نفتکش افراماکس ساخت ایران نبوده است؟ ایران در کشتی‌سازی چه جایگاهی دارد؟

به گزارش مجله خبری نگار/ خراسان: نفتکش افراماکس ایران بالاخره پس از ۱۳ سال که از زمان انعقاد قرارداد آن می‌گذرد به دولت مادورو تحویل شد. اتفاقی که ایران را به گروه کشور‌هایی با توان ساخت اقیانوس پیما اضافه می‌کند. البته این اولین اقیانوس پیمای ساخت داخل نبوده و پیش از این هم در کشورمان یک نفتکش و یک کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما ساخته شده است. در کنار این سالانه به طور متوسط ۱۹ کشتی فراساحلی در کارخانجات کشتی سازی کشور تولید می‌شود. با این حال در روز‌های اخیر و بعد از تحویل نفتکش افراماکس به ونزوئلا برخی مدعی شدند که این نفتکش ساخت ایران نبوده است. در این گزارش ضمن بررسی شائبه‌های به وجود آمده درباره این کشتی به صنعت کشتی سازی مدرن کشورمان که حدود ۵ دهه از آغاز فعالیت آن می‌گذرد، پرداخته ایم.

شروع ساخت نفتکش در کشور

تا پیش از سال ۱۳۸۶ خبری از تولید نفتکش در کشتی سازی کشورمان نبود تا این که با موافقت روسای وقت جمهور ایران محمود احمدی نژاد و ونزوئلا هوگو چاوز، قراردادی بین شرکت ملی نفت ونزوئلا و کشتی سازی صدرا (از زیر مجموعه‌های قرارگاه خاتم) برای چهار فروند کشتی نفتکش (افراماکس) به ارزش تقریبی ۲۰۰ میلیون دلار امضا شد. اواخر سال ۱۳۸۸ توافق چهار کشتی افراماکس ۹۴ هزار تنی به نفتکش ۱۱۳ هزار تنی تغییر کرد. به گزارش رویداد ۲۴، اولین کشتی ۱۱۳ هزار تنی مرداد سال ۹۱ تکمیل شد و زمستان همان سال آماده تحویل بود. هرچند قرار بود بعد از تمام شدن نفتکش اول نفتکش بعدی ساخته شود، اما ونزوئلا به دلیل مشکلات مالی توان پرداخت هزینه کشتی را نداشت. خبرگزاری مهر در آن زمان گزارشی منتشر کرد و نوشت

کشورمان از شرکت ملی نفت ونزوئلا به دلیل پرداخت نکردن ۲۱ میلیون دلار بدهی خود قصد شکایت دارد. برخی کارشناسان بر این باورند که کشتی اولی که برای ونزوئلا ساخته شده در بندر بوشهر مسئول ذخیره نفت روی دریاست، این در حالی است که زارعی مدیرعامل صدرا به باشگاه خبرنگاران گفته هر دو نفتکش تحویل ونزوئلا و پول آن هم وصول شده است. با این حال گزارش‌ها و تصاویر ماهواره‌ای هم حکایت از این دارد که ساخت این نفتکش در یارد کشتی سازی جزیره صنعتی صدرا واقع در بوشهر انجام شده است. در همین زمینه، احسان موحدیان مشاور مدیرعامل شرکت صدرا به فارس گفته: «ساخت این نفتکش بزرگ به صورت مونتاژکاری نبوده و تمامی مراحل ساخت در کارخانه کشتی سازی جزیره صدرای بوشهر انجام شده است.» وی ۸۰ درصد تجهیزات و سازه نفتکش را تولید داخل دانسته و در ادامه گفته: «البته ۸۰ درصد از تجهیزات و سازه‌های مورد نیاز این نفتکش از تولیدات داخل تامین و بقیه تجهیزات از برند‌های معتبر خارجی استفاده شده است.» ناگفته نماند این پروژه توانسته باعث ایجاد اشتغال برای ۳۰۰۰ نفر به صورت مستقیم و تعداد قابل توجهی اشتغال غیر مستقیم در شهرستان بوشهر و شهر‌های اطراف شود.

عمر چند هزار ساله کشتی سازی ایرانی

صنعت کشتی سازی در ایران سابقه‌ای بسیار طولانی دارد، چون دریانوردی در کشورمان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی که دارد اهمیت زیادی داشته است. قدیمی‌ترین سند کشف شده دریانوردی در ایران، مُهری است که در چغامیش خوزستان به دست آمده است. تاریخ تمدن این ناحیه به شش هزار سال پیش از میلاد باز می‌گردد. در این مهر تصویر یک کشتی با سرنشینان آن نقش بسته است. هر چند سند‌های دیگری نیز که نشان از دانش بالای ایرانیان در این صنعت دارد به دست آمده است. مهم‌ترین این اسناد در هنگام حفر کانال جدید سوئز در سال ۱۸۶۶ کشف شد. در این کتیبه کشف شده به حفر کانال قدیمی سوئز به دستور داریوش، پادشاه ایرانی پس از پیروزی بر مصریان، اشاره شده است. این نشانه‌ها در ادوار تاریخی نزدیک‌تر نیز به وفور یافت می‌شود؛ از ساخت و خرید کشتی‌ها و قایق‌های جنگی در دوران ساسانی گرفته تا ناوگان‌هایی که برای مطالعات استراتژیک در زمان افشاریه مأمور کشف و بررسی سواحل همسایه می‌شدند.

سالی چند شناور فراساحلی در کشور ساخته می‌شود؟

ساخت کشتی نفتکش در کلاس افراماکس که قابلیت حمل ۱۱۳ هزار تن بار را دارد، ایران را در زمره کشتی سازان بزرگ دنیا قرار داده است؛ در حقیقت کشورمان با ساخت کشتی‌های بزرگ و اقیانوس پیما علاوه بر اثبات توان فنی و مهندسی خود، توانسته نظر مشتریان خارجی را هم جلب کند و این موضوع می‌تواند باعث رونق صادرات خدمات فنی مهندسی و اشتغال زایی در داخل شود. اگر این روند در سال‌های آینده هم تداوم داشته باشد و بتواند با عملکرد مناسب، مشتریان بیشتری را جذب کند، به تثبیت و ارتقای جایگاه ایران در صنعت کشتی سازی جهان هم منجر خواهد شد.

با این حال هم اکنون به گزارش تارنمای صنعت حمل و نقل بیش از ۲۰ کارخانه کشتی سازی فعال در کشور وجود دارد که به طور متوسط سالانه ۱۹ فروند شناور فراساحلی تولید می‌کنند. از جمله می‌توان به شرکت مجتمع کشتی سازی و صنایع فرا ساحل ایران (ایزوایکو)، شرکت صنایع دریایی ایران (صدرا)، کشتی سازی اروندان، مجتمع شهید درویشی، مجتمع شهید جولایی، کشتی‌سازی ایلکا، کشتی‌سازی بحرامن و کشتی‌سازی ناخدای جزیره اشاره کرد. البته تولید متوسط شناور فراساحلی در حالی در کشورمان ۱۹ فروند است که این کارخانجات ظرفیت ساخت ۲ برابر تولید فعلی شان را دارند.

وضعیت کشتی سازی ایران در مقایسه با جهان

براساس گزارش ها، هم اکنون کره جنوبی با ۳۵ درصد از ساخت کشتی‌های جهان جایگاه نخست کشتی‌سازی جهان را در اختیار دارد و بعد از آن کشور‌های چین با ۳۴ درصد و ژاپن با ۱۲ درصد در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. بر اساس گزارش Yonhap، کره در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۱۰ فروند شناور، چین ۸۵ فروند و ژاپن ۲۵ فروند شناور تولید کرده‌اند. با این حال کشورمان تاکنون سهم قابل توجهی در ساخت کشتی‌های بزرگ نداشته و بر اساس گزارش مجله شماره ۳۶۳ صنعت حمل و نقل در سال ۱۳۹۸ سهم کشور ما از کشتی‏سازی جهانی کمتر از ۰٫۳ درصد بوده است. البته در ساخت شناور‌های فراساحل طبق برخی از گزارش‌های جهانی رتبه ۲۹ را در بین کشور‌ها داریم. این در حالی است که ترکیه طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری در این صنعت داشته و حدود ۱٫۸ درصد از ظرفیت ساخت کارخانجات جهانی را سفارش می‌گیرد و هم اکنون چهارمین کشتی ساز دنیاست.