مجله خبری-سبک زندگی نگار: ایرانیان قدیم آب را مقدس میدانستند و در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهید ایزد آبهای روان، جشنی به نام آبانگان در آبان روز برابر با روز دهم آبان برگزار میکردند.
درباره پیدایش جشن آبانگان روایت است:
در ایران قدیم هشت سال خشکسالی بود و پس از هشت سال در آبان باران شروع به باریدن نمود و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.
روایت دیگری از پیدایش جشن آبانگان این است که بین ایران و توران جنگهای طولانی بود، در جنگها افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ، پسر طهماسب که «زو» نام داشت، دستور داد لایروبی کاریزها و نهرها را داد و پس از لایروبی آب در کاریزها روان گردید. ایرانیان آمدن آب را جشن گرفتند و این جشن به عنوان جشن آبانگان در تاریخ ماندگار شد.
ایرانیان در این روز همانند سایر جشنها به آدریانها میروند و برای گرامیداشت مقام فرشته آبها ناهید، به کنار جویها و نهرها و قناتها رفته و دعا خوانده و اهورا مزدا را ستایش میکنند و از او درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را دارند. سپس شادمانی میکنند و جشن میگیرند.
در جشنهای ایران باستان همیشه شادی و تفریح، با ستایش اهورا مزدا و آفرین و نیایش همراه بود. اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان در آب تن و جانشان را میشویند، اما در صورت نباریدن باران و، آبانگان زنان است و زنان درون آب میروند.
در جشنهای ایران باستان شرکت کنندگان سرودهایی از اوستا و دعای آفرینامه میخواندند و سپس جشن را آغاز میکردند. این جشنها متاسفانه امروزه کمرنگ شده و یا از یاد رفته اند.
در هر یک از این جشنها اندیشه بلند و طبع ظریف ایرانی مشاهده میشد. ایرانیان در این جشن و سایر جشنهای ماهانه به ستایش پروردگار، سرور و شادمانی، بخشش به بینوایان و زیردستان میپرداختند.
آناهیتا، ناهید یا اَردَویسور آناهیتا (ardwisarā Anāhitā)، یکی از ایزدبانوان ایرانی-آریایی است که نقش مهمی در آیینهای ایرانی دارد. آناهیتا الههای است که توسط اهورامزدا و زرتشت در یشت پنجم اوستا پرستیده میشود. اَردَویسور آناهیتا از اردوی (Arədvī) نام یک رود در اوستا، سور (Sūrā) به معنی قوی، توانا و قادر، جزء آخر نام او، آناهیتا به معنای بی آلایش و پاک است.
در یشت پنجم اوستا این ایزد بانو را زنی جوان، خوش اندام، بلند بالا، زیبا چهره، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی با سد ستارهی هشت گوش بر سر، کفشهایی درخشان در پا، با بالاپوشی زرین و پرچینی از پوست سگ آبی توصیف کرده اند که در بلندترین طبقهی آسمان جای دارد و به فرمان اهورا مزدا فرمان بارش باران و برف را میدهد و خانهای بر کرانهی هر دریاچهای دارد. ناهیتا همتای ایرانی «آفرودیت»، الههی عشق و زیبایی در یونان و «ایشتر»، الههی بابلی است.
آناهید خدای محبوبی بوده و پیروان بسیاری داشته است. برای تجسم این ایزد بانو میتوانید تندیسهای باروری را که به الهه مادر موسومند و در تپه سراب کرمانشاه و ناحیه شوش به دست آمده است، را مشاهده کنید.
برای این ایزد بانو معابدی بر پا بوده که دوشیزگانی پاکدامن در آن خدمت میکردند. از معابد مجلل میتوان به معابد همدان و شوش و کنگاور اشاره نمود. آناهیتا در آغاز سلسله ساسانی نقش مهمی بازی کرده و دوره اشکانیان نیز سکههایی با نقش این ایزد بانو به جا مانده است. زنان در هنگام زایمان برای زایش خوب و دختران برای یافتن شوهر مناسب به درگاه این ایزد بانو حاضر و او را استغاثه میکردند.
ایرانیان قدیم آب را مقدس میدانستند و آن را آلوده نمیکردند و آبانگان را جشن گرفته و در این روز آیینهای ویژهای را برگزار میکردند.
از نوشتههای مذهبی و روایات دینی اوستایی و از شاهنامهی فردوسی میتوان دریافت که آب برای ایرانیان مقدس بوده است و ایرانیان «میهن» و «زادگاه» را «آب و خاک» مینامند و آب را جزو چهار عنصر مقدس میدانند.
در اوستا «آبان» به عنوان فرزند آبها معرفی شده است که آبها را پخش میکند. او قوی و نیرومند و مانند هرمزد مهر، سرور و مانند امشاسپندان درخشان است. در فقره یک و دو، گرده، هفتمین یشت بزرگ میگوید:به سرچشمه آب درود میفرستیم، به گذرهای آب درود میفرستیم، به کوههایی که از بالای آنها آب جاری است درود میفرستیم، به دریاچهها و استخرها درود میفرستیم.
در شاهنامه آمده است هنگامی که کیخسرو و کیکاووس قصد رفتن و زیارت «آذرگشسب»؛ در آذربایجان را دارند، در هنگام ورود به آتشکده، دست و پا و سر و تن خود را میشویند تا پاک شوند و بعد داخل آتشکده میروند.
نیایشگاهها در ایران به دلیل توجه به پاکیزگی در کنار رودها، چشمه ها، دریاچهها و قناتها ساخته شده است تا نیایشگران و نمازگزاران پیش از ورود به نیایشگاه با شستن اندام و سر و تن و پوشیدن جامه پاکیزه برای نیایش حاضر شوند.
نیایشگاههای آناهیتا در کنار رودها برپا میشد. از بقایای این نیایشگاهها زیارتگاههایی هستند که امروزه با اسامی دختر و بی بی مشهور هستند و در کنار آنها آبی جاری است. برخی سفرههای نذری با نام بی بی (همچون بی بی سه شنبه) نیز بازماندهی آیینهای مربوط به آناهیتا هستند.
درباره مقدس بودن آب نزد ایرانیان و آلوده نکردن آن هرودوت و استرابون جغرافی دان یونانی اینگونه میگویند:
هرودوت:ایرانیان در میان آب ادرار نمیکنند، آب دهان و بینی در آن نمیاندازند و در آن دست و روی نمیشویند.
استرابون جغرافی دان یونانی:ایرانیان در آب روان، خود را شستشو نمی¬ دهند و در آن لاشه، مردار و آن¬چه که نا پاک است نمیاندازند.
امروزه نیز آب در میان مردم مایع روشنی و از احترام و ارزشی قائل است. مردم برای بی خطر بودن سفر پشت مسافر آب میپاشند و آب نطلبیده را مراد میدانند.