قلیان‌اکسیژن ضرر ندارد؟ پشت پرده یک طرح مطالعاتی با ترکیب گاز اکسیژن و گازخنده

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری: چند روزی است که بحث بر سر قلیان‌های اکسیژن داغ شده؛ قلیان‌هایی که البته عمر تازه‌ای ندارند و گفته می‌شود که چندسالی است در برخی کافه‌های خاص عرضه می‌شوند. عرضه‌کنندگان از فوایدش می‌گویند و سوی دیگر هم معترضان به مضر بودن آن‌ها قرار گرفته‌اند. یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی، زنجیره‌ای از کافه‌های مختلف را پیش‌روی‌تان قرار می‌دهد که شما را به کشیدن قلیان اکسیژن که ماهیت شادی‌آور هم دارد، دعوت می‌کنند؛ قلیان‌هایی که گفته می‌شود ترکیب گاز اکسیژن و گاز N۲O (نیتروزاکسید) دارند، اما هنوز هیچ مستندات علمی‌ای درباره کم‌خطر بودن آن‌ها هنگام مصرف این قلیان‌ها اعلام نشده است.

خبرگزاری تسنیم هم دیروز در گزارشی ادعا کرد این قلیان‌ها، طرح مطالعاتی وزارت بهداشت برای جایگزینی قلیان‌های تنباکویی و زغالی است تا متولیان نظام سلامت از طریق مصرف‌کنندگان به عوارض پیدا و پنهان استعمال قلیان اکسیژن پی ببرند!

این در حالی است که تبلیغات شدیدی برای افزایش مصرف این قلیان‌ها شکل گرفته و تعداد کافه‌های عرضه‌کننده هم در حال افزایش هستند. شاید نخستین برخورد با این نوع کالا شهریور سال ۹۷ بود که نماینده وزیر بهداشت در کمیسیون ماده ۱۱ تعزیرات حکومتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز از تعطیلی کافه‌ای خبر داد که قلیان‌هایی با ترکیب گاز خنده و اکسیژن با تبلیغ کمک به تسریع در ترک اعتیاد عرضه می‌کند، اما به دلیل تهدید سلامت عمومی تعطیل شد.

حالا ارائه‌دهندگان این کالا می‌گویند مجوز‌های لازم برای عرضه قلیان اکسیژن را از معاونت بهداشت وزارت بهداشت گرفته و فعالیت‌های‌شان درباره قلیان با گاز نیتروزاکسید و اکسیژن هم با نظارت اداره کل تجهیزات و ملزومات پزشکی سازمان غذا و دارو و مرکز تحقیقات و پیشگیری دخانیات است. قلیان‌هایی که البته قیمت کمی هم ندارند و یک‌ساعت مصرف آن‌ها چیزی حدود ۲۵۰ تا ۳۵۰ هزار تومان می‌شود، برای تجربه‌اولی‌ها هم ۵ دقیقه تست رایگان است.

شادی‌های زودگذر در قلیان‌های اکسیژن

متصدی کافه‌ای در محدوده پونک تهران در پاسخ درباره قلیان‌های اکسیژن می‌گوید: «این قلیان‌ها شبیه قلیان‌های عادی و برای مصرف یک‌ساعته است، یک تا ۴ نفر هم می‌توانند همزمان استفاده کنند. این قلیان‌ها زغال، تنباکو و البته دود هم ندارند. ترکیب گاز اکسیژن با گاز خنده است که باعث شادی یا حالت سرخوشی موقت می‌شود. به همین دلیل طرفداران آن در حال افزایش هستند.» به‌گفته این کافه‌دار برای اینکه افراد دچار مشکل نشوند، ۵ دقیقه تست رایگان دارند. اگر مشکلی نداشتند، می‌توانند ادامه دهند. هزینه هر قلیان اکسیژن هم برای یک‌ساعت ۲۵۰ هزار تومان است.

او درباره رفع حالت‌های ناشی از مصرف این قلیان هم عنوان می‌کند: «خیلی کوتاه، به محض آنکه دیگر شیلنگ را در دست نداشته باشید، دیگر حالت خوشی در شما وجود ندارد.»

این کافه‌دار در پاسخ به این سؤال که وزارت بهداشت قصد دارد، چنین قلیان‌هایی را جایگزین قلیان‌های دودی و زغالی کند و آیا قابل اجراست، می‌گوید: «این‌ها ۲ مقوله جدا هستند و هر کدام هم طرفداران خودشان را دارند. ما هر دو را عرضه می‌کنیم و طی این چند سال مشتری‌های هر دو قلیان تقریبا مساوی بوده‌اند، یعنی از هر ۲۰ مشتری ما، ۱۰ نفر قلیان اکسیژن می‌خواهند و مابقی قلیان زغالی. این انتخاب کاملا سلیقه‌ای است و نمی‌توان چندان امیدوار بود که قلیان‌های دودی با این اکسیژنی‌ها حذف شوند.» کافه‌دار دیگری در خیابان مطهری هم درباره قلیان اکسیژن می‌گوید: «از اول امسال ۵۰ هزار تومان نرخ ما افزایش پیدا کرده و هر قلیان برای مصرف یک‌ساعته ۳۵۰ هزار تومان است. البته قیمت ما خوب است و خیابان‌های بالای شهر دوبرابر گران‌تر هستند.» او درباره اینکه آیا این قلیان‌ها در بیرون از کافه‌های عرضه‌کننده هم وجود دارد؟ عنوان می‌کند: «خیر، فروش مغازه‌ای ندارند. این قلیان‌ها فقط در شعبه‌های خاص عرضه می‌شوند. در این قلیان‌ها گاز خنده با اکسیژن ترکیب می‌شود و برای سلامت بدن هم خوب است.» با وجودی که کافه‌دار‌ها تنها از فواید و بی‌ضرر بودن این قلیان‌ها صحبت می‌کنند، اما تسنیم در گزارشی نوشته که برخی مصرف‌کنندگان این قلیان‌ها رفتار‌های غیرعادی دارند و حتی دچار بیهوشی هم می‌شوند. عرضه آن‌ها هم در کافه‌های تهران و دیگر شهر‌ها برای مصرف‌کنندگان عوارض بسیار عجیب و بعضا خطرناک داشته است، اما منجر به بروز واکنش از سوی وزارت بهداشت برای توقف در عرضه آن نبوده است.

بی‌خبری مصرف‌کنندگان از طرح مطالعاتی

براساس اعلام وزارت بهداشت طرح مطالعاتی قلیان‌های اکسیژن ۲ سالی است که به‌صورت آزمایشی با نظارت وزارت بهداشت در ۱۰ استان آغاز شده است. بعد از مشخص شدن نتایج مطالعه که با نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی مرتبط انجام می‌شود و درصورت اثبات اثربخشی و تأثیر آن بر کاهش مصرف قلیان دخانی، طرح به‌صورت سراسری اجرا خواهد شد.

این در حالی است که تسنیم در ادامه گزارش خود عمر عرضه این قلیان‌ها را ۸ ساله، یعنی از سال ۹۵ اعلام کرده و نوشته «سؤال اینجاست که بعد از ۸ سال عرضه و مصرف این قلیان همچنان در حالت مطالعاتی قرار دارد و نتایج مخرب و اعتیادآور آن هنوز هم برای وزارت بهداشت احراز نشده است؟!» بررسی‌ها از کافه‌های دارای مجوز برای عرضه این قلیان‌ها هم نشان می‌دهد، مراکز شرکت‌کننده در این طرح مطالعاتی، به مشتریان خود چنین چیزی را اعلام نمی‌کنند.

البته بهزاد، ولی زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره عرضه آزادانه قلیان اکسیژن در سطح شهر تهران و بسیاری از استان‌های کشورمان و عوارض خطرناکی که پس از استعمال آن در افراد مشاهده می‌شود اینطور توضیح داده است که «این وسیله ثبت اختراع شده و بعد از اینکه تأییدیه آن از سازمان غذا و دارو گرفته شد به‌عنوان تجهیزات پزشکی ثبت شده است. این قلیان‌ها با نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی عرضه می‌شود و مراکز صنفی هم با رضایت خودشان در این طرح مشارکت می‌کنند.»

او تأکید کرده است: «در مرحله اولیه مطالعه، شاخص‌های سلامتی هنگام استفاده از این دستگاه مورد بررسی قرار گرفته که نتایج نشان داده براساس شاخص‌های مدنظر، استفاده از قلیان اکسیژن ضرری را از نظر سلامتی افراد ندارد.»

او گفته است: «چیزی که در ایران به‌عنوان قلیان اکسیژن شناخته می‌شود، به‌نوعی الگوبرداری و تغییر فرم چیزی است که در کشور‌های دیگر با عنوان اکسیژن‌کلاب شناخته می‌شود؛ این یک اسم شبهه‌ناک است. ماده مورد استفاده در این دستگاه هم گاز اکسیژن نیست و نیتروزاکسید است که به‌عنوان گاز خنده نیز شناخته می‌شود. این گاز کاربرد‌هایی در حوزه پزشکی و صنایع غذایی و شیمیایی دارد، اما الگوی مصرف به‌سمت استفاده نابه‌جا، به‌عنوان سرگرمی و تا حدودی به‌عنوان مخدر رفته است!»

او همچنین در پاسخ درباره این که نباید اجرای این طرح مطالعاتی اعلام و مصرف‌کنندگان نسبت به آن آگاهی داشته باشند، بیان می‌کند: «در جریان جزئیات آن نیستم، اما احتمالا این طرح یک پایلوت یا طرح آزمایشی است که در مناطق محدودی در حال اجراست با هدف بررسی این که چقدر روی الگوی رفتاری افراد موثر است. نه یک کارآزمایی بالینی مشابه دارو‌ها که نیاز باشد عوارض آن تست شود و ظرائف آن هم در نظر گرفته شود.»

جهانپور در پاسخ به این سوال که آیا چنین طرح‌هایی می‌توانند در کاهش مصرف دخانیات و قلیان موثر باشد، عنوان می‌کند: «در کشور‌های دیگر هم مواجهه با این موضوع مختلف بوده است، برخی این ماده را ممنوع و برخی مجاز اعلام کرده‌اند و به شکل اسپری و کپسول‌های دستی در دسترس است. با توجه به این که موضوع قلیان بومی کشور‌های آسیایی از جمله ایران، ترکیه و کشور‌های حاشیه خلیج فارس و عربی است، این مساله در کشور‌های غربی و آمریکایی چندان موضوعیت ندارد. اگر بررسی می‌شود از این نظر است که احتمالا عوارض این ماده کمتر از استنشاق قلیان‌ها و تنباکوهاست و آیا می‌تواند منجر به تغییر الگوی مصرف شود. اگر رفتاری کم‌خطرتر باشد، ممکن است سیاستگذار به سمت این برود که افراد را به سمت رفتار‌های کم‌خطرتر سوق دهد. احتمالا وزارت بهداشت هم از این منظر به موضوع نگاه کرده است.»