به گزارش مجله خبری نگار/فرهیختگان: تنها یک روز تا برگزاری دور دوم انتخابات ریاستجمهوری ایران باقی مانده است. تبلیغات ستادها به اوج خود رسیده و کشورمان آماده برگزاری انتخاباتی است که خروجی آن باید رئیس دولت چهاردهم باشد. در این بین، مرور وعدهها، برنامهها و اظهارات اقتصادی دو کاندیدا ضرورت اساسی دارد. ضرورتش این است که اولا میتواند مبنای تحلیل رای دهندگان در روز جمعه قرار گرفته و ثانیا برای شخصی که شنبه نامش از سبد رای مردم ایران به عنوان پیروز انتخابات بیرون خواهد آمد، سندی از وعدههایی است که باید آنها را «نصبالعین خود قرار دهد». آنچه در ادامه میآید، مروری از وعده و برنامهها و اظهاراتی است که دو کاندیدا در حوزه اقتصاد ارائه کردهاند. لازم به ذکر است در گزارش پیشرو سعی شده عدالت در ارائه مطالب رعایت شود. با این حال، حجم بالای مطالب مربوط به سعید جلیلی به این دلیل است که مسعود پزشکیان از ارائه جزئیات برنامههای خود در مناظرهها خودداری کرده و معتقد است جزئیات برنامهها را کارشناسان در جریان هستند.
سعید جلیلی درخصوص تحریم و FATF معتقد است:
۱- در برجام و FATF ما طلبکاریم و باید حق مردم را بگیریم.
۲- برنامه سیاستخارجی ما این است که نباید معطل سه کشور بود و دنیا ۲۰۰ کشور دیگر هم دارد.
۳- اقتصاد ایران باید جانمایی شده و فرصتهای جدید باید شناخته شود.
۴- هر سفارتخانه باید سکویی برای صادرات کشور شود.
جلیلی میگوید ما ۵۰ صفحه طرح داریم که تحریم برایشان پرهزینه شود. قرار بود تحریمها برداشته شود درحالیکه بیشتر شد و این بسیار مهم است از حقوق ملت و منافع ملت دفاع کنیم. باید ببینیم در چه مقطعی از حقوق ملت دفاع شده و در چه دورهای حقوق ملت تضییع شد و باید درنظر بگیریم مابهازای اینها چه بوده است. آژانس ۱۵بار اعلام کرد ایران به تعهدات خود عمل کرده، اما نتیجه آن این بود طرف مقابل بهطور کلی از برجام خارج شد.
در افایتیاف و برجام ما باید طلبکار باشیم. ما تعهدات خود را انجام دادیم و باید از طرف مقابل بخواهیم تعهدات خود را انجام دهد. برنامه ما دقیقا همین است. نباید خودمان را معطل کرده و باید در راههای دیگر بهطور موازی حرکت کنیم. برنامه سیاستخارجی ما این است که نباید معطل سه کشور بود، بلکه باید اقتصاد ایران جانمایی شود. باید فرصتهای جدید شناخته شود. برنامه من این است که باید اولویتها را شناخت. هر سفارتخانه باید سکویی برای صادرات کشور شود. واردات پاکستان ۷۰ میلیارد است که ما باید حداقل در ۱۶ میلیاردش حضور داشته باشیم. باید از فرصت ترانزیت استفاده کنیم. باید حواسها جمع شود. شما با هیچ کشوری عقد اخوت نمیبندید، بلکه منافع ملت خود را با قدرت دنبال میکنید، اما باید برنامه داشته باشید و نباید بگویید این برنامهها را ولش کنید. اگر مطالعه و برنامه نداشته باشید حتما کشور عقب میماند.
یکی از موضوعاتی که سعید جلیلی در مناظرههای انتخابات سال ۱۳۹۶ و برنامههای اعلامی خودش در انتخابات فعلی از آن بهعنوان اصلاحات اقتصادی نام برده، مساله انرژی است. جلیلی با طرح و دفاع از طرحی «وان» میگوید: «ما برای حوزه انرژی چندین برنامه اساسی داریم که محرومیت مردم به حداقل برسد. یکی از این برنامهها این است که باید حق مردم را از سهمشان در مصرف انرژی به آنها بدهیم که این کار را در طرحی تحت عنوان وان تعریف کردیم که به مردم این حق داده شود.» وی معتقد است با طرح مذکور ضمن تقسیم میزان مشخص مصرف حاملهای انرژی (گاز، برق، بنزین، گازوئیل و...) بر جمعیت کشور، یک واحد انرژی یا به اختصار وان که شامل سبدی از حاملهاست بهدست میآید؛ بنابراین حق برخورداری از این واحد انرژی بهصورت برابر به افراد جامعه محقق میشود. او اطمینان دارد این روش هم توزیع عادلانه و هم اصلاح الگوی مصرف به همراه دارد. دولت نیز برخلاف طرحهای مشابه، پولی از جیب خودش نمیدهد. اختیار دادن به مردم بالاترین مصداق احترام به مردم است.
سعید جلیلی درخصوص سیاست حمایتی خود میگوید:
۱- «ما طرح سبد کالایی خانوار تهیه کردیم، ۱۳ قلم کالای غذایی که ۲۵۰۰ کالری نیاز روزانه انسان است، درنظر گرفتیم. در طیفی از کالاها که برای سلامت بدن لازم است، در دهک اول مشخص کردیم که بخشی از آن هم در دولت در حال اجراست که باید تکمیل شود.
۲- سفر خانوار را مطرح کردیم، خانواده کرامت دارد همانقدر که به نان نیاز دارد به سفر و تفریح هم نیاز دارد. همچنین طرحهایی درخصوص سفر و تفریح مردم و تحکیم خانواده داریم که شامل برنامه سفر سه روزه برای تمام خانوادهها و پنج روزه برای تمام زوجهای جوان، توسعه تفریحات مردم با استفاده از اماکن تفریحی دولتی که شش ماه از سال خالی است، از دیگر برنامههاست.
۳- برنامه دیگر حوزه رفاهی ما این است که محرومیت مردم به حداقل برسد. در این خصوص برنامه ما این است که حق مردم را از سهمشان در مصرف انرژی به آنها بدهیم که این کار را در طرحی تحت عنوان «وان» تعریف کردیم که به مردم این حق داده شود.
۴- اجرای توسعه متوازن و عادلانه در سیستانوبلوچستان و تبدیل این استان به نوار و قطب اقتصادی در جنوب شرق ایران، از دیگر برنامهها و شعارهای سعید جلیلی در انتخابات ۱۴۰۰ بوده است.
دیدگاه سعید جلیلی درخصوص موضوع تورم را میتوان در دو بخش کلی زیر خلاصه کرد:
۱- تورم هسته مرکزی است و ۲- ما جهشهایی تورمی داریم. درخصوص مورد اول جلیلی معتقد است الف- وقتی موتور خلق پول روشن باشد، نمیتوان جلوی تورم را گرفت؛ ب- کسری بودجه عامل تورم است. وی درخصوص مورد دوم نیز عامل جهشهای تورمی کوتاهمدت را ناشی از انتظارات تورمی و جهشهای ارزی میداند. جلیلی معتقد است اگر ناترازی در بودجه ایجاد شود و پول بهسمت بخش مولد هدایت نشود، تورم رخ میدهد. راهحل این است که از یک طرف منابع را افزایش دهید. دوم کاهش مصارف دولت و انضباط مالی در بودجه است. البته کاهش هزینهها نباید به مردم فشار بیاورد و ضروری است دولت مصارف غیرضرور خود را کاهش دهد. وی درخصوص جهشهای تورمی نیز میگوید این موضوع باید اول بهوسیله بهبود منابع ارزی دولت، دوم با تقویت حاکمیت ریال اجرایی شود. جلیلی میگوید اگر بخواهید پول کشور را مدیریت کنید باید بر گردش ریال آگاهی داشته باشید. باید در سرمایههای بزرگ شفافیت مالی داشته باشیم. برخی از جهشها در قیمت ارز مردم را اذیت میکند ما باید این فرآیند تامین و تخصیص ارز را بدانیم. ثبات نرخ ارز برای بازار ما بسیار مهم است، ما هم برنامه داریم و هم احکام داریم.
۱- بدون حاکمیت ریال نمیتوان ارزش پول ملی را حفظ کرد. باید همه سامانههای اطلاعاتی را برای حاکمیت ریال به هم وصل کنیم،
۲- حفظ ارزش پول ملی نیازمند افزایش منابع ارزی است،
۳- دولت (تکتک دستگاهها) باید ارزیآوری داشته باشد و منابع ارزی را تقویت کند.
برنامههای جلیلی در حوزه مسکن را باید در ۳ عنوان کلی خلاصه کرد:
۱- تهیه برنامه جامع برای تولید مسکن متناسب با برنامه آمایش سرزمین،
۲- اعطای تسهیلات بانکی و اختصاص زمین برای توسعه ساختوساز مسکن و
۳- کاهش بروکراسی اداری در صدور مجوزها و تسهیل ورود بخش خصوصی به ساختوساز.
جلیلی میگوید یکی از مشکلات اساسی مسکن، بحث زمین است و برای همین قیمت مسکن گران میشود. در دولت شهید رئیسی این موضوع مصوب شد و در برنامه هفتم نیز تصویب شد که برای زیستگاه مسکن ۲ درصد از اراضی کشور اضافه شد که این ۳۰۰ هزار هکتار بوده و دولت موظف است این کار را انجام دهد. ازجمله گرههای مسکن در ایران، موضوع زمین است. مسکن تکبعدی نیست و ابعاد دیگری هم دارد. براساس تکلیف قانون جهش تولید مسکن مصوب سال ۱۴۰۰، باید ۲۰ درصد تسهیلات بانکی به بخش مسکن اختصاص پیدا کند و اگر من رئیسجمهور شوم، این موضوع را پیگیری و اجرا خواهم کرد.
در حوزه خودرو سعید جلیلی معتقد است:
۱- صنعت خودرو ما مولد و مستقل نبوده و یک صنعت مونتاژکار است،
۲- برنامه دقیق و سندی جامع و راهبردی ندارد و
۳- فاقد نهاد بالادستی ناظر است.
جلیلی میگوید در خودرو قیمت و کیفیت مهم است. یکی از مهمترین بحثها در حوزه خودرو، بحث تیراژ است. اگر میخواهیم جلوی رشدهای عجیب و غریب قیمت را بگیریم، یکی از پیشنیازهای آن، افزایش تیراژ است. برای این کار ما باید تولید اقتصادی داشته باشیم. واردات هم ابزار مناسبی است که با آن میتوان بخشی از تقاضای بازار را مدیریت کرد. واردات باید منجر به ایجاد رقابت در داخل شود و نتیجه آن هم باید افزایش کیفیت باشد. جلیلی به موضوع صادرات هم اشاره کرده و میگوید میتوان به کشورهای همسو صادرات نیز انجام داد.
اگر در برنامه هفتم گفته رشد هشت درصد، این رشد هشت درصد، یک کار جدی میخواهد. یک برنامهریزی مهم میخواهد در شاخصهای مختلف. در ارزآوری، اشتغال، جذب سرمایه، افزایش فناوری و استفاده از فرصت فناوری که امروز یک فرصت بسیار مهم برای کشورمان این است. دانشمندان و جوانان متخصصی داریم که در این زمینه خیلی میتوانند نقشآفرینی کنند و از همه مهمتر، مدیریت اینهاست. بهرهوری، فقط با سرمایه به دست نمیآید، با یک مدیریت درست به دست میآید. سعید جلیلی برخلاف مسعود پزشکیان میگوید دستیابی به رشد اقتصادی هشت درصد اشارهشده در برنامه هفتم دور از دسترس نبوده و به این دلیل که اقتصاد ایران در دهه ۱۳۹۰ رشدی نداشته، ما مجبوریم برای چندین سال رشدهای بالا ایجاد کنیم:
۱- افزایش مشارکت عمومی در اقتصاد کشور،
۲- بسیج همه دستگاهها و وزارتخانهها برای ایجاد اشتغال،
۳- تامین مالی توسط مردم برای ساخت پالایشگاه،
۴- جلوگیری از صدور بخشنامههای غیرهماهنگ از سوی دستگاههای دولتی،
۵- روشن کردن موتور تولید و اشتغال از طریق اجرای طرحهای پیشران،
۶- شکلگیری طرحهای پیشران برای اشتغالزایی و توسعه اقتصادی،
۷- عدم ضربهزنی دولت به ثبات اقتصادی در کشور و
۸- بسیج همه وزارتخانهها، دانشگاهها و سفارتخانهها در راستای ارزآوری.
جلیلی درخصوص بازار سرمایه میگوید: «بورس یکی از بهترین ابزار برای رشد اقتصاد کشور است. باید سهام بیمه شوند تا مردم بعضی اوقات متضرر نشوند. یکی از شرایط جهش تولید، تامین مالی بورس و هدایت نقدینگی به سمت تولید است. شرکت پروژه در مقیاس کوچک و بزرگ ایجاد میکنیم. به دنبال توسعه شفافیت در بورس هستیم تا کسی نتواند یکروزه در بورس ۵۰۰ میلیون تومان سهام بخرد و دیگری نتواند. باید بحث بیمه، سهام و ایجاد شرکت پروژههای خرد و کلان را در نظر بگیریم تا مردم بتوانند از فرصت بورس برای جهش استفاده کنند. یکی از بسترهای نقش باشکوه ایرانی همین بورس است. عدهای سرمایهدار و کسانی که دنبال رانت و پولهای بادآورده هستند، تلاطم را در بورس دوست دارند. باید شفافیت ایجاد کنیم. اینگونه نباشد یکی در روز ۵۰۰ میلیون سهام بخرد و دیگری نتواند. این اشکالات تکنیکی را چه کسی به وجود آورده؟ چرا شفافیت وجود ندارد؟ همین آدمهای رانتخور نباید بتوانند این کارها را انجام دهند. بازار سرمایه اصل اقتصاد کشور است.» وی میگوید: «۱- در بستر برنامه هفتم توسعه برای بازار سرمایه برنامه داریم، ۲- سال ۱۳۹۹ در کوره پولسوزی (سقوط بورس) ۲۲ مساله را به روحانی هشدار دادیم.»
سعید جلیلی درخصوص فساد معتقد است باید اول گلوگاههای فساد را بست. دیدگاههای جلیلی در این خصوص را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱- استقلال حسابرسی را دنبال میکنم،
۲- شفافیت با اتصال سامانهها به همدیگر،
۳- حکمرانی ریال باید اجرایی شود،
۴- تعارض منافع منجر به فساد میشود و باید موقعیتهای تعارض منافع را حذف کنیم.
یکی از موضوعات مورد تاکید جلیلی، حقوق کارگر است. جلیلی میگوید: «شغل یک بحث است که باید حتما برای ایجاد آن تلاش کنیم، اما مهمتر از آن امنیت شغلی است. البته به این معنی نیست که مشکلات معیشتی مورد توجه نیست. وضعیت کارگران و کارمندان باید با شرایط تورم کشور هماهنگ شود. مهمتر از ایجاد اشتغال، امنیت شغلی است تا کارگر امنیت شغلی داشته باشد. دولت در یک برنامهریزی باید مجموعه شرایط را دنبال کند. ما یک آینده موفق و یک آینده پرشکوه با کمک هم انشاءالله خواهیم داشت. انشاءالله نتیجه یک جهان فرصتی که در اختیار ماست، یک ایران جهش خواهد بود. حقوق کارگر باید به جیب خود او برود، نه به جیب واسطهها. چرا باید کارگران پیمانی ما دچار مشکل باشند و حقوق آنان در جیب کسان دیگر برود.» درمجموع دیدگاههای جلیلی درخصوص کارگران را میتوان در سه مورد خلاصه کرد: ۱- واگذاریهای غلط به کارگران آسیبزده، ۲- باید فکری برای قراردادهای موقت کارگران کنیم و نباید اجازه دهیم امنیت شغلی آنها تهدید شود، ۳- وضعیت کارگران و کارمندان باید با شرایط تورم کشور هماهنگ شود.
یکی از موضوعاتی که سعید جلیلی بر آن تاکید دارد، موضوع بهرهوری است. وی میگوید:
«۱- برای رشد بهرهوری به مدیریت، نیروی انسانی و فناوری نیاز داریم،
۲- یکی از مباحث مهم دولت باید تخصیص بهینه منابع باشد،
۳- سند راهبردی برای بهرهوری مینویسم.»
حتی دیپلماسی منطقهای و مبادله بانکی با چین هم بدون تصویب FATF بهدرد نمیخورد و باید این نوع سیاست و تعاملمان با دنیا را عوض کنیم. هیچوقت قرار نیست تمام تحریمها را لغو کنیم یا نکنیم. هیچ حاکمیتی در درون قفس نتوانسته به رشد برسد، مجبوریم برای رشد و شکوفایی اول با کشورهای منطقه تعامل و تبادل کنیم و بعد با کشورهای دیگر، لازمه این کار داشتن گزینههای مختلف است و استفاده از کارشناسان و نخبگان و هماهنگی و تعامل و در نتیجه چهارچوبهای قانونی. هیچوقت قرار نیست تمام تحریمها را لغو کنیم یا نکنیم. این یک گفتگو است؛ بستگی دارد که چه میدهیم و چه میگیریم. اول موضوع نگاه است؛ آیا میخواهیم مشکلمان را با دنیا حل کنیم یا خیر؟ معتقدم باید از بنبست خارج شویم تا مشکلات کشور را حل کنیم.
یکی از عوامل ایجاد تورم دولتها هستند، در ادارات ما کسانی هستند که نیمساعت هم کار نمیکنند پس ایجاد یک سازمان جدید درست نیست و اگر از نیروهای موجود درست استفاده کنیم نیازی به سازمان جدید نیست. اگر پرداخت براساس عملکرد باشد دولت میتواند تورم را کنترل کند. این توهم است که برنامه را با چند هیاتعلمی نوشت.
مخالف هر نوع ارز غیرآزاد و رانتی هستم. دلار را تکنرخی میکنیم؛ بازار خودش کشف قیمت کند. به هرکسی ارز ترجیحی داده شود، رانت است. ارز جز در دارو و غذا باید تکنرخی شود. اگر بتوانیم صادرات انجام دهیم و ارز وارد کشور کنیم، میتوانیم تورم را کنترل کنیم.
کاهش فقر فقط از طریق حذف یارانهها امکانپذیر است. گام اصلی برای بهبود وضعیت معیشت رفع تحریم و تغییر روابط با کشورهای جهان است. تعهد میکنم تلاش کنم هیچ خانواده ایرانی نگران فرزند خود نباشد. مردم ایران گام اصلی برای بهبود وضعیت معیشت رفع تحریم و تغییر روابط با کشورهای جهان است. همه مشکلات کشور ناشی از تحریم آمریکا نیست، من معتقد به جهش تولید با مشارکت مردم هستم. من اقتصاد ایران را با شایسته گزینی و عدالت اصلاح خواهم کرد. اگر یارانهها حذف شود و بازار آزاد شود و یارانهها به دهکهای پایین تعلق گیرد، مشکلات اقتصادی حل خواهد شد.
ساخت ۴ میلیون مسکن توسط دولت غیرممکن است، باید زمینه ساختوساز مردم را فراهم کنیم. من در موضوع مسکن قانون را اجرا میکنم. نهتنها راه شهید رئیسی در مسکنسازی را پیگیری میکنم، بلکه آمایش سرزمینی را هم که در سیاستهای مقاممعظمرهبری است بهشدت پیگیری میکنم. اگر آمایش سرزمینی را دنبال نکنیم آینده تهران با فاجعه روبهرو خواهد شد. باید بتوانیم به کارمندان پولی دهیم که بتوانند حداقل در خانهای که مینشینند زندگی کنند. این به تورمی برمیگردد که دولت ایجاد میکند. وقتی دولت شبانه جیب مردم را خالی میکند، نمیتواند مشکلش را حل کند. وی معتقد است ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی با شرایط کنونی کشور امکانپذیر نیست و عدد ساخت مسکن وی همچون عملکرد شهید رئیسی خواهد بود و بیشتر از آن، امکان ساخت مسکن نیست.
حذف یارانهها باید آرام و تدریجی و همراه با اقناع مردم باشد. تخصیص یارانه نقدی به مردم و اعطای عادلانه یارانهها از دیگر مواضع وی است. وی میگوید نمیشود سوبسید را به پولدارها دهیم ولی بقیه هزینه گرانی را دهند. باید راهحلی را پیدا کنیم که بتوانیم سهم همه را دهیم. ما پرت انرژی داریم و این پرت را ثروتمندان مصرف میکنند و هزینه را افرادی میدهند که کمتر مصرف میکنند. اگر قرار است عادلانه باشد باید این یارانه به همه داده شود. به آن کسی که مصرف نمیکند هم باید بدهند.
برنامهام برای بازار بورس در وهله اول شنیدن سخن کارشناسان طبق شواهد علمی است. ثبات و امنیت را به بورس برخواهیم گرداند و کسری بودجه دولت را از بورس تامین نخواهیم کرد. اگر دولت دخالت خود را کاهش دهد این ثبات برخواهد گشت. حل مشکل بورس نسخه سادهای نیست و خود تحریمها هم در این زمینه تاثیرگذار است. نگاه ما در بورس همان نگاه آقای عبده (عبده تبریزی مشاور پزشکیان در امور بازار سرمایه) است. مجموعهای از اقتصاددانان بسته به تخصص، نسخه برخورد با مشکل را طراحی خواهند کرد. دولت نباید در قیمتها و در تولید دخالت کند و این مداخله بلای کنونی را بر سر اقتصاد آورده است. ثبات و امنیت را به بورس برخواهیم گرداند و کسری بودجه دولت را از بورس تامین نخواهیم کرد.
پزشکیان میگوید کسی نباید شرمنده زن و بچهاش باشد، حکومت مسئول معیشت و سفره مردم است. ما باید وضعیت معیشتی معلمان، نیروهای انتظامی، بازنشستگان و کارگران را بهبود ببخشیم. الزام آن جلوگیری از هدررفت منابع دولتی است. مداخلات ما باید به نفع محرومان و اقشار آسیبپذیر تمام شود. قانون وجود دارد، ما آن را اجرا نمیکنیم.
پزشکیان درخصوص خودرو میگوید در وهله اول باید انحصار در صنعت خودرو را از بین ببریم. با قیمتگذاری دستوری مخالفم. چرا نمیگذارید مردم خودشان خودرو بهصورت آزاد وارد کنند؛ مردم خودشان دلار دارند. ما واردات خودرو را آزاد میکنیم و بازار باید قیمتها را تنظیم کند. بازار خودش را تنظیم میکند، لازم نیست من دخالت کنم. مملکت را به کجا رساندهایم که مردم حتی به واردات خودروی دست دوم هم راضی شدهاند ولی همین را هم به مردم اجازه نمیدهیم. بازار را نباید روی خودروی خارجی ببندیم. واردات خودرو را با ارزهایی که دارند آزاد میکنم. پزشکیان میگوید خودروی ۲۰ هزار دلاری وارداتی در کشور به قیمت ۱۰۰ هزار دلار به مردم فروخته میشود که در دولتش باید جلوی این افزایش قیمت گرفته شود.
به اعتقاد پزشکیان، اصلیترین چالش اقتصادی کشور، اجرا نشدن صحیح اصل ۴۴ قانون اساسی و دستور مقاممعظمرهبری در رابطه با تقویت بخش خصوصی و تعاونیهاست. وی میگوید بهجز حوزه آموزش و حوزه بهداشت و درمان در مابقی حوزهها بازار آزاد را قبول دارد. برنامهریزی از بالا را قبول ندارد و میگوید باید با مشارکت کارشناسان بخش خصوصی و اندیشکدهها باشد. وی تعهد کرده است بهدنبال عدالت و رفع تبعیض باشد.
پزشکیان مدعی است برای حل چالشهای حوزه صندوقهای بازنشستگی، قدم اول تامین هزینههای سلامت بازنشستگان است. موضوع دیگر افزایش حقوق آنها و ترمیم قدرت خرید بازنشستگان است. وی میگوید در سنین بازنشستگی تسهیلاتی به آنها در زمینه سفرها و حملونقل اختصاص داده شود. سوءمدیریتها ۳۵۰ هزار میلیارد تومان هزینه به دولت تحمیل میکند.
پزشکیان درخصوص فساد میگوید باید سیستم دادهها را درست کنیم یا به یک زبانی دیگر، ما باید FATF داخلی را راه بیندازیم. هیچ جای دنیا آنطور که ما سوبسید میدهیم، سوبسید نمیدهد. افرادی که فساد (چای دبش) را انجام دادند، کسانیاند که خود را با سیستم بهراحتی قاطی کردند، اما بهراحتی از این دست رانتها میگیرند و میخورند. اینکه ما تلاش کنیم رای را شفاف کنیم اشتباه است؛ بلکه بهجای شفاف کردن رای، جریان پول و داده و کالا و زمین و کوههایی که میخورند، شفاف شود. اعتقاد دارم در شرایطی که افشای بعضی مسائل باعث سوءاستفاده دشمنان شود، میتوانیم شفاف نباشیم.