رقص نوروزی در بهشت گردشگری خراسان جنوبی

به گزارش مجله خبری نگار، بوی بهار که می‌آید کم کم طبیعت هم با جوانه زدن درختان و سر از خاک بیرون آوردن گل‌ها و گیاهان رنگی دیگر به خود می‌گیرد.

اهالی زمین هم برای این که با کوله باری پر و پیمان به استقبال بهار بروند از قبل با خانه تکانی خود را برای این فصل فرخنده آماده می‌کنند.

برگزاری جشن سده، صحرا گردش، خانه‌تکانی، پخت شیرینی‌های محلی، چهارشنبه سوری، چیدن سفره هفت‌سین، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن، و حضور در مرقد مطهر حضرت حسین‌بن موسی‌الکاظم (ع) در هنگام تحویل سال، از جمله آداب و رسوم طبسی‌ها یا همان بهشت گردشگری خراسان جنوبی در نوروز است.

هرچند سبک و سیاق مراسم و سنن عید در طبس با گذشته فرق کرده، اما اصل و اساس آن پابرجاست، اما برخی سنت‌ها هم یا به کلی در شهر منسوخ شده و یا فقط در برخی روستا‌ها اجرا می‌شود.

آن طور که پژوهشگران و محققان فرهنگ عامه طبس درباره آداب و رسوم گذشته مردم این شهرستان در استقبال از عید نوروز می‌گویند: مردم در گذشته‌های دور ۵۰ روز مانده به عید با برپایی جشن سده به استقبال بهار می‌رفتند، چون این شهرستان کویری بود و زودتر از موعد گرما به سراغ آن می‌آمد.

این مراسم در همه شهر‌ها و روستا‌های طبس اجرا می‌شد، اما در حال حاضر در برخی از روستا‌های این شهرستان انجام می‌شود.

با برگزاری این مراسم مردم این شعر را می‌خواندند:

پنجاه به نوروز/ صد به غله
سده سده ما نه/ بز به گله مانه

کویری بودن اقلیم طبس سبب می‌شود تا بهار زودتراز دیگر نقاط به این شهرستان سرک بکشد به همین دلیل مردم طبس از یک ماه مانده به نوروز، به دلیل لطیف شدن هوا و سبز شدن بیابان‌ها، با برگزاری مراسمی در نخستین روز اسفند با عنوان «صحرا گردش» به استقبال بهار می‌روند.

صحرا گردش

مردم طبس برای این مراسم آش درست کرده و آن را به همراه شیرینی و آجیل، به مزارع حاشیه برده و دور هم می‌خورند و این کار هم به طور معمول در عصر اولین روز اسفند انجام می‌شود.

در این مراسم همه پشت سر هم صف می‌بندند و از روی بوته‌های باقلا، پریده و این شعر را با گویش طبسی می‌خوانند: «سورمه سیاهُم بَقلی/ دل به تو دادُم بَقلی/ شادیت به ما ده بَقلی/ زردی مِه از تو/ سبزی تو از مِه» و البته مراقب هستند که شاخه‌های باقلا را نشکنند.

مردم اسفند را «ماه نوروز» می‌نامند، یعنی ماهی که پس از آن عید می‌آید.

رسم دیگر طبسی‌ها برای رفتن به استقبال بهار چهار شنبه سوری است که این رسم کهن هم در شهر و هم در روستا‌ها انجام می‌شود، اما در حال حاضر به دلیل تغییر ماهیت و رنگ عوض کردن در برخی از روستا‌ها آن هم به صورت محدود انجام می‌شود.

آیین دیگری که اهالی طبس در گذشته داشتند «سوری پلو» بود، زیرا در گذشته همه متمول نبودند و نمی‌توانستند پلو بخورند به همین دلیل برنج غذایی اعیانی به حساب می‌آمد از چهارشنبه سال قبل تا چهارشنبه سال جدید برخی افراد پلو نمی‌خوردند به همین دلیل این مراسم در بیشتر خانواده‌های طبسی اجرا می‌شد.

خمیر عید

در قدیم، چون نانوایی نبود مردم با کمک نان پز‌ها هر ۲، ۳ هفته یک بار چند من آرد را خمیر و نان می‌پختند البته خمیر عید متفاوت بود طوری که نان‌های مخصوصی برای عید می‌پختند و یکی از آن‌ها بزرگتر از بقیه بوده که به اصطلاح محلی تافتون به آن می‌گفتند و خمیر آن هم «اوزن» نام داشته است.

نان پز یک مشت بزرگ از خمیر را برمی داشته و همان را به شکل تافتون در می‌آورده و در تنور می‌پخته است. صاحبخانه هم خیلی استرس داشته تا وقتی که نان درمی آمده است، زیرا اگر خمیر به دیواره نچسبیده یا تکه‌ای از آن در تنور می‌افتاده آن را بد شگون دانسته و می‌گفتند سال خوبی نخواهیم داشت پس در پختن این نان مخصوص خیلی دقت می‌شده است. وقتی که خمیر را به تنور می‌چسباندند این شعر را می‌خواندند:

اوزن زونه زونه/ اوزن خونمونه
اوزن طاق طاقچه/ اوزن باغ باغچه

همچنین اعتقاد داشتند که این نان مایه خیر و برکت است به همین دلیل آن را در آخر مصرف می‌کردند.
همین طور نان پز به تعداد بچه‌هایی که صاحبخانه داشته نان‌های کوچکی با عنوان قرصک برای آن‌ها می‌پخته است.

به طور معمول یک هفته مانده به عید نوروز نان‌ها را می‌پختند، البته زنجبیلی و روغنی هم تهیه می‌کردند که این کار فقط ویژه عید بود و در دیگر ماه‌های سال انجام نمی‌شد.

شیرینی پزی

یکی دیگر از کار‌هایی که مردم طبس قبل از سال نو انجام می‌دادند شیرینی پختن بود آن هم با استفاده از فر‌های هیزمی که به طور معمول بیشتر افراد متمول آن را داشتند و برای بقیه افراد و همسایه‌ها نیز شیرینی عید درست می‌کردند. این شیرینی‌ها شامل نان برنجی، نخود چی، نان چای، پسته ای، رو ورکرده، قطاب و... بود.

اما تهیه لباس نو که برای کودکان بیشتر از بقیه افراد خانواده لذت بخش بود یک ماه مانده به عید نوروز انجام می‌شد و مردم به سراغ خیاط‌ها رفته و پارچه‌ها را برای دوخت لباس به آن‌ها می‌سپردند، چون جنس لباس‌ها از کرباس بود برخی افراد اقدام به رنگ کردن آن‌ها می‌کردند.

تهیه غذای روز یا شب عید دیگر کاری بود که طبسی‌ها مقید به انجام آن بودند و به طورحتم این غذا پلوبود که نخود یا لوبیا داشت.

یکی از ارکان اصلی نوروز، چیدن سفره هفت‌سین برای جمع‌شدن بر گرد آن به هنگام تحویل سال است؛ اجزایی که بر روی سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد عبارتند از: سیب، سرکه، سمنو، سماق، سیر، سنجد و سبزه.

مردم طبس به هنگام چیدن این سفره، نخستین و مهم‌ترین چیزی را که در آن قرار می‌دهند، قرآن کریم است؛ طبسی‌ها به نشانه توکل به خداوند متعال و برای درخواست بهترین‌ها از خالق خویش، قرآن را در بهترین جای سفره قرار داده و پس از آن اجزای دیگر را می‌چینند.

سمنو نماد بارورى گیاهان، سیب نماد سلامتی، سنجد سمبل عشق و دلباختگى، سبزه نماد شادابى و پیوند بشر با طبیعت، سماق و سرکه و سیر سمبل چاشنى و محرک شادى، و سکه نماد برکت و درآمد زیاد است.

سفره هفت سین

به طور معمول علاوه بر این، آینه، آب، تخم‌مرغ، اسپند، دانه‌هاى انار، گل بیدمشک، بهار نارنج، نان و پنیر، و شمعدان نیز اجزاى دیگر سفره هفت‌سین است.

طبسی‌های دیگر نقاط کشور هم در این روز‌ها به شهر و روستا‌های شهرستان عزیمت می‌کنند.

مردم هنگام تحویل سال نو به منزل یکی از بزرگان فامیل رفته و سال جدید را در کنار یکدیگر آغاز می‌کنند و پس از آن، دیده‌بوسی و دادن عیدی به کوچک‌تر‌ها نیز معمول است.

همچنین باتوجه به وجود پربرکت مرقد مطهر حضرت حسین‌بن موسی‌الکاظم (ع) برادر حضرت امام رضا (ع)، هر سال تعداد زیادی از مردم طبس، سال نو را در حرم این امامزاده تحویل می‌کنند.

دید و بازدید خانواده‌ها از همان ساعات ابتدایی تحویل سال و به ترتیب سن شروع می‌شود و میزبان با شیرینی و خرما و آجیل محلی (پسته، مغزوک، تخمه صیفی‌جات، توت خشک و بنه) و مرکبات خوش‌عطر طبسی از میهمانان پذیرایی می‌کند. پذیرایی‌ها در قدیم بیشتر با استفاده از آجیل و شیرینی بود که قبل از عید تدارک دیده بودند و به طور معمول سفره‌ای پهن کرده همه این مواد را روی آن قرار می‌دادند.

میهمان بر سر آن رفته و هرچه از تنقلات را دوست داشت، می‌خورد. گاهی هم صاحبخانه به بچه‌ها گردو می‌داد که می‌رفتند در کوچه جوز بازی می‌کردند. روز پنجم فروردین نیز که به نام طبس نام‌گذاری شده است، مراسم خاصی در محل باغ تاریخی گلشن برگزار می‌شود.

در روز ۱۳ فروردین هم براساس یک رسم کهن، مردم برای به سرانجام رساندن نوروز، به دامن طبیعت و دشت و صحرا می‌روند و به اصطلاح ۱۳ را به‌در می‌کنند که در گذشته به باغ گلشن می‌رفتند، اما درحال حاضر به طبیعت و روستا‌های ییلاقی می‌روند.