به گزارش مجله خبری نگار/برنا: فتق هنگامی رخ میدهد که لایههای عضلانی جدار شکم ضعیف شده باشند. همانند بیرون زدگی تیوپ داخلی یک لاستیک پاره شده، در فتق نیز روده و گاهی برخی از احشاء داخلی شکم از طریق ناحیه ضعیف جدار شکم بیرون میزنند و باعث شکل گیری یک برآمدگی میشوند.
ورود احشاء شکم به داخل محل فتق میتواند باعث گیر افتادگی قسمتی از روده یا سایر اعضاء داخل شکم در داخل این بیرون زدگی شود که بسیار خطرناک است و نیاز به عمل اورژانسی دارد. چون زمان وقوع این عارضه قابل پیش بینی نیست، برای پرهیز از آن باید فتق را در اولین فرصت ممکن عمل کرد.
دو دلیل واضح برای درمان فتق، یکی دردی است که با ایستادنهای طولانی یا بلند کردن اشیاء سنگین یا با زور زدن ایجاد میشود و دیگری آن است که به واسطه وجود تورم در محل مربوطه، باعث نارضایتی بیمار از نظر زیبایی میگردد. اما دلیل اصلی جهت ترمیم فتق این است که ممکن است روده یا عضوی دیگر، داخل فتق به دام بیفتد و قادر به خارج شدن از آن نباشد که لذا باعث انسداد روده و به دنبال آن، گانگرن یا سیاه شدگی و پاره شدن روده میشود و با جراحی از وقوع این پدیده مرگبار جلوگیری میشود.
شایعترین نوع فتق، فتق جدار شکم در قسمت تحتانی راست یا چپ است که به آن فتق اینگوئینال یا فتق مغبنی گویند و در بین مردم به پارگی پرده شکم یا به اختصار پارگی پرده شهرت دارد. این بیماری در مردان بسیار شایعتر است. سایر انواع فتق، شامل فتق در محل جراحی قبلی، فتق نافی و ... است. در این مقاله به توضیح در مورد شایعترین نوع فتق که همان فتق مغبنی است، پرداخته میشود.
وقتی فتق اتفاق میافتد که قسمتی از یک ارگان (معمولاً روده) از طریق یک نقطه ضعیف، دیواره عضلانی (که احشاء را در سر جای خود نگه داشته)، پاره کرده و به فضای دیگری که در حالت عادی نباید حضور داشته باشد، وارد شود.
فتق انواع مختلفی دارد که تقسیم بندی آن براساس محلی است که فتق اتفاق میافتد.
فتق کشاله ران: در این فتق ما برجستگی در ناحیه کشاله ران و یا درون کیسه بیضه را داریم و این نوع از فتق در مردان بسیار شایعتر از زنان است.
فتق رانی: برجستگی در قسمت بالای ران ایجاد شده و در زنان بیشتر از مردان دیده
میشود.
فتق نافی: برجستگی در اطراف ناف ایجاد میشود و در صورتی اتفاق میافتد که عضلات اطراف ناف نتوانند کاملاً آن ناحیه را بپوشانند.
فتق برشی: در محل عمل جراحی قبلی روی جدار شکم ایجاد شده و بعلت جدا شدن عضلات از همدیگر در محل عمل جراحی پیشین بوجود میآید.
احساس ناراحتی در ناحیه کشاله ران و یا درد در آنجا که با بلند کردن جسم و یا خم شدن به جلو این ناراحتی تشدید میشود.
وجود توده برجسته در کشاله ران و یا کیسه بیضه که با لمس دردناک میشود.
وجود برجستگی بدون درد در بچهها
مهمترین عارضه فتق، گیر کردن محتوای آن بوده، که معمولاً روده است و فشار بر اعضای گیر افتاده موجب قطع خونرسانی به آنها شده که نهایتاً باعث نابودی عضو میشود که این مورد یکی از اورژانسهای جراحی است و میتواند جان مریضی را به خطر بیاندازد.
پزشک به محض برخورد یا این برجستگی معاینات خود را برای اثبات تشخیص فتق آغاز میکند. اگر توده فوق در اثر سرفه، خم شدن و یا بلند کردن جسم سنگینی و یا زور زدن بزرگتر شود احتمالاً بیمار دچار فتق میباشد. در کودکان و یا نوزادان باید اندازه توده را هنگام گریه کردن و یا سرفه چک کرد که اگر بزرگتر شود، تشخیص فتق میباشد.
در بسیاری از مواقع هیچگونه دلیل روشنی برای فتق پیدا نمیشود، اگر چه گاهی اوقات این بیماری با بلند کردن وزنههای سنگین رابطه دارد.
گاهی فتق در نوزادان و یا کودکان دیده میشود. در این موارد بافت پوشاننده احشاء داخلی قبل از تولد بطور کامل بسته نشده است. تخمین زده میشود که حدود ۵ درصد کودکان مبتلا به فتق کشاله ران میشوند (پسرها بیشتر از دخترها) که البته بعضی از آنها تا سن بلوغ علامتی نخواهند داشت.
در شرایط زیر احتمال ایجاد فتق در افراد بالاتر خواهد بود.
وجود فتق در خانواده و اقوام نزدیک فرد
ابتلا به بیماری فیبروز کیستیک
ابتلا به بیضه نزول نکرده
افراد چاق
افرادی که پروستات بزرگی دارند و باید برای ادرار کردن همیشه زور بزنند.
ابتلا به سرفه مزمن
افرادی که بطور مزمن مبتلا به یبوست بوده و برای تخلیه مدفوع خود باید فشار زیادی به خود بیاورند.
بغیر از فتق نافی که در اکثر موارد تا سن ۴ سالگی بهبود مییابد، در مورد سایر موارد فتق، در اولین فرصت پس از تشخیص بهتر است بیمار عمل جراحی شود. زیرا خصوصاً در ماههای اول پس از تشخیص احتمالی ایجاد عوارض بالا میباشد.
در موارد زیر باید بی درنگ به پزشک مراجعه کرد.
فردی که به فتق مبتلا است و محتوای فتق با فشار آرام به محوطه شکمی باز نمیگردد.
فردی که به فتق مبتلاست دچار تهوع، استفراغ و یا تب شود.
محل فتق، قرمز ارغوانی، تیره و یا کلاً دچار تغییر رنگ شود.
تقریباً تمام موارد فتق احتیاج به جراحی دارد که بهتر است این عمل قبل از ایجاد عوراض انجام شود. در این جراحی ممکن است از بیهوشی عمومی یا موضعی استفاده شود. در ابتدا از طریق یک شکاف روده را به سر جای خود در محوطه شکمی برمی گردانند و سپس عضلات و بافتهای پوشاننده را به هم نزدیک کرده و با بخیه ترمیم میکنند. در اکثر موارد یک بافت مصنوعی پلاستیکی (Mesh) برای افزایش قدرت منطقهای که ضعیف بوده و در حال ترمیم است بکار میرود.
پس از جراحی، منطقه عمل با یک پانسمان پوشانده میشود که پس از ۲-۱ روز برداشته خواهد شد.
از عوارض این جراحی میتوان به عفونت و ایجاد آبسه اشاره کرد و برای رفع درد پس از عمل گاهی از مسکن استفاده میشود.
نتیجه عمل هم معمولاً خوب است و درصد عود پائین میباشد. (۳-۱ درصد)
البته خیلی از موارد فتق دلیل روشنی ندارد، ولی رعایت نکات زیر مفید بنظر میرسد:
استفاده از تکنیک مناسب برای بلند کردن وزنه یا اجسام سنگین
کاهش وزن در افراد چاق
جلوگیری از ایجاد یبوست با خوردن سبزیها و میوه ها، نوشیدن مقادیر زیادی مایعات، ورزش منظم، بمحض احساس دفع به دستشوئی رفتن و خودداری از احتباس مدفوع.
درمان غیر جراحی فتق مغبنی، استفاده از فتق بند است که روی ناحیه درگیر، فشار وارد میآورد و به جا انداختن آن، کمک مینماید، اما در کل استفاده از آن ایده خوبی نمیباشد. فتق بند در واقع هیچ کاری جهت از بین بردن و رفع فتق انجام نمیدهد و فقط علائم آن را کاهش میدهد؛ بنابراین با وجود استفاده از آن فتق همچنان بزرگ میشود، همچنین موجب ایجاد زخم در موضع فتق میشود. تداوم در بزرگ شدن فتق و ایجاد چسبندگی در بافتهای زیرین، از عوارض فتق بند هستند که ترمیم جراحی فتق را دشوار میسازند و عود مجدد آن را محتملتر میکنند؛ بنابراین استفاده از فتق بند فقط باید به عنوان یک وسیله به مدت کوتاهی قبل از انجام عمل جراحی محدود شود
اگر بیمار مبتلا به یک توده بدون درد است، اقدامات کمکهای اولیه ضرورتی ندارند؛ تنها به بیمار اطمینان خاطر بدهید و به او توصیه کنید که در اسرع وقت به یک پزشک مراجعه کند.
با این حال، وجود استفراغ و درد شدید به این معنا است که قسمتی از روده گیر افتاده و دچار کمبود خون شده است این وضعیت را «فتق مختنق» مینامند». این مشکل نیازمند جراحی فوری است.