شهید رجایی به واسطه نقش و اهمیت بی‌بدیلش در اقتصاد و تجارت ایران، یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌ها و راه‌های تنفس کشورمان به ویژه در دوره تحریم‌ها بوده است. براساس داده‌های رسمی، درحال حاضر این بندر سهم ۸۲ درصدی از نقل و انتقال کانتینری کشور، سهم ۷۰ درصدی در ترانزیت و سهم ۵۳ درصدی از صادرات و واردات کشور را برعهده دارد. طبق داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی ایران، باوجود فعالیت ۲۳ بندر در صادرات و واردات ایران، این بندر به همراه بندر امام خمینی سهم ۸۳ درصدی از تجارت دریایی کشور را در دست دارند.

بنادر و کشتیرانی ایران در خط مقدم جنگ اقتصادی

در دوره‌ای که شدیدترین تحریم‌ها علیه بنادر ایران اعمال شده یکی از اصلی‌ترین بخش‌هایی که آمریکا تمرکز ویژه‌ای برای از کار انداختن آن داشته بخش بنادر و کشتیرانی ایران بوده است. به لحاظ جغرافیایی تحریم‌های کشتیرانی آمریکا مبدأ (افراد، شرکت‌ها و بنادر ایران)، مسیر کشتی‌ها، خطوط کشتیرانی و پوشش بیمه و مقصد افراد، شرکت‌ها، بنادر و پوشش بیمه کشتیرانی را هدف قرار داده است تا اثر‌گذاری تحریم‌ها به حداکثر برسد. حوزه‌های موضوعی تحریم‌های کشتیرانی آمریکا علیه ایران و سایر کشور‌ها عبارتند از: بیمه‌های دریایی، مدیران و شرکت‌های ثبت پرچم، مقامات مسئول در مدیریت و کنترل بنادر، انجمن‌ها و شرکت‌های کشتیرانی، بازرگانان تأمین‌کنندگان و کارگزاران کالا‌ها، مؤسسات مالی، صاحبان کشتی، اپراتور‌ها و چارترکنندگان، انجمن‌های طبقه‌بندی، ناخدا‌های خطوط کشتیرانی و شرکت‌های خدمه. به استناد گزارش‌های بین‌المللی، تحریم‌های ایالات متحده علیه کشتیرانی ایران که از سال ۱۳۹۷ مجدداً اعمال شده و شروع آن از سال ۲۰۰۵ بوده، شدیدترین نوع رژیم تحریمی در تاریخ کشتیرانی تجاری جهان بوده است.

اما با وجود تحریم‌های ظالمانه علیه بنادر و کشتیرانی ایران، داده‌های رسمی نشان می‌دهد بنادر کشورمان در خط مقدم جنگ اقتصادی عملکرد قابل تحسینی داشته‌اند به‌طوری‌که، بر اساس داده‌های آمارنامه سازمان بنادر و دریانوردی کشور، حجم تخلیه و بارگیری کالا در کشور از حدود ۹۳ میلیون تن در سال ۱۳۸۳ به ۱۴۰ میلیون تن تا سال ۱۳۸۹ رسیده و این میزان در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ به ۱۳۵ و ۱۳۹ میلیون تن و در سال ۱۳۹۲ به ۱۴۰ میلیون تن رسیده است. با امضای برجام تا سال ۱۳۹۶ حجم تخلیه و بارگیری کالا به ۱۵۷ میلیون تن می‌رسد. با شروع تحریم‌های ظالمانه دوره اول دونالد ترامپ، در سال ۱۳۹۷ حجم تخلیه و بارگیری کالا در بنادر ایران به ۱۴۰ میلیون تن کاهش یافت. در سال‌های بعد حجم تخلیه و بارگیری کالا بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون تن بوده و این مقدار در سال ۱۴۰۲ رکورد‌های قبلی خود را شکسته و به ۱۵۸ میلیون تن رسیده است. طبق داده‌های آمارنامه سازمان بنادر و دریانوردی کشور در سال ۱۴۰۳ حجم تخلیه و بارگیری کالا ۱۶۴ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد ۳.۷ درصدی داشته است.

بندری برای اتصال شمال به جنوب

منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در فاصله ۱۵ کیلومتری خروجی غربی شهر بندرعباس واقع شده که با داشتن روابط دریایی و مبادله کالا با ۸۰ بندر معروف بین‌المللی و ۲۱ خط کشتیرانی لاینر، حدود ۵۳ درصد از تجارت دریایی ایران را پشتیبانی می‌کند.

این مجتمع عظیم بندری که در نقطه مرکزی نوار ساحلی جنوب کشور و در استان هرمزگان با بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مرز دریایی واقع شده است و به‌واسطه قرار داشتن در جوار صنایع بزرگ این استان و استان‌های تولیدی کشور و همچنین برخورداری از زیر ساخت‌های مناسب شقوق مختلف حمل‌ونقل و اتصال به شبکه بین‌المللی راه‌آهن، هوایی و جاده تاریخی ابریشم، بیشترین نقش در صنعت حمل‌ونقل را ایفا کرده و با بیش از ۸۰ بندر معروف جهان از طریق ۳۵ خط برتر کانتینری دنیا تبادل کالا و مراوده بازرگانی دارد.

الحاق ۲۴۰۰ هکتار از اراضی واقع در شمال بندر شهید رجایی و ارتقای مساحت بندر به ۴۸۰۰ هکتار و فراهم شدن امکان ایجاد یک شهر لجستیک بندری برای بسط و توسعه صادرات مجدد و ارائه خدمات ارزش افزوده از مهم‌ترین اقدامات در حال انجام برای پیوستن این بندر به جمع بنادر نسل سوم جهان بوده و با اجرای آن در آینده‌ای نزدیک، منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی، ارزشمندترین و مؤثرترین نقش را در شکوفایی اقتصادملی و توزیع کالا در منطقه ایفا خواهد کرد.

همچنین مجتمع بندری شهید رجایی با برخورداری از موقعیت منحصر‌به‌فرد جغرافیایی در نزدیک‌ترین نقطه به تنگه هرمز و دهانه ورودی خلیج‌فارس به دلیل فاصله کوتاه از مسیر اصلی تردد بین‌قاره‌ای کشتی‌ها و با قرارگرفتن در محل تلاقی کریدور ترانزیتی شمال - جنوب، مهم‌ترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. این کریدور اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس از طریق روسیه به سن‌پترزبورگ و شمال اروپا متصل می‌کند. منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین پایانه‌های کانتینری کشور را در اختیار دارد و ۸۲ درصد کالای کانتینر کشور، ۷۰ درصد ترانزیت و ۵۳ درصد صادرات و واردات بنادر کشور از این بندر جابه‌جا می‌شود. بر اساس گزارش شرکت بتاکو، این بندر قابلیت پهلودهی بزرگ‌ترین کشتی‌های کانتینری نسل هفتم دنیا با آبخور ۱۷ متر و ظرفیت بیش از ۱۴۰ هزار تن DWT را دارد و با برخورداری از ۴۰ پست اسکله با تعداد ۳۰ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای گنتری کرین در حال ارائه خدمات است. گفته می‌شود با بهره‌برداری از فاز ۳ این بندر، ظرفیت تخلیه و بارگیری این بندر از ۶ به ۸ میلیون TEU کانتینر در سال ارتقا می‌یابد.

سهم ۵۳ درصدی در تجارت ایران

نگاهی به داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور نشان می‌دهد بندر شهید رجایی در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ سهم ۵۳ درصدی از تخلیه و بارگیری بار در بنادر کشور را برعهده داشته است. براساس گزارش سازمان بنادر و دریانوردی ایران، در سال ۱۴۰۲ تجارت دریایی ایران توسط ۲۳ بندر انجام شده که بندر شهید رجایی با سهم ۵۳ درصدی از ۱۵۷ میلیون تن تخلیه و بارگیری بار، در رتبه اول قرار داشته است. بندر امام خمینی (ره) با سهم ۳۰ درصدی دوم بوده و بندر بوشهر با ۳.۱ درصدی، در رتبه سوم قرار دارد. بندر امیرآباد با سهم ۳ درصدی، چابهار با ۲.۶ درصد، بندر لنگه با ۲.۲ درصد، خرمشهر با ۱.۸ درصد، انزلی و شهید باهنر هر کدام با ۱.۲ درصد، در رتبه‌های چهارم تا نهم جای گرفته‌اند. مابقی بنادر هرکدام سهم زیر یک درصدی در تجارت ایران داشته و مجموع ۱۴ بندر انتهایی از تجارت ایران زیر ۲ درصد است. به عبارتی، در حالی که دو بندر اول (شهید رجایی و بندر امام) سهم ۸۵ درصدی از تجارت ایران دارند، مابقی سهم چندانی از تجارت کشورمان ندارند. در سال‌های اخیر با اهمیت یافتن تجارت ایران با کشور‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا و روسیه، بنادر شمال نیز فعالیت‌هایی را شروع کرده‌اند که گفته می‌شود هنوز ظرفیت‌های بالقوه آنها فعال نشده و بسیار جای کار و سرمایه‌گذاری دارند.

اما آمار دیگری نیز مربوط به تعداد تخلیه و بارگیری کانتینرهاست. براساس داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور، در سال ۱۴۰۲ از ۲ میلیون و ۵۹۳ هزار تخلیه و بارگیری کانتینری در کشور، ۸۲ درصد از آن مربوط به بندر شهید رجایی بوده است. بندر لنگه با ۶.۶ درصد، بندر امام خمینی و چابهار هر کدام با ۲.۶ درصد، بوشهر با ۲.۲ درصد و جاسک و بندر خرمشهر با ۱.۳ و ۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

سهم ۸۰ درصدی در برخی کالا‌ها

داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور جزئیات مهم‌تری نیز دارد. یکی از این داده‌ها، مربوط به عناوین کالا‌های جابه‌جا‌شده در بنادر است. براساس این داده‌ها، در سال ۱۴۰۲ از مجموع ۱۵۸ میلیون تن کالای بارگیری و تخلیه‌شده در بنادر ایران، ۵۳ درصد از آن مربوط به بندر شهید رجایی بوده است. طبق جدول این گزارش، سهم این بندر در کالا‌های کانتینری کشور بیش از ۸۸ درصد است. در کالا‌های فلزی این مقدار ۸۲ درصد، در بخش ساختمانی و معدنی بیش از ۶۰ درصد، و در بخش فرآورده‌های نفتی ۵۴ درصد از کل واردات و صادرات فرآورده‌ها از این بندر انجام می‌شود. در بخش کود و مواد شیمیایی سهم بندر شهید رجایی نزدیک به ۲۲ درصد، در بخش خرده بار و متفرقه ۱۵ درصد و در سایر بخش‌ها همچون ماشین‌آلات، وسایل نقلیه و قطعات یدکی، کالا‌های اساسی و منسوجات چرم و پوشاک این مقدار زیر ۱۰ درصد است.

منبع: فرهیختگان